حکمرانی هوشمند نیاز امروز

حکمرانی هوشمند شهری قابلیت حضور شهروندان در روند اقدامات و مدیریت شهری و نظارت بر کار مدیران شهری را فراهم می‌آورد که برآیند آن به بهبود فرایندهای اجرای امور و احساس حضور و نقش شهروندان در امور شهری و مشارکت بیشتر آنها را به همراه خواهد داشت.

حسین حسامی در یادداشتی نوشت: جهان رو به گسترش امروز، با سرعت شتابانی در حال پیشرفت است. روندی رو به رشد که ایستادن و تماشا نمودن آن، بازایستایی از حرکت و درجازدن در امور را به همراه خواهد داشت.

جمعیت شهرنشین دنیا که در قرن 18، تنها 5 درصد جمعیت جهان را شامل می‌شد در دهه نخست قرن بیست و یکم به بیش از 50 درصد رسیده است و روند رو به رشد آن به گونه‌ای شده است که پیش‌بینی می‌شود تا این رقم در میانه قرن حاضر 70 درصد جمعیت جهان را در بر گیرد و حتی فراتر از آن نیز برود و این در حالی است که براساس آمار جمعیت شهرنشین ایران تا سال 2015 با رقم 74 درصد و رتبه 57 در بین 200 کشور جهان و رشد 2.07 درصد، با روندی رو به رشد همراه بوده است و این مهم اهمیت توجه به زندگی شهری و اتخاذ سیاست‌های به روز و کارآمد در این خصوص را بیش از پیش نمایان می‌سازد.

در این میان رشد فناوری‌های نوین و ظهور مفاهیم و ابزارهای هوشمندسازی بیش از سایر عوامل و مولفه‌ها در این مهم موثر بوده است. روند رو به گسترش هوشمندسازی به گونه‌ای بوده است که در یک دهه اخیر حوزه‌های مختلف زندگی بشر را درهم آمیخته است و شهروندان نیز تلاش نموده‌اند تا خود را در مسیر یادگیری ابزارهای هوشمندساز قرار دهند تا از مزایای آن بهره‌مند شوند. شهرنشینی و زندگی شهری نیز در این مسیر از هوشمندسازی دور نبوده و بر مبنای آن شکل و روند جدیدی به خود گرفته است.

مقوله شهر و شهرنشینی در ذات خویش با مسائل و چالش‌ها متعددی همراه بوده است که رفع آنها براساس مدل‌ها و به شیوه سیتماتیک، نتایج مطلوبتری را به همراه داشته است.

حال اگر این موانع در بستر مدل‌های هوشمند دیده شوند، سازوکارهای بهتری برای رفع آنها می‌توان در نظر گرفت. استقرار و پیاده‌سازی مولفه‌های متنوع شهر هوشمند یا شهر دیجیتال، دستاوردهای ارزنده‌ای برای شهر و شهروندان و ارتقای رفاه آنها به همراه خواهد داشت.

اقتصاد هوشمند، حکمرانی هوشمند، محله هوشمند، حمل و نقل و انرژی هوشمند، تنها بخشی از مولفه‌هایی هستند که در ایجاد شهر هوشمند یا دیجیتال قابل بررسی، برنامه‌ریزی و اجرا هستند.

حکمرانی هوشمند شهری قابلیت حضور شهروندان در روند اقدامات و مدیریت شهری و نظارت بر کار مدیران شهری را فراهم می‌آورد که برآیند آن به بهبود فرایندهای اجرای امور و احساس حضور و نقش شهروندان در امور شهری و مشارکت بیشتر آنها را به همراه خواهد داشت. حمل و نقل هوشمند هم یکی از زمینه‌های مهمی است که اجرایی آن در شهر با رفع موانع متعدد همراه خواهد بود. سیستم حمل و نقل هوشمند علاوه بر کاهش هزینه‌ها، کاهش مصرف انرژی، دستاوردهایی چون صرفه‌جویی در زمان‌بندی شهروندان را به همراه خواهد داشت.

شهر هوشمند با به کارگیری ابزارهای متنوع در حوزه فناوری و ارتباطات قادر خواهد بود تا در مسیر ارتقای کیفیت زندگی شهروندان، رشد اقتصادی، بهبود کیفیت زیست‌محیطی و توسعه پایدار گام بردارد.

