ترجمه تناوش؛ آغازگر تحول در فهم آیات و سبک قرائت قرآن
ترجمه تناوش که حاصل تلاش علمی حجت‌الاسلام دکتر محمد شیخ‌الاسلامی است، آغازگر تحولی در فهم و دریافت پیام الهی است. این اثر نه‌تنها فراتر از ترجمه‌های تحت‌اللفظی و سنتی حرکت کرده، بلکه با نگاهی دقیق به مفاهیم قرآنی، رویکردی تازه در ترجمه ارائه داده است.
گروه فرهنگی خبرگزاری تسنیم؛ ترجمه «تناوش» که حاصل تلاش علمی و دقیق حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر محمد شیخ‌الاسلامی است، یکی از مهم‌ترین و نوآورانه‌ترین ترجمه‌های معاصر قرآن به شمار می‌رود. این ترجمه نه‌تنها از ترجمه‌های تحت‌اللفظی فاصله گرفته، بلکه با اتخاذ رویکردی جامع، مفاهیم قرآن را به گونه‌ای ارائه کرده که با درک عقلانی، اصول دینی و کرامت انسانی سازگار باشد. «تأکید بر خدایی مهربان، همدل و مراقب، به جای تصویری از خداوندِ تهدیدکننده و دور از دسترس»، «توجه به انسان به عنوان مخاطب قرآن بدون تبعیض جنسیتی»، «تلاش برای فهم‌پذیری در عین حفظ عمق معنا»، «ارائه ترجمه‌ای مرحله‌بندی‌شده برای درک تدریجی»، «رعایت دقت‌های فقهی»، «پرهیز از سوءبرداشت‌های تاریخی و زبانی»، و «احیای لحن اصیل و رحمانی قرآن» از جمله نکاتی است که ترجمه تناوش را به اثری برجسته و ارزشمند تبدیل کرده است.
ترجمه شیخ الاسلامی از جزء سی قرآن کریم، برخلاف بسیاری از ترجمه‌های تحت‌اللفظی، رویکردی کارگاهی دارد و با دقت زبانی، تفسیری و فقهی بالایی انجام شده است. این ترجمه نه‌تنها برای محققان علوم قرآنی، بلکه برای عموم مخاطبان نیز قابل استفاده و درک است و می‌تواند گامی مؤثر در احیای لحن اصیل و رحمانی قرآن کریم و همچنین زمینه‌ای برای بازاندیشی در شیوه‌های ترجمه و فهم قرآن باشد.
خبرگزاری تسنیم در ماه نزول قرآن، به بررسی ابعاد مختلف و ویژگی‌های ممتاز این ترجمه پرداخته است.
1. فهم‌پذیری ترجمه در عین حفظ عمق معنایی
یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های ترجمه تناوش این است که همچون کلام الهی، خودِ ترجمه نیز باید برای تمامی مخاطبان قابل درک باشد. درعین‌حال، این سادگی به معنای سطحی‌نگری نیست، بلکه زمینه‌ای فراهم شده است که افراد بر اساس تعالی فکری و روحی خود بتوانند به لایه‌های عمیق‌تری از معانی قرآن دست پیدا کنند. این ویژگی، ترجمه تناوش را از ترجمه‌هایی که صرفاً بر معنای تحت‌اللفظی تأکید دارند، متمایز کرده است.
2. ساختار دو مرحله‌ای ترجمه: اجمالی و تفصیلی
شیوه‌ای که در ترجمه تناوش به‌کار گرفته شده، یک رویکرد دو مرحله‌ای است. در مرحله نخست، ترجمه‌ای اجمالی از آیه ارائه می‌شود تا خواننده بتواند درک کلی از مفهوم آن به‌دست آورد. در مرحله دوم، ترجمه‌ای تفصیلی‌تر با توضیحات دقیق‌تر عرضه شده است که امکان تدبر عمیق‌تر در آیات را فراهم می‌کند. این شیوه درک معانی قرآن را برای مخاطب تسهیل کرده و ارتباطی نظام‌مند میان فهم ابتدایی و درک تفصیلی برقرار می‌کند.
3. رعایت دقت فقهی در ترجمه
در ترجمه آیاتی که به احکام فقهی مربوط هستند، شیخ الاسلامی دقت ویژه‌ای به خرج داده است. این نکته از آن‌رو حائز اهمیت است که هیچ ترجمه‌ای نمی‌تواند ادعا کند که عیناً مرادالله را منتقل کرده است؛ بلکه هر ترجمه و تفسیری در حد خود حائز اهمیت است. بنابراین، در ترجمه تناوش، سعی شده است تا ضمن وفاداری به مفهوم اصلی آیات، دقت لازم در بیان احکام فقهی نیز رعایت شود تا خواننده دچار سوءبرداشت‌های فقهی نشود.
4. توجه به جامعیت تاریخی و جهانی قرآن
قرآن کتابی است که برای همه انسان‌ها در طول تاریخ نازل شده است. ترجمه تناوش این نکته را مدنظر قرار داده و تلاش کرده است تا آیات را به گونه‌ای ترجمه کند که انسان معاصر بتواند مفاهیم آن را با عقلانیت و فهم روز درک کند. این نگاه باعث شده است که برخی از برداشت‌های سنتی که در برخی ترجمه‌ها باعث سوءبرداشت یا محدود کردن پیام قرآن به دوره‌های تاریخی خاص شده بودند، در این ترجمه اصلاح شوند.
