تأثیر شگرف روابط معلم و دانش‌آموز بر پیشرفت تحصیلی
عضو پژوهشگاه مطالعات آموزشوپرورش معتقد است که عدالت آموزشی بر این نکته تأکید دارد که منابع بیشتری به افراد نیازمندتر اختصاص یابد. بی‌عدالتی آموزشی در بلندمدت به شکاف طبقاتی و منازعات اجتماعی منجر می‌شود.
به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم، ایران در حوزه عدالت آموزشی با چالش‌هایی همچون مصوبه کنکوری شورای عالی انقلاب فرهنگی، سهمیه‌های کنکور و کیفیت‌های متفاوت آموزش در مدارس مختلف مواجه است.
بسیاری از منتقدان وضعیت فعلی معتقدند با وجود آرمان‌های انقلاب اسلامی برای حمایت از مستضعفان، همچنان با عدالت فاصله زیادی داریم.
هم‌اکنون باید به این سؤالات به‌طور جدی اندیشید: چرا از نظر شهروندان، مدرسه دولتی جای مناسبی برای تحصیل نیست و در صورت توانایی تأمین هزینه‌ها، اولویت آنها مدارس غیردولتی است؟
سیاست‌گذاری‌های نادرست آموزشی در یک دهه اخیر و بی‌توجهی مسئولان به مشکلات شهروندان، به‌ویژه بی‌توجهی عجیب آموزشوپرورش دولت سیزدهم نسبت به موضوع مهم و خطرناک ممانعت برخی مدارس دولتی از ثبت‌نام دانش‌آموزان با نمرات ضعیف و فرستادن خانواده‌ها به سمت مدارس غیردولتی، همگی در داغ کردن بازار آموزش خصوصی تأثیرگذار بوده‌اند.
"آزمون" در مدارس ایران چطور بلای جان "آموزش" شده است؟!بی‌عدالتی در حوزه آموزش در ایران در چندین زمینه و شاخص قابل مشاهده است:
دسترسی به منابع آموزشی: تفاوت‌های قابل توجهی در دسترسی به منابع آموزشی، مانند کتاب‌های درسی، امکانات آموزشی و تجهیزات فناوری وجود دارد. مدارس در مناطق شهری و مدارس خاص دولتی و غیردولتی معمولاً به منابع بیشتری نسبت به مدارس دولتی عادی دسترسی دارند.
کیفیت دبیران: در بسیاری از مناطق، به‌ویژه در مناطق محروم و مدارس دولتی عادی، کیفیت دبیران و معلمان به دلیل کمبود نیروی انسانی متخصص و نداشتن انگیزه کافی پایین‌تر است. این موضوع تأثیر منفی بر کیفیت آموزش دارد.
جمعیت کلاس‌ها: در مدارس دولتی عادی، جمعیت کلاس‌ها اغلب بسیار بالا است که باعث کاهش کیفیت تدریس و توجه فردی به دانش‌آموزان می‌شود.
نظام آموزشی متمرکز: تمرکز بر امتحانات نهایی و کنکور موجب فشار و استرس زیادی بر دانش‌آموزان می‌شود و نظام آموزشی را به سمت حفظ‌کردن اطلاعات سوق می‌دهد، به‌جای توسعه تفکر انتقادی و خلاقیت.
تبعیض جنسیتی: در برخی مناطق، به‌ویژه در مناطق سنتی، دختران ممکن است به‌دلیل تعصبات فرهنگی و اجتماعی کمتر از پسران به آموزش دسترسی داشته باشند.
تفاوت‌های اقتصادی: خانواده‌های دارای وضعیت مالی نامناسب ممکن است نتوانند هزینه‌های مرتبط با آموزش، از جمله کلاس‌های اضافی، کتاب‌های کمک‌آموزشی یا دسترسی به فناوری‌های نوین را تأمین کنند.
محتوای درسی: محتوای درسی و نظام آموزشی گاهی اوقات نیازها و علایق دانش‌آموزان را منعکس نمی‌کند و نمی‌تواند به درستی به تفاوت‌های فرهنگی و اجتماعی توجه کند.
