برای حکمرانی خوب در آموزش عالی به چه شاخص‌هایی باید توجه کرد؟
پژوهشگران موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی با انجام یک مطالعه شاخص‌های "حکمرانی خوب" در آموزش عالی برای بهبود وضعیت علمی کشور را مورد بررسی قرار دادند.
به گزارش ایسنا، در سراسر جهان، آموزش عالی در پاسخ به نیازهای در حال تغییر جامعه و به دلیل نقش آن در توسعه اقتصادی و اجتماعی، تحت فشار برای تغییرات گسترده است. ساختارهای نهادی از الگوی سنتی حکمرانی دانشگاهی، به سمت الگوهای جدید حکمرانی در حال حرکت هستند و به همین دلیل، اهمیت نظام‌های حکمرانی کارا، در آموزش عالی افزایش یافته است.
گسترش کمی آموزش عالی و افزایش دانشجویان در دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی، افزایش موسسات عرضه‌کننده آموزش عالی تحت مالکیت و مدیریت بخش خصوصی، توسعه روش‌های انعطاف‌پذیر آموزشی مثل آموزش مجازی، افزایش تنوع دانشجویان از نظر جنسیت، سن و قومیت، جهانی شدن آموزش عالی و... از مهم‌ترین تغییرات ایجادشده در آموزش عالی هستند که باعث توجه بیشتر به حکمرانی آموزش عالی شده است.
موسسه تحقیقات کاربردی اقتصادی و اجتماعی دانشگاه ملبورن در سال 2015 با تهیه گزارشی، کیفیت نظام‌های آموزش عالی و وضعیت آن‌ها را در 50 کشور مهم جهان بررسی کرده است. بر اساس این گزارش؛ رتبه کشور ایران از نظر کیفیت نظام آموزش عالی در میان 50 کشور جهان، 47 است.
با توجه به این‌که یکی از اصول بهبود وضعیت علمی کشور، ارتقای کیفیت حکمرانی یا حکمرانی خوب در آموزش عالی است، شناسایی ابعاد و شاخص‌های حکمرانی خوب، اولین گام در این زمینه است. بر همین اساس، پژوهشگران موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی، با انجام یک مطالعه به بررسی شاخص‌های حکمرانی خوب در آموزش عالی پرداختند.
برای انجام این مطالعه پس از مصاحبه با 24 نفر از صاحب‌نظران، پرسش‌نامه‌ای طراحی شد. پژوهشگران پرسش‌نامه را از طریق ایمیل به 385 نفر از اعضای هیئت‌علمی ارسال کردند و در بازه زمانی تحقیق 295 نفر به پرسش‌نامه‌ها پاسخ دادند.
طبق بررسی‌ها، 75 درصد از اعضای هیئت‌علمی شرکت‌کننده در این مطالعه مرد بودند و افراد بین 40 تا 50 ساله بیشترین فراوانی را داشتند. مرتبه علمی بیش از نیمی از شرکت‌کنندگان (62 درصد) استادیار بود و همچنین اعضای هیئت‌علمی گروه آموزشی علوم انسانی، بیشترین فراوانی را داشتند.
در این مطالعه 20 شاخص حکمرانی آموزش عالی مورد بررسی قرار گرفت. این شاخص‌های بیست‌گانه شامل مسئولیت‌پذیری، پاسخگویی، حق اظهارنظر، ذی‌نفع محوری، حق انتخاب، شایسته سالاری، امور مالی و تخصیص منابع، آموزش عالی پایدار، شفافیت، دفاع از شأن و اقتدار وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، عدالت و برابری فرصت‌ها، کارایی و اثربخشی، کیفیت آموزش عالی، مقررات‌گذاری و کیفیت تنظیم‌کنندگی، فضاهای گفت‌وگویی، اخلاق علمی، حاکمیت قانون، استقلال و خودگرانی، دادرسی عادلانه و مشارکت بودند.
پس از تحلیل این شاخص‌های بیست‌گانه حکمرانی خوب در آموزش عالی مشخص شد که این شاخص‌ها در کل در چهار مؤلفه کلان‌تر جای می‌گیرند که در اصل چهار بعد کلان حکمرانی در آموزش عالی است. این چهار بعد شامل موارد زیر است:
- بعد اول، بعد تعامل است که به چگونگی ارتباط و تعامل مدیران و مسئولان با ذی‌نفعان درونی و بیرونی آموزش عالی می‌پردازد و شامل شاخص‌های مسئولیت‌پذیری؛ پاسخگویی، حق اظهار نظر، ذی‌نفع‌محوری، حق انتخاب، شایسته سالاری؛ امور مالی و تخصیص منابع، آموزش عالی پایدار و شفافیت است.
