ترجمه منظوم «تائیه کبری» ابن فارض منتشر شد

«متن و ترجمه منظوم قصیده تائیه کبری؛ نظم‌السلوک» ترجمه، مقدمه و پانوشت‌ها از امیرحسین اللهیاری توسط نشر مولی منتشر شد. این ترجمه پیشتر در ترجمه دیوان ابن فارض نیز ارائه شده بود.

به گزارش خبرنگار مهر، نشر مولی تابستان سال گذشته (1400) کتاب «بر چکاد چکامه عشاق: ترجمه دیوان ابن فارض مصری به شعر فارسی» را با ترجمه، مقدمه و پانوشت‌های امیرحسین اللهیاری منتشر کرد. مشهورترین شعر ابن فارض قصیده 761 بیتی تائیه کبری یا «نظم السلوک» است که در این کتاب ترجمه منظوم آن به تعداد ابیات خودش ارائه شده است.

نشر مولی با توجه به درخواست‌های مکرر مخاطبان ترجمه این قصیده را در قالب کتابی مستقل با عنوان «متن و ترجمه منظوم قصیده تائیه کبری؛ نظم‌السلوک» ترجمه، مقدمه و پانوشت‌ها از امیرحسین اللهیاری، در 188 صفحه و بهای 110 هزار تومان منتشر کرد.

همانطور که اشاره شد مشهورترین شعر ابن فارض قصیده 761 بیتی تائیه کبری یا «نظم السلوک» است که آن را در بیان احوال و مراتب سلوک سرود. این قصیده در حقیقت معراج‌نامه یا شرح احوال شاعر است و نمونه‌ای از احوال مشترک سالکان را در مراحل سلوک نشان می‌دهد. همچنین شاعر در این قصیده مراتب عشق و احوال خود را با یکی از مریدان خود به اشتراک می‌گذارد.

تائیه ابن فارض بعدها به شدت مورد توجه حکیمان و صوفیان قرار گرفت و در دوره‌های متمادی شرح شد. از جمله مشهورترین شروح بر این قصیده «مشارق الدراری» اثر سعید بن سعید فرغانی است. این کتاب در اصل تقریرات دروس صدرالدین قونوی، متفکر، فقیه، فیلسوف و مفسر قرن هفتم هجری بود. صدرالدین فرزند خوانده و از مهم‌ترین شاگردان ابن عربی بود و ای بسا که ضرورت توجه به قصیده تائیه ابن فارض را از پدر و مراد خود به ارث برده باشد.

همچنین ابومحمد صائن‌الدین علی بن محمد ترکه اصفهانی که شارح «فصوص الحکم» ابن عربی است شرحی فارسی بر تائیه کبری به نام «شرح نظم الدر» دارد. شرف الدین داود بن محمود ساوی قیصری که از جمله متفکران و شارحان ابن عربی در سده هشتم است نیز شرحی از این قصیده را به دست داده است. شاگرد قیصری یعنی بابا رکن الدین شیرازی نیز که از شارحان ابن عربی بود شرحی به نام «کشف‌الضُر فی نظم‌الدر» را بر تائیه کبری نوشت. نقل است که ابن عربی خود نیز برای شرح این قصیده از ابن فارض اجازه خواست بود ولی این حکیم شاعر پاسخ داد که «فتوحات مکیه» شرح تائیه است.

برخی ابیات تائیه کبری و ترجمه آنها به شرح زیر است:

«و یُثبِتُ نفی الالتباس تطابق ال*مثالین بالخمس الحواس المبینه

تطبیق صورتین و مثالین بر نفی التباس دلیل است / از راه پنجگانه حواسی کو حجتند جمله و مَبصَر

و بین یَدَی مرمایَ دونَکَ سِرَما * تَلَقَتهُ منها النفس سراً فالقت

دریاب پس هرآنچه که گفتم در بحث انطباق مثالین / نفسم خود از حواس چنین یافت، تا با تو بازگوید از این در

اذا لاح معنی الحُسن فی ای صوره*و ناح مُعنی الحزن فی ای سوره

معنای حسن، گر که برآید در صورتی و عاشق محزون / واگیرد آن حدیث و بنالد در چشمه ساز اشک شناور.»

ترجمه این قصیده به شعر فارسی را نیز می‌توان طولانی‌ترین قصیده سروده شده در زبان فارسی دانست.

مترجم در بخشی از مقدمه خود بر این کتاب چنین نوشته است: «مهم‌ترین و معروف‌ترین اثر منظوم از میراث متون صوفیه همین قصیده تائیه است‌. البته به زبان عربی! این «البته» را ذکر می‌کنم، و دلِ مخاطب را به دست می‌آورم! یعنی در عین گستاخی، احتیاط می‌کنم؛ دقیقا کاری که ابن‌فارض در این قصیده کرده است. مثلا هر چه خواسته، گفته؛ و بعد هم در چند جا و طی چند بیت، خود را از اتهام حلولیت بری کرده است. در ابیات پایانی قصیده نیز در جایی که زرتشتی و مسیحی و کلیمی و مسلمان را، هم‌آیین و هم‌مسلک و هم‌ارز برمی‌شمارد، به احتیاط می‌گوید که اگر نبود یک سری مسائل پشت‌پرده، دلایل این ادعا را باز می‌گفتم و کنه آن را برای خوانندگان می‌شکافتم... قصیده تائیه کبرا 761 بیت است و درست به شکل قصیده‌ای 761 بیتی به فارسی برگردان شد. این اثر به تنهایی، اکنون با اختلاف، طولانی‌ترین قصیده تاریخ شعر فارسی است.»