این موارد تنها برخی از شاخص‌هایی هستند که نشان‌دهنده بی‌عدالتی در حوزه آموزش در ایران‌اند و بهبود آنها نیازمند توجه جدی و سیاست‌های مؤثر است.
عدم انسجام اجتماعی و نابرابری آموزشی
بهنام بهراد؛ عضو پژوهشگاه مطالعات وزارت آموزشوپرورش درباره بی‌عدالتی آموزشی در ایران اظهار کرد: برابری به معنای دسترسی یکسان تمام دانش‌آموزان به منابع و فرصت‌های آموزشی است که نهادهای بین‌المللی بر اهمیت آن تأکید دارند.
وی ادامه داد: عدالت آموزشی تأکید دارد که منابع بیشتر به افراد نیازمندتر اختصاص یابد. یونسکو نیز بر این نکته تأکید دارد که نابرابری آموزشی می‌تواند به عدم انسجام اجتماعی منجر شود؛ این امر یکی از زیرساخت‌های مناقشات اجتماعی است. فرزندان خانواده‌های متوسط و ضعیف از آموزش بی‌کیفیت بهره‌مند می‌شوند و در نتیجه فقر خانواده به نسل بعد منتقل می‌شود. این وضعیت می‌تواند به شکاف طبقاتی و منازعات اجتماعی در طولانی‌مدت منجر شود.
زنگ خطری برای دولت آینده؛ بی‌عدالتی محض در "مدارس دولتی"عضو پژوهشگاه مطالعات وزارت آموزشوپرورش افزود: برابری به این معناست که تمام دانش‌آموزان باید فرصت رشد و شکوفایی داشته باشند. بنابراین، وضع قوانینی که برخی دانش‌آموزان را از دسترسی به امکانات محروم کند، منصفانه نیست. سیاستگذاران به این موارد آشنا نیستند و در سیاست‌گذاری‌ها، برابری و عدالت آموزشی نادیده گرفته می‌شود.
وی همچنین به مثال هند و برخی کشورها اشاره کرد که در آنها مدارس غیردولتی ملزم به اختصاص 20 تا 30 درصد ظرفیت خود به دانش‌آموزان محروم هستند.
برخی دانش‌آموزان ویژه‌تر و برخی در حاشیه
بهراد تأکید کرد که عدالت و نابرابری باید توجیه‌پذیر باشد و نابرابری فقط زمانی می‌تواند توجیه‌پذیر باشد که به نفع افراد کم‌برخوردار باشد. مسئولان وزارت آموزشوپرورش باید توجه داشته باشند که نباید فقط به حداکثر استانداردها توجه کنند، بلکه باید تلاش کنند که تمام دانش‌آموزان به حداقل استانداردهای آموزشی دسترسی پیدا کنند.
پیشرفت تحصیلی با شرایط عاطفی و اجتماعی مناسب در مدارس
وی در ادامه بیان کرد: کشور استونی در آزمون "پیزا" جزو 5 کشور برتر است (آزمون پیزا برنامه بین‌المللی ارزیابی دانش‌آموزان است که برای سنجش موفقیت تحصیلی دانش‌آموزان 15 ساله در سراسر جهان اجرا می‌شود) زیرا هیچ دانش‌آموز کم‌پیشرفتی ندارد و اغلب دانش‌آموزان به حداقل استانداردهای آموزشی می‌رسند.
عضو پژوهشگاه مطالعات وزارت آموزشوپرورش همچنین به مطالعات کارشناسان آموزشی جهانی در مورد عوامل مؤثر بر پیشرفت تحصیلی اشاره کرد و گفت: روابط بین معلم و دانش‌آموز یکی از 10 عامل تأثیرگذار در پیشرفت آموزشی است. به عبارتی، هرچه شرایط عاطفی و اجتماعی در مدارس بهتر باشد، پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان نیز افزایش می‌یابد.