- بعد دوم یا بعد اثربخشی؛ نشان‌دهنده میزان مفید بودن فرآیند حکمرانی برای سپهر آموزش عالی است و شاخص‌های دفاع از شأن و اقتدار وزارت علوم، عدالت و برابری فرصت‌ها، کارایی و اثربخشی، کیفیت آموزش عالی، مقررات‌گذاری و کیفیت تنظیم‌کنندگی، فضاهای گفت‌وگویی، اخلاق علمی و حاکمیت قانون را شامل می‌شود.
- بعد سوم یا بعد استقلال؛ نشان‌دهنده میزان اتکای به خود و استقلال دانشگاه و نظام آموزش عالی است و شامل دو شاخص استقلال و خودگرانی و دادرسی عادلانه است.
- بعد چهارم یا بعد مشارکت نیز نشان‌دهنده میزان حضور و میدان دادن به ذی‌نفعان آموزش عالی در فرآیند سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی و سایر امور آموزش عالی است و تنها شاخص مشارکت را شامل می‌شود.
به گفته پژوهشگران این مطالعه، بهبود عملکرد هر سازمان کوچک و بزرگ آموزش عالی (اعم از وزات عتف یا یک دانشگاه)، در گروه رعایت قواعد حکمرانی خوب است و طبق یافته‌های این مطالعه حکمرانی خوب در آموزش عالی، دارای چهار بعد اصلی تعامل، اثربخشی، استقلال و مشارکت است.
این محققان معتقدند که هر یک از این ابعاد، به نحوی با مفهوم ذی‌نفع‌محوری در هم تنیده است. با تمرکز بر وجه ذی‌نفع‌مداری، حکمرانی خوب آموزش عالی را می‌توان به مسئولیت‌پذیری اجتماعی نیز پیوند زد. توجه به نیازهای بومی، منطقه‌ای و محلی در برنامه درسی، هدایت برنامه پژوهشی به سمت رفع نیازهای واقعی جامعه و ترغیب دانشجویان و اعضای هیئت‌علمی به فعالیت‌های آموزشی و تحقیقاتی مورد نیاز جامعه، با رویکرد ذی‌نفع‌مداری در حکمرانی خوب دانشگاهی هم‌سو است.
همچنین این پژوهشگران می‌گویند: حکمرانی خوب در سازمان آموزش عالی، صرفا ادای وظایف محول‌شده را نشان نمی‌دهد؛ بلکه چگونگی و شیوه انجام وظایف و تعامل را نیز شامل می‌شود.
با توجه به نتایج به‌دست‌آمده، پژوهشگران این مطالعه پیشنهاداتی را برای بهبود حکمرانی آموزش عالی ارائه کرده‌اند:
- اداره امور سازمان آموزش عالی با مشارکت و حضور واقعی تشکل‌های ذی‌نفعان آموزش عالی؛
- ایجاد دفتر ارتباط با ذی‌نفعان در ساختار سازمان آموزش عالی؛
- حضور نماینده ذی‌نفعان در شوراها و کمیته‌های مختلف سازمان آموزش عالی؛
- اعطای استقلال بیشتر به وزارت عتف و دانشگاه‌ها در جهت ارتقای شاخص‌های حکمرانی خوب؛
- تدوین قوانین و طراحی نهادهای تضمین حق اعتراض برای ذی‌نفعان آموزش عالی و دانشگاه‌ها؛
- اصلاح قانون و ساختار وزارت عتف منطبق با شاخص‌های حکمرانی خوب؛
- اصلاح اساسنامه و ساختار دانشگاه‌ها یا هر سازمان آموزش عالی منطبق با شاخص‌های حکمرانی خوب.
در انجام این تحقیق احمدرضا روشن، احمد سعیدی و یزدان ابراهیمی؛ استادیاران موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی، مشارکت داشتند.
یافته‌های این مطالعه پاییز سال جاری به صورت مقاله علمی با عنوان «بازنمایی مفهوم حکمرانی خوب در آموزش عالی: تحلیل ابعاد و بررسی ساختار عاملی شاخص‌ها»، در فصل‌نامه پژوهش و برنامه‌ریزی در آموزش عالی منتشر شده است.
انتهای پیام