درباره یک شوخی با معلولان در تلویزیون؛ یک انتقاد و یک توصیه
اگرچه اطلاعیه‌ای از طرفِ برنامه «بگو بخند» منتشر شده اما ضرورت دارد دست‌اندرکاران ساخت هر برنامه و سریالی حتماً به جزئیاتی توجه کنند باعث زیر سؤال رفتن فرهنگ، لهجه و گویش و حتی قشر و صنف و شغلی مورد تمسخر قرار گیرد.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، یک ویدئوی یک دقیقه‌ای از برنامه تلویزیونی «بگو بخند» قدری قابل تأمل است؛ کمدین جوان برای اجرای استندآپ کمدی ظاهرِ معلول به خود بگیرد. بازتاب‌های مختلفی در فضای‌مجازی دیده می‌شود؛ بیشترین انتقادها در کپشن‌ها به چشم می‌خورد، «تمسخر و نگرش تحقیرآمیز به افراد دارای معلولیت» یا خیلی از عبارات دیگر که شبیه به همین عبارت‌اند.
البته گروهی هم این‌طور می‌گویند که طنازی و اجرای کمدی حد و مرز ندارد و می‌تواند روزی با شغلی، روزی با اقشار و قومیتی و روزی هم با صنوف و دیگر بخش‌ها این شوخی اتفاق بیفتد اما به معنایِ تمسخر نیست. برنامه «بگو بخند» درباره حواشی اخیر اطلاعیه‌ای صادر کرد که در این اطلاعیه آمده است:
«در پی حاشیه‌سازی ایجاد شده به وسیله یک ویدیو تقطیع شده از برنامه در خصوص اجرای هفته گذشته یکی از گروه‌های نمایشی؛ به اطلاع مخاطبان میرساند؛ که نمایش مربوطه هیچ ارتباطی با معلولین نداشته و بازیگران در تلاش برای ایفای نقش متکدیانی که خودشان را به تمارض می‌زنند، بودند.
این برنامه همواره جایگاه ویژه‌ای برای کم‌توانان جسمی و حرکتی قائل بوده است. بگوبخند تنها برنامه‌ای در تلویزیون است که با اختصاص دادن بخش کمدی نشسته در برنامه، بنیانگذار حضور این افراد در تلویزیون و رقابت در کنار دیگر شرکت‌کنندگان بوده است.
تبلیغات آزاردهنده، وقت‌نشناسی و آگهی بازرگانیِ تلویزیون برای رادیو!همچنین تعداد قابل توجهی از تماشاگران این برنامه به این افراد اختصاص دارد. پرواضح است که این اقدام اخیر، تنها یک فضاسازی غیرحرفه‌ای از سوی برخی رسانه‌ها برای تحت الشعاع قرار دادن یک برنامه موفق در جذب و رضایت مخاطب است که البته این امر منجر به پیوند عمیق‌تر میان مخاطب و برنامه خواهد شد. در پایان اگر بر اثر سوءتفاهم شکل گرفته از این برنامه بخشی از جامعه و خصوصاً معلولین عزیز کشور متأثر شده‌اند، سر تعظیم و عذرخواهی فرود می‌آوریم.»
این اطلاعیه صادر شده اما آنچه لازم است به آن توجه شود طنازی و اجرای یک کمدی باید طوری پیش برود که باعث تمسخر کسی یا گروهی نشود. نکته‌ای که بارها سازندگان سریال‌های قومیتی همچون «نون‌خ» یا «پایتخت» مطرح می‌کردند لهجه و گویش را طوری ادا می‌کنیم به قشر و قومیتی برنخورد. ناگفته نماند در همین راستا سریال‌هایی هم بودند که نتوانستند این فضا را درست پیش ببرند و بعضاً با چالش هایی همراه شدند.
در این میان انتقاداتی نسبت به برخورد رسانه با معلولان وارد شده است. مثلاً زمانی که سرنوشت آدم بدها در برخی سریال‌ها به معلولیت منتج شده است. زیور «آوای باران»، انیس «ستایش» و فرزانه «کیمیا»، از جمله شخصیت‌های منفی شناخته شده‌ای‌اند که با انتقاداتی هم همراه شدند. چرا که جزای اعمال بدشان در زندگی را با معلولیت در دوران میان‌سالی و پیری داده‌اند و متأسفانه تصویر نه چندان مناسب از معلولیت جسمی را به نمایش درآورد.
این کار ناخواسته فرهنگ غلط و نادرستی را جا می‌انداخت؛ فرهنگی که به ببینده القاء می‌کند که هر کس که دچار معلولیت می‌شود تاوان بدی‌ها و ظلم و ستم‌هایی است که به مردم کرده است و اکنون با معلولیت دچار عقوبت الهی شده است. و این بار در برنامه طنز «بگو بخند» که البته توانسته در میانِ کاهش مخاطب فعلی تلویزیون، توجه بیننده را به خودش جلب کند چنین اتفاقی می‌افتد، در اطلاعیه عذرخواهی برنامه این‌طور آمده کمدین قصد داشته نقش متکدیانی که به معلولیت تمارض می‌کنند را نشان دهد اما اجرای آن طوری جلوه داده شده که ظاهرِ دیگری را به مخاطب نشان می‌دهد گویی معلولیت را مورد تمسخر قرار می‌دهد.
البته که پیش از این چنین شوخی‌هایی را شاهد بودیم که سوء تفاهم ایجاد کردند. همچون قسمتی از برنامه «جوکر» در شبکه نمایش‌خانگی که دو نفر از شرکت‌کنندگان برای خنداندن رقبا، حالت معلولیت به خود می‌گیرند که این اقدام باعث شد تا کمپینِ معلولان در توئیتر به آن واکنش نشان دهند. ماجرا چه بود: «دو نفر از شرکت‌کنندگان حاضر در برنامه برای خنداندن سایرین، نمایشی در حالت معلولیت جسمی اجرا کردند تا مایه خنده دیگر شرکت‌کنندگان شود که با دلخوری بخشی از جامعه معلولان کشور همراه شد.»
اگرچه عوامل این برنامه هم عذرخواهی کردند؛ اما می‌توان با رفتارسازی و فرهنگسازی درست در ساخت آثار نمایشی طنز چه برنامه و چه سریال، کمتر شاهد بیانیه دادن و عذرخواهی کردن باشیم. معلولان، ناشنوایان و روشندلان عزیز از جایگاه ویژه‌ای برخوردارند و امیدواریم برای خنداندن مردم در برنامه‌ها و سریال‌ها باعث نشویم