تورم مواد غذایی از کنترل خارج شد؛ قیمت برنج و حبوبات پرواز کرد (15 شهریور)
داده‌های مرکز آمار ایران نشان می‌دهد در حالی که درآمد خانوارها طی 8 سال گذشته 12.5 برابر شده، قیمت اقلام سفره خانوار بیش از 20 برابر افزایش یافته است. تورم مواد غذایی، به‌ویژه برای خانوارهای کم‌درآمد، با جهش‌های بیش از 100 درصدی برخی اقلام مانند لوبیا چیتی و برنج، امنیت غذایی را تهدید کرده و سیاست‌های مقطعی دولت نتوانسته این شکاف عمیق را جبران کند.
- فهرست محتوا
- جهش‌های قیمتی اقلام اساسی
- تأثیر تورم بر خانوارهای کم‌درآمد
- موج‌های تورمی و ناکارآمدی سیاست‌ها
- چالش‌های ساختاری گرانی مواد غذایی
- شکاف درآمدی و کوچک شدن سفره خانوار
- ضرورت اصلاح سیاست‌های معیشتی
بر اساس گزارش مرکز آمار ایران، تورم اقلام خوراکی طی 8 سال گذشته همواره از شاخص کل تورم پیشی گرفته است. از سال 1396 تا 1404، قیمت سبد 24تایی اقلام اساسی مانند حبوبات، برنج، لبنیات و گوشت به‌طور متوسط بیش از 20 برابر شده، در حالی که درآمد خانوارهای شهری تنها 12.5 برابر افزایش یافته است.
جهش‌های قیمتی اقلام اساسی
طی یک سال اخیر، تورم نقطه‌به‌نقطه خوراکی‌ها 51.4 درصد بوده، اما برخی اقلام جهش‌های چشمگیری داشته‌اند: لوبیا چیتی با 248 درصد، برنج ایرانی با 143 درصد، لپه با 133 درصد و لوبیا قرمز با 116 درصد در صدر گرانی‌ها قرار دارند. کمترین افزایش قیمت مربوط به گوشت گوسفند (16 درصد) و گاو (16.8 درصد) است، اما قیمت‌های بالای 788 تا 903 هزار تومانی برای گوشت، آن را از دسترس بسیاری از خانوارها خارج کرده است.
تأثیر تورم بر خانوارهای کم‌درآمد
پژوهشگران در مقاله‌ای با عنوان «تحلیل اثر نامتقارن متغیرهای کلان اقتصادی بر قیمت مواد غذایی در ایران» تأکید دارند که تورم مواد غذایی به دلیل واکنش سریع به شوک‌های عرضه و تقاضا، به‌ویژه خانوارهای کم‌درآمد را تحت فشار قرار می‌دهد. این گرانی‌ها، با کاهش مصرف مواد غذایی، می‌تواند به سوءتغذیه و کاهش امید به زندگی منجر شود.
موج‌های تورمی و ناکارآمدی سیاست‌ها
سه موج بزرگ تورمی در سال‌های 1398 (85 درصد)، 1400 (60-64 درصد) و 1401 (86 درصد) اقلام خوراکی را تحت تأثیر قرار داده است. حذف ارز ترجیحی در سال 1401 نیز به جهش قیمتی منجر شد. در حال حاضر، نشانه‌هایی از موج چهارم تورمی در نیمه دوم 1403 دیده می‌شود که امنیت غذایی را تهدید می‌کند.
چالش‌های ساختاری گرانی مواد غذایی
کارشناسان، عوامل متعددی را در گرانی اقلام خوراکی مؤثر می‌دانند:
-
هزینه‌های بالای حمل‌ونقل و لجستیک: به‌ویژه در میوه و سبزیجات، هزینه‌های نگهداری و حمل‌ونقل قیمت‌ها را افزایش می‌دهد.
-
تحریم‌ها و عدم تنوع در واردات: محدودیت در تأمین نهاده‌های دامی و کالاهای اساسی، قیمت گوشت، لبنیات و روغن را بالا برده است.
-
قیمت‌گذاری دستوری: این سیاست‌ها با فشار بر تولید، به جهش‌های مقطعی قیمتی منجر می‌شود.
-
ضایعات مواد غذایی: حدود 30 درصد اقلام غذایی به دلیل مشکلات بسته‌بندی، انبارداری و حمل‌ونقل از چرخه مصرف خارج می‌شود.
شکاف درآمدی و کوچک شدن سفره خانوار
از سال 1396 تا 1404، قیمت لوبیا چیتی 34.4 برابر، چای خارجی 25 برابر و برنج ایرانی حدود 22 برابر شده است. در مقابل، درآمد خانوارهای شهری از 37 میلیون تومان در سال 1396 به حدود 458 میلیون تومان در 1404 رسیده که نشان‌دهنده رشد 12.5 برابری است. این شکاف، سفره خانوارها را کوچک‌تر و کم‌کیفیت‌تر کرده است.
ضرورت اصلاح سیاست‌های معیشتی
کارشناسان معتقدند که سیاست‌هایی مانند خرید تضمینی، تخصیص ارز ترجیحی و قیمت‌گذاری دستوری اثربخشی محدودی داشته‌اند. برای ثبات قیمت مواد غذایی و حفظ امنیت غذایی، دولت باید روی کنترل تورم، بهبود زیرساخت‌های لجستیک و کاهش ضایعات تمرکز کند.
