تدبر در قرآن؛ رمز تحقق زندگی الهی و اصلاح نقاط ضعف

حجت‌الاسلام رضا صدر، پژوهشگر علوم قرآنی، در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، با تأکید بر ضرورت ارتقای رویکرد و نگرش نسبت به قرآن کریم، بیان کرد: اجرای دستور الهی «فَاقرَءُوا مَا تَیَسَرَ مِنَ القُرآنِ» باید به صورت جدی در اولویت همگان قرار گیرد.

او تصریح کرد: برای تحقق این هدف ضروری است که آگاهی و بصیرت نسبت به محتوای قرآن به سطح بالاتری ارتقاء یابد تا بتوانیم پیام‌های آن را عمیق‌تر درک کنیم و در زندگی خود به کار بندیم.

صدر یادآور شد: یکی از مهم‌ترین ابعاد فهم قرآن، مسئله تدبر است. خداوند در آیه 82 از سوره نساء می‌فرماید: «أَفَلَا یَتَدَبَرُونَ القُرآنَ» خداوند به همه انسان‌ها دستور می‌دهد درباره قرآن تأمل کنند و در عمق معانی آن غور کنند. در این آیه آمده است که اگر این کتاب از سوی غیر خدا بود، اختلافات فراوانی در آن دیده می‌شد که این نشانه‌ای آشکار بر یگانگی و هماهنگی قرآن است و دعوتی به تدبر و تعمق در آن است.

کارشناس قرآنی، تدبر در قرآن را نه صرفاً یک فعل ظاهری، بلکه ویژگی درونی و توانایی روحی انسان دانست که از سوی خداوند عطا شده است؛ توانایی‌ای که شامل قدرت تفکر، یادآوری (ذکر)، تأمل (تذکر) و تقوا می‌شود.

او خاطرنشان کرد: برای رسیدن به تدبر واقعی باید در هر آیه و واژه قرآن به دنبال مقصود اصلی الهی گشت، به طوری که مشخص شود خداوند چه درخواست‌هایی از ما دارد، چه آموزه‌هایی را پسندیده و در نهایت هدف از آن چیست. به بیان دیگر، باید فهمید که هدف نهایی قرآن رساندن انسان به چه جایگاه و مرتبه‌ای است و چگونه باید نقاط ضعف خود را شناسایی و اصلاح کرد.

این محقق قرآنی تصریح کرد: تدبر در قرآن یک مسئولیت همگانی است که شامل تمامی مسلمانان می‌شود، از فرد عادی گرفته تا کسانی که مسئولیت‌های مهم اجتماعی و مدیریتی بر عهده دارند. همه افراد باید به این درک برسند که خداوند درباره زندگی، مسئولیت‌های فردی و جمعی و هویت اجتماعی آنان چه انتظاری دارد و انسان ایده‌آل در دیدگاه الهی چگونه باید باشد.

او با اشاره به اینکه تدبر در قرآن یک فرآیند پیچیده نیست، بلکه فرآیندی است که نیازمند خواندن مستمر، فهم دقیق و تأمل در آیات قرآن است، گفت: برای رسیدن به این فهم عمیق، باید توانایی شناخت واژه‌ها، درک ترجمه‌ها و مراجعه به تفسیرهای معتبر وجود داشته باشد. همچنین آگاهی از شرایط نزول و شأن نزول آیات می‌تواند در فهم عمیق‌تر کمک‌کننده باشد تا بتوان هدف اصلی و غرض الهی را درک کرد. هر چه در این زمینه تلاش بیشتری شود، قدرت فهم و درک مضامین قرآن افزایش یافته و توان اجرای آن در زندگی هم بیشتر خواهد شد.

صدر، پنج مرحله مهم برای دستیابی به تدبر کامل در قرآن را تشریح کرد: اول، توانایی اندیشیدن و تأمل در پیامدهای آیات؛ دوم، ارزیابی و سنجش این پیامدها و تعیین معیارهای لازم؛ سوم، شناخت علمی و دقیق درباره پیامدهای مذکور؛ چهارم، حفظ و جلوگیری از فراموشی این شناخت‌ها و پنجم، داشتن رغبت و گرایش قلبی به آنچه فهمیده شده است.

او یادآوری کرد: تدبر واقعی زمانی محقق می‌شود که این مراحل به صورت کامل طی شده و در نهایت، این تفکر به مرحله عمل و اجرا در زندگی روزمره منتقل شود و صرفاً در حد تئوری باقی نماند.

او همچنین تأکید کرد: تدبر در قرآن درجات مختلفی دارد و افراد در این زمینه وضعیت‌های متفاوتی را تجربه می‌کنند. برخی ممکن است تنها در مرحله اندیشه باقی بمانند، برخی به سنجش معیارها بپردازند و گروهی نیز به شناخت کامل برسند. در مقابل، برخی افراد ممکن است دچار غفلت شده یا در پیاده‌سازی آن در زندگی دچار مشکل باشند.

کارشناس علوم قرآنی در پایان خاطرنشان کرد: هدف اصلی، تحقق کامل و همزمان تمامی این مراحل در فرد است تا تدبر به معنای واقعی کلمه به صورت جامع و کامل انجام شود و فرد بتواند آموزه‌های قرآنی را به صورت عملی در زندگی خود پیاده کند.