آیین‌نامه‌ای که مانع حل علمی مسائل کشور شده است
گروه علم و پیشرفت خبرگزاری فارس، امیر عزیزی*: بررسی وضعیت کشور در شاخص‌های تولید علم و شاخص‌های ارتباط دانشگاه با صنعت نشان دهنده یک ناترازی و سندروم رشد کاریکاتوری در حوزه‌های پژوهشی است. مقایسه رتبه 15 کشور در تولید علم با سهم 2.5 درصدی پایان‌نامه‌های مورد حمایت صنایع از جمله نشانه‌های ناترازی مذکور است. آئین‌نامه ارتقا مرتبه اعضای هیئت علمی به عنوان یکی از ابزارهای مهم سیاست‌گذاری آموزش عالی کشور منجر به جهش تولید علم کشور در دو دهه گذشت شده است. در شیوه فعلی ارتقا مرتبه در مرحله نخست کلیه آثار و دستاوردهای و فعالیت‌های اعضای هیئت علمی توسط کمیته‌ای در سطح دانشکده امتیازدهی می‌شوند. در این فرآیند یکی از ملاک مهم و تعیین کننده برای تایید و یا رد ارتقا علمی اساتید امتیاز مقالات منتشر شده ایشان بوده و اغلب از بررسی کیفی آثار علمی در گسترش مرزهای دانش و اثر بخشی این آثار در حل مسائل کشور غفلت می‌شود.
یکی از انتقادات وارد بر فرآیندهای ارتقا مرتبه در هیئت‌های ممیزه، تمرکز ویژه بر شاخص‌های علم سنجی و امتیاز مقالات است. به بیان دیگر برخی از اعضای هیئت علمی با دارا بودن آثار پژوهشی که منجر به دستاوردهای دانشی ممتاز و یا خودکفایی مانند تولید واکسن‌های مورد نیاز کشور مانند واکسن فلج اطفال، طراحی سازه‌های ساختمانی ماندگار مانند برج میلاد، آموزش و تربیت پزشکان و جراحان متخصص، طراحی و تولید ماشین آلات و ادوات خاص مانند انواع پهپاد از ادامه فرایند ارتقا مرتبه باز می‌مانند و یا این امر با تاخیر روبرو می‌شود.
این در حالی است در اغلب دانشگاه‌های پیشرو و ممتاز در سطح جهان یکی از مراحل اصلی ارتقا مرتبه اعضای هیئت علمی، ارزیابی و داوری کیفی بروندادهای پژوهشی - آموزشی و اثربخشی آثار و دستاوردهای متقاضی ارتقا مرتبه توسط صاحب نظران حوزه تخصصی متقاضی اعم از اساتید دانشگاه و خبرگان صنعتی و نه اتکای صرف بر شمارش امتیاز مقالات علمی است. به عبارت دیگر در برخی موارد اعضای هیئت علمی ممکن است با تمرکز بر کسب امتیاز از مقالات و سایر آثار پژوهشی امتیاز بسیار زیادی را کسب نموده اما واجد تاثیرگذاری علمی، اجتماعی یا اقتصادی لازم در راستای حل مسائل کشور و یا گسترش مرزهای دانش نباشند. از طرفی ممکن است اساتید دانشگاه با تمرکز اثربخشی دستاوردهای پژوهشی و رفع نیازهای جاری و آتی کشور از کسب امتیازات لازم برای ارتقا باز بمانند.
در شیوه فعلی ارتقا مرتبه اغلب هیئت‌های ممیزه دانشگاه‌ها از اعضای هیئت علمی برجسته در انتشار مقالات تشکیل شده‌اند. انتخاب چنین ترکیبی برای هیئت‌های ممیزه در کنار ضوابط آئین‌نامه ارتقا خود از جمله ریشه‌های ناترازی در تولید علم کشور است. برخی از کارشناسان معتقدند ترکیب بسیاری از هیئت‌های ممیزه دانشگاه‌ها متشکل از اساتیدی با نگاه مقاله‌محوری است که این امر منجر شده تلاش‌های پژوهشی که منجر به حل چالش‌های واقعی کشور در زمینه‌های مختلف صورت می‌پذیرد، وجاهت علمی لازم از نظر هیئت‌های ممیزه نداشته باشد. این در حالی است که لازمه بررسی اثبات شایستگی علمی اساتید دارای دستاوردهای ماندگار و تحول آفرین در راستای رفع نیازهای کشور، ارزیابی آثار و دستاوردهای مذکور توسط کمیته‌ای از صاحبنظران و متخصصین برجسته در حوزه پژوهش‌های مسئله‌محور و نه لزوما برجسته در انتشار مقالات علمی است. کمیته مذکور ضمن بررسی دستاوردهای ماندگار و تحول آفرین اساتید بایستی امکان پیشنهاد جایگزینی امتیازهای حاصل از دستاوردهای موثر در رفع مسائل کشور با ضوابط و مقررات خاص مؤسسه را داشته باشند. از این رو شاهد این هستیم که با تغییر نسخه‌های مختلف آئین‌نامه ارتقا در شورای عالی انقلاب فرهنگی و تمرکز بیش از پیش به موضوع پژوهش‌های مسئله‌محور، همچنان تغییر محسوسی در مسیر پژوهش‌های دانشگاهی رخ نمی‌دهد.
در همین راستا شورای عالی انقلاب فرهنگی و وزارت علوم می‌توانند با اعمال برخی تغییرات در فرآیندها و ضوابط ارتقا مرتبه اعضای هیئت علمی علاوه بر فراهم نمودن زمینه رفع ناترازی موجود در انتشار مقالات علمی و پژوهش‌های مسئله‌محور، از پژوهش‌های مسئله‌محور حمایت نمایند. تغییر ترکیب اعضای هیئت‌های ممیزه و تعیین حداقل تعداد اعضای هئیت ممیزه برجسته در پژوهش‌های مسئله‌محور و دارای آثار ماندگار و تحول آفرین گام مهم دیگری است که می‌تواند زمینه رفع ناترازی موجود در تولید علم کشور را فراهم نمایند. علاوه بر موارد فوق سیاست‌گذاران آموزش عالی می‌توانند برای افزایش شفافیت فرآیندهای ارتقا در خصوص احراز صلاحیت، ارائه شفاهی دستاوردهای اصلی عضو هیأت علمی در جلسه‌ای عمومی با حضور مدیر گروه و چند تن از متخصصین حوزه فعالیت متقاضی و ضمیمه نمودن صورتجلسه آن به پرونده متقاضی ارتقا را الزامی نمایند. الزام دبیرخانه هیئت‌های ممیزه مرکزی برای انتشار جزئیات امتیازات و صورت جلسه‌های پرونده اعضای هیئت علمی که موفق به ارتقا شده‌اند می‌تواند مکمل سیاست مذکور در ارتقا شفافیت فرآیندهای ارتقا باشد.
*پژوهشگر اندیشکده اقتصاد دانش‌بنیان
پایان پیام /