نکته مهم در استقرار و پیاده‌سازی شهر هوشمند توجه به این موضوع است که می‌توان در این زمینه از تجارب و کارکردهای صورت گرفته در سایر شهرها استفاده نمود اما این به معنای بهره‌برداری به عین و به صورت کاملا مشابه نیست بلکه باید با شناخت کارکردها و نیازهای شهر و شهروندان در این مسیر گام برداشت؛ این بدان معناست که سامانه‌ها و زیرساخت‌های شهر هوشمند باید به صورت بومی و براساس نیازهای شهر و شهروندان اجرا شوند.

کاهش هزینه‌های شهری از مهم‌ترین دستاوردهای استقرار شهر هوشمند در یک شهر است. کاهش بروکراسی اداری، تسریع در پیشبرد امور و اخذ عوارض شهری، اجرای سیاست‌ها و برنامه‌های در سریع‌ترین حالت ممکن و کاهش نفر ساعت نیروی انسانی، هر کدام اقدامی خواهد بود که در نتیجه آن کاهش هزینه‌های شهری و بهبود فرایند مدیریتی را به همراه خواهد داشت.

شهر هوشمند در قالب خود، با ایجاد زمینه‌های متعددی که به انها اشاره شده، امکان ایجاد اقتصاد هوشمند و فرایند شهروندان هوشمند را نیز فراهم خواهد کرد. که در بطن آن فرصت‌های متعددی از قبیل رونق کسب‌وکارهای مجازی، کارآفرینی‌های جدید و همچنین حضور شهر در عرصه فراملی را به همراه خواهد داشت.

در این بین نباید از این موضوع مهم غافل بود که یکی از لازمه‌های استقرار شهر هوشمند برخورداری از فضای اینترنتی کارامد، فراگیر و توسعه یافته است. در کنار این مهم است که اینترنت اشیا زمینه ساز پیشبرد اهداف شهر هوشمند خواهد بود.

یکی دیگر از لازمه‌های شهر هوشمند آموزش جامع و کامل شهروندان است چرا که شهروندان مخاطبان اصلی مدیریت شهری بوده و استقرار هر امکانی در شهر نیازمند همکاری و تعامل شهروندان و مدیریت شهری است، در غیر این صورت علاوه بر هزینه‌کرد بی دستاورد با مجموعه ای از امکانات تداخل یافته هوشمند با کارکرد غیر هوشمندانه مواجه خواهیم بود.

اجرا و استقرار شهر هوشمند اما با چالش‌هایی نیز مواجه است که برای پیشبرد این امر باید آنها را نیز در مورد شهرها مدنظر قرار داد. عدم همراهی مدیران شهری، عدم تامین مالی برای اجرای پروژه‌های شهر هوشمند، پیچیدگی بروکراسی اداری شهری، توجه به رویکردهای سیاسی به ویژه در قبال شهرهای کلان، توجه به بافت‌های محله‌ای شهر و فراهم نمودن زیرساخت‌ها، از جمله چالش‌هایی هستند که می‌تواند در زمینه استقرار شهر هوشمند بروز پیدا کند که رفع آنها به کسب نتایج مطلوب‌تر در این مسیر منجر خواهد شد.

کلانشهرهای ایران اسلامی نیز با ایجاد زیرساخت‌های لازم برای استقرار شهر هوشمند قادر خواهند بود تا از مزایای این حوزه بهره‌مند شود. در این میان باید توجه شود که هرچند اقدامات مطلوبی در این خصوص در برخی شهرهای کشور در این زمینه صورت گرفته است اما دستیابی به نتایج بهتر نیازمند شناساندن مفاهیم و کارکردها این عرصه به شهروندان و تعامل پذیری بیشتر مدیران شهری و شهروندان در این زمینه است.

همانگونه که عنوان شد، عدم بهره‌مندی شهروندان از اقدامات شهر هوشمند به مانند هزینه‌کردهای بی‌دستاورد خواهد بود که تحمیل هزینه‌های زاید بر مدیریت شهری را به همراه خواهد داشت.

بی‌تردید استقرار شهر هوشمند و دستاوردهای آن در کلانشهرهای کشور زمینه‌ساز انتقال نتایج مطلوب آن به سایر شهرها و ایجاد کشوری هوشمند را به همراه خواهد داشت.