«معجزه آبخیزداری»| سدهای زیرزمینی، راهکاری دانش بنیان و ارزان برای تأمین آب شرب

به گزارش خبرگزاری تسنیم «پرونده معجزه آبخیزداری»؛ هدف دهه بین المللی آب تأمین و بهداشت آب شرب آن است که آب سالم و بهداشتی در دسترس همگان قرار گیرد. دستیابی به این هدف به سادگی میسر نیست و کارها باید چندین دهه ادامه یابد تا این هدف محقق شود. در ضمن تجربه نشان داده است که جهت گیری ها باید از روش های گران پیچیده به روش های مناسب، ارزان و جامعه پسند و مطابق با شرایط محلی تغییر یابد. بسیاری از کشورهای در حال توسعه در مناطقی که بارندگی به صورت فصلی و غیر قابل پیش بینی است، واقع شده اند. در این کشورها تهیه آب تا حد زیادی از طریق ذخیره کردن آن در فصل پرباران برای فصل های کم باران و در سال های مرطوب برای سال های خشک انجام می شود.

از همین پرونده بیشتر بخوانید:

یکی از راه های برطرف کردن کمبودهای فصلی آب، استفاده از آب های زیرزمینی است. ولی در برخی نواحی در اواخر فصل خشک حتی منابع آب زیرزمینی نیز به انتها می رسند و یا آب زیرزمینی در دسترس نیست و برای بهره برداری از آن، نیاز به حفر چاه های عمیق و نصب پمپ می باشد که البته این روش مقرون به صرفه نیست. یکی از روش های ذخیره آب که در سال های اخیر مورد توجه قرار گرفته استفاده از سدهای آب زیرزمینی است.

سدکردن آب زیرزمینی به منظور جلوگیری از به هدر رفتن آن، فکر تازه ای نیست. سدهای زیرزمینی در جزیره ساردینیا در زمان رومیان ساخته شده و بناهایی در تونس نشان می دهد که سدکردن جریان آب زیرزمینی توسط تمدن های قدیمی در شمال آفریقا انجام می شده است. گزارشی هم از یک سد آب زیرزمینی که در قرن هیجدهم در آریزونا ساخته شده موجود می باشد. به تازگی روش های مختلف احداث سدهای آب زیرزمینی در مقیاس کوچک، گسترش یافته و در بعضی قسمت های دنیا به ویژه در هند، جنوب و شرق آفریقا و برزیل به کار رفته است. در چند سال اخیر ایده استفاده از سدهای آب زیرزمینی در پروژه های توسعه روستایی افزایش یافته است. در حال حاضر استفاده از سدهای آب زیرزمینی جهت ذخیره آب تکنیک قابل قبولی در جنوب هند است، چندین سد توسط گروه های ایالتی جنگل و آبیاری ساخته شده است.

به دلیل وجود سفره های آب شیرین مشرف به آب شور در اراضی مجاور دریاها کویرها، باتلاق ها و دریاچه های آب شور و نیز احتمال پیشروی در تداخل آب شور با آب شیرین که به کاهش کیفیت آن می انجامد مهار و بهره برداری بهینه از منابع آب زیرزمینی خصوصا در نواحی ساحلی ضروری است در این راستا ساخت سدهای زیرزمینی به صورت دیوار آب بند به دلیل سادگی اجرا، ذخیره آب با کیفی مناسب، هزینه پایین، میزان تبخیر کمتر از سطح مخزن و حساسیت پایین نسبت به نوسانات منطقه ای بارش راهکاری برای مدیریت و توسعه منابع آب نواحی ساحلی است.

این نوع سدها در کشورهایی مثل ایران که سطح آب زیرزمینی نوسان زیادی در فصل خشک و مرطوب دارد مفید خواهد بود سابقه ساخت سدهای زیرزمینی در ایران در عصر حاضر به سال 1370 می رسد که در کهنوج کرمان به منظور تامین آب شرب شهرکی توسط وزارت جهاد سازندگی وقت انجام شد این سد که با عرض چهل متر و ارتفاع دوازده متر در شیب چهار درصد با هسته رسی ساخته شد که حجم ذخیره آن حدود1000 متر مکعب بود. طبق تحقیقات انجام شده از سوی کارشناسان دفتر کنترل سیلاب و آبخواندار سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری بیش از سیصد نقطه از کشور، ظرفیت احداث سدهای زیرزمینی را دارند.

مزایای سدهای زیرزمینی

در مقایسه با سدهای معمولی که در عرض رودخانه یا نهر به منظور ذخیره آب ساخته می شوند و آب سطحی را در مخازن بالادست سد جمع آوری می کنند، سد آب زیرزمینی جریان زیرزمینی را مسدود می کند و آب را در زیرسطح زمین ذخیره می نماید. همچنین به عنوان سازه جمع کتنده ای که جریان آب زیرزمینی را منحرف می کند به کار می رود. بعنوان مثال می تواند سفره های مجاور را تغذیه کند و یا سطح ایستابی را دریک سفره با جریان کم طوری بالا ببرد که به سهولت به وسیله عملیات پمپاژ قابل بهره برداری باشد.

استفاده از سدهای آب زیرزمینی به عنوان راهکاری دانش بنیان برای حفظ ونگهداری و تامین آب شرب، نسبت به روش های متداول ذخیره سطحی آب دارای مزایای زیادی است. در این روش تلفات تبخیر کاهش یافته و یا حتی به طور کامل از بین می رود. یک بار و برای همیشه طراحی و ساخته می شود و سپس ذخیره آب برای مدت طولانی در دسترس می باشد، در حالی که حجم ذخیره مفید مخازن سطحی به دلیل رشد گیاهان و ته نشینی رسوبا کاهش می یابد و همچنین به طور مرتب در معرض تبخیر یا خرابی نشای از طغیان های شدید می باشد در روش مورد نظر آب ذخیره شده کمتر آلوده می شود و مخاطرات سلامتی از قبیل تخم گذاری پشه مالاریا و شیوع تب حلزون که در مخازن سطحی وجود دارد منتفی می باشد.