الگوسازی از زنان در گفتمان انقلاب اسلامی

گروه اجتماعی خبرگزاری دانشجو؛ دکتر زهرا میرزایی، پژوهشگر حوزه زنان و خانواده در یادداشتی برای خبرگزاری دانشجو نوشت: در تحول جایگاه زنان ایرانی پس از انقلاب نگرش بنیان‌گذار این حرکت بسیار موثر است. امام خمینی زن را به تغییر فراخواند و با تاکید بر ارزشه‌ای اسلامی زن مسلمان ایرانی را به حقیقت انسانی خویش بازگرداند. امام شخصیت زن را به او یادآوری نمود و موجب تحول عظیم زن ایرانی را فراهم کرد. امام خمینی با تحول در منزل، شخصیت و جایگاه واقعی زن به کج اندیشی و توهم‌های آن دوره پیرامون زن پایان بخشید و اثبات نمود که زن مصداق آیه اول سوره نسا و همچون مرد از سرشتی واحد آفریده شده است و در رشد و کمال معنوی و رسیدن به اهداف عالی تقوا و فضیلت و کسب ارزشهای انسانی می‌تواند از توانمندی ویژه برخوردار باشد.

در کلام امام خمینی تاکید شده است که زنان مسلمان ایرانی می‌توانند و باید استعدادهای ذاتی و انسانی خود را پرورش داده و در جامعه نقش آفرینی کنند. ایشان در پیام‌ها و سخنرانی‌ها با لحنی مهربان حضور و نقش زنان را مورد توجه و تقدیر قرار داده و برخلاف نگاه جنسی و کالا انگاری به زن وی را دارای نقشی مهم در عرصه‌های علمی، تربیتی، اقتصادی، سیاسی میدانند. ایشان چنین بیان می‌دارند که: «شما زن‌ها در جنبش‌های اصیلی که در ایران رخ داده است از قبیل جنبش مشروطیت تاریخ ایران و تنباکو همدوش با مردها قیام کردید و همین طور در انقلاب بزرگی که در زمان ما واقع شده پیش قدم بوده اید و نقش شما در این نهضت از مردها بیشتر بوده چون وقتی که شما به خیابان‌ها ریختید و در مقابل تانک‌ها و توپ‌ها تظاهر کردید، مردها قدرتشان چند برابر شد. پس از پیروزی انقلاب در امر پاکسازی و جهاد و سازندگی نقش بزرگی را ایفا کردید و موجب دلگرمی برادران رنجدیده خود شدید.»

طبق آنچه ذکر شد، باید دقت داشت که در بیان امام خمینی زنان نقشی را ایفا کردند که از نقش مردان بالاتر بود. زنان با تعهد و فداکاری در پیروزی انقلاب اسلامی و تداوم ارزشهای آن جایگاهی ویژه داشتند. امام در صحبتهای خود زنان را مجاهد و حاکم بر سرنوشت خویش میدانند. ایشان را با توجه به نقش مادری انسانساز و مربی جامعه دانسته و برای حفظ این جریان انقلابی و اسلامی از ایشان کمک میگیرند. به طوری که چنین بیان میدارند که: «این پیروزی را ما از بانوان داریم قبل از اینکه از مردها داشته باشیم. بانوان محترم ما در صف جلو واقع بودند. بانوان عزیز ما اسباب این شدند که مردها هم جرأت و شجاعت پیدا کنند. ما مرهون زحمات شما خانمها هستیم و همیشه دعا به همه و همه ملت و همه شماها می کنیم.»

با مطالعه‌ی انقلاب‌های گذشته در کشورهای مختلف میتوان به ارزشمندی این نگاه تکریم زنان در بیان بنیانگذار انقلاب پی برد. ایشان همواره از حضور زنان در این نهضت و جریان اجتماعی شگرف قدردانی نمودند و زنان را مبدا همه‌ی خیرات می‌دانستند. کمتر سیاستمدار و رهبری در دنیا مثل ایشان و تا به این حد به ارزش تلاش زنان و همراهی ایشان پی برده و البته از ایشان تقدیر کرده است. در بسیاری از جریانات زنان حتی در بیان سردمداران از جایگاه برخوردار نبوده و کنار زده شده‌اند اما در گفتار امام خمینی و در سیره‌ی ایشان تاکید ویژه بر ارزشمندی حضور زنان در انقلاب و اجتماع دیده می‌شود. پس از ایشان نیز رهبر معظم انقلاب نگاهی همه جانبه و کامل به زن داشتند. متن پایین یکی از بیانات ایشان است که می‌توان آن را یک تعریف جامع و بیانگر حدود نگرش گفتمان انقلاب اسلامی از الگوی زن دانست.

اسلام به معنای واقعی زن را تکریم کرده است. اگر روی نقش مادر و حرمت مادر در درون خانواده تکیه می‌کند، یا روی نقش زن و تأثیر زن و حقوق زن و وظایف و محدودیت های زن در داخل خانواده تکیه می‌کند، به هیچ وجه به معنای این نیست که زن را از شرکت در مسائل اجتماعی و دخالت در مبارزات و فعالیت های عمومی مردم منع کند. عده‌ای بد و یا کج فهمیدند؛ یک عده ی مغرض هم از این کج‌فهمی استفاده کردند؛ کأنه یا باید زن، مادر خوب و همسر خوبی باشد یا باید در تلاشها و فعالیت های اجتماعی شرکت کند؛ قضیه اینطوری نیست؛ هم باید مادرِ خوب و همسر خوبی باشد، هم در فعالیت اجتماعی شرکت کند. فاطمه ی زهرا (سلام‌الله‌علیها) مظهر چنین جمعی است؛ جمع بین شئون مختلف. همین ادبیات و توصیه‌های مکرر ایشان پیرامون استخراج یک الگوی سوم زن موجب شد تا گفتمان الگوی سوم زن در جامعه فراگیر شود. ایشان در بیانات دیگر خود اشاره دارند که این الگویی که ما مدنظر داریم نه الگوی زن سنتی شرقی است که صرفا در خانه مانی و نقش خانوادگی و مادری و همسری تعریف شود؛ نه الگوی زن غربی است که باید برای رشد و ترقی در جامعه و بروز استعداد‌های خود خانواده و نقش‌های فطری خود مثل مادری و همسری را نفی کند یا به عبارتی باید از این حقوق محروم شود. الگویی که مقام معظم رهبری به عنوان نظریه پردازی اصلی گفتمان انقلاب اسلامی بیان می‌دارند فراتر از این دو کلیشه‌ی نقص است. طبق آنچه در مقدمه ذکر شد، زن انقلابی حق دارد که هم از حقوق خود در خانواده برخوردار باشد و برای استیفای حقوق همسری و مادری او باید تلاش نمود. نیز حق دارد که در جامعه مشارکت فعال داشته باشد و استعداد‌ها و علایق خود را در جامعه پیگیری نماید. اما آنچه در بیان ایشان مورد تاکید است این نیست که زن الگو در گفتمان انقلاب اسلامی از این حقوق برخوردار است. زن مسلمان ایرانی باید در فضای خانواده و جامعه درکنار هم به ایفای نقش و وظیفه بپردازد. مقام معظم رهبری همان طور که در این کلام از حضرت زهرا (س) برای تبیین این الگوی عملیاتی مثال می‌زنند. زنان موفق دیگری را نیز در بیانات مختلف به عنوان زنان الگو و شاخص که جامعه باید به ایشان افتخار کند معرفی کرده اند. از زنان ورزشکار و هنرمند گرفته تا زنان فعال در عرصه علم و دانش و سیاست. یک نکته‌ی مهم در نوع نگرش ایشان به زنان وجود دارد. ایشان صرفا از یک شکل خاص از فعالیت اجتماعی نیز حمایت نمی‌کنند؛ بلکه حمایت و تشویق ایشان شامل تمام زنانی که در فضای عمومی و خصوصی فعالیت دارند می‌شود. نیز هنگامی که از یک بعد فعالیت و موفقیت ایشان تقدیر می‌کنند؛ به بعد دیگر و ابعاد مختلف زندگی افراد توجه دارند. مخصوصا امر اهمیت حمایت و لزوم همراهی خانواده و همسر با نقش آفرینی زنان بسیار مورد تاکید ایشان است. همین امر باید مورد دقت و توجه نهاد‌ها و گروه‌هایی که به تبیین الگوی سوم زن در جامعه می‌پردازند نیز قرار گیرد. آن‌ها باید بدانند که در تبیین الگوی سوم زن با دقت به این امر که هر کسی استعداد و توانمندی خاص خود را دارد، ولی نباید این الگو صرفا به زنان قشر، مجموعه یا گروه خاصی معطوف شود تا بتواند راهی برای همه‌ی زنان با استعداد و توانمندی‌های متنوع باشد.