5. پرهیز از سوءبرداشت‌های زبانی و مفهومی
یکی از معضلات برخی از ترجمه‌های قرآن، ترجمه تحت‌اللفظی بدون در نظر گرفتن بافت معنایی و عقلانی است. ترجمه تناوش تلاش کرده است تا از سوءبرداشت‌های زبانی و مفهومی جلوگیری کند. به عنوان مثال، در آیاتی که درباره زدن همسر آمده است، این ترجمه با تکیه بر اصول زبان عربی و تحلیل دقیق معنایی، مفهومی ارائه داده که با اخلاق، عقلانیت و اصول اسلامی هماهنگ باشد و از تحریف معنا و ایجاد سوءبرداشت جلوگیری کند.
6. تغییر نگرش نسبت به رابطه انسان و خدا
در بسیاری از ترجمه‌ها و تفاسیر قرآن، خداوند به گونه‌ای به تصویر کشیده شده که گویی انسان در برابر او قرار دارد، ذاتاً گناهکار است و خداوند منتظر فرصتی برای مجازات اوست. این نگرش، که در برخی تفاسیر تاریخی نیز مشهود است، فاصله‌ای پرناشدنی میان انسان و خدا ایجاد کرده است. اما در ترجمه شیخ الاسلامی، رویکردی متفاوت اتخاذ شده که خداوند را مطابق با آیه «کَتَبَ عَلَی نَفسِهِ الرَحمَهَ» معرفی می‌کند.
در این دیدگاه، خداوند نه‌تنها حاکم ترسناک و تهدیدکننده نیست، بلکه یک پروردگار مهربان، مراقب و دوستدار انسان است. این تغییر رویکرد باعث شده است که ترجمه تناوش لحنی امیدبخش و دلگرم‌کننده داشته باشد.
نحوه جمع‌آوری تفسیر تسنیم؛ ایده تا تحقق یک اثر تفسیری عظیم7. تأکید بر کرامت انسانی بدون تبعیض جنسیتی
یکی از نقدهای مهمی که به بسیاری از ترجمه‌های قرآن وارد است، این است که گویی خطاب قرآن فقط به مردان است و زنان در متن قرآن نقش محوری ندارند. در بسیاری از ترجمه‌ها، زنان به عنوان وسیله‌ای برای راحتی مردان یا حتی پاداشی برای آن‌ها در بهشت معرفی شده‌اند، در حالی که قرآن برای همه انسان‌ها فارغ از جنسیت نازل شده است.
در ترجمه تناوش، این نقیصه برطرف شده و خطاب قرآن به همه انسان‌ها اعم از زن و مرد در نظر گرفته شده است. این نگاه سبب شده است که زنان نیز خود را به عنوان مخاطبان اصلی قرآن ببینند و کرامت انسانی آن‌ها در ترجمه حفظ شود. در نتیجه، نه‌تنها وعده‌های بهشتی مختص مردان نیست، بلکه زنان نیز همچون مردان بر اساس اعمال خود پاداش یا عذاب دریافت می‌کنند.
8. احیای لحن اصیل و شیعی قرآن
شیخ‌الاسلامی در مقدمه ترجمه تناوش تأکید دارد که طی قرن‌ها، برداشت‌های فقهی و کلامی از قرآن باعث شده است که لحن اصلی قرآن مطابق با ذوق متشرعان تغییر یابد و بر جنبه‌های قضاوت و قانون‌گذاری خداوند بیش از حد تأکید شود. به عنوان مثال، روایاتی که درباره صفات «رحمان» و «رحیم» خداوند نقل شده، نشان می‌دهد که درک عمومی از لحن قرآن، در طول تاریخ و به تدریج به سمتی سوق داده شده که جنبه قانون‌گذاری و قضاوت الهی بر جنبه‌های رحمت و محبت او غلبه یافته است.
در حالی که قرآن در عین اجرای عدالت، سرشار از رحمت و شفقت الهی است. شیخ الاسلامی با ارائه این ترجمه از قرآن تلاش کرده است تا با احیای این لحن اصیل، مفاهیم قرآن را با همان روح شیعی و ولایی آن بازگرداند و ارتباطی عمیق‌تر میان انسان و خدا برقرار کند.
نتیجه‌گیری
ترجمه تناوش، به همت حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر محمد شیخ‌الاسلامی، نقطه عطفی در ترجمه‌های معاصر قرآن کریم به‌شمار می‌رود. این اثر نه‌تنها فراتر از ترجمه‌های تحت‌اللفظی و سنتی حرکت کرده، بلکه با نگاهی عمیق و دقیق به مفاهیم قرآنی، رویکردی تازه در ترجمه ارائه داده است.
از نقاط برجسته این ترجمه، تغییر نگرش نسبت به رابطه خدا و انسان، پرهیز از تصویر خدای صرفاً قاضی و مجازات‌گر، و ارائه مفهومی از خداوند به‌عنوان پروردگاری مهربان و مراقب است که به بنده خود عشق می‌ورزد. همچنین، نگاه برابر به زنان و مردان به‌عنوان مخاطبان قرآن و تأکید بر کرامت انسانی بدون تبعیض جنسیتی، این ترجمه را به اثری ارزشمند و متمایز تبدیل کرده است.
ترجمه تناوش، نه‌فقط برای پژوهشگران و دانش‌پژوهان علوم قرآنی، بلکه برای عموم علاقه‌مندان به معارف قرآنی، منبعی غنی و الهام‌بخش خواهد بود. این ترجمه می‌تواند آغازگر تحولی در فهم و دریافت پیام الهی باشد و رویکردی نوین برای قرائت قرآن در دنیای امروز ارائه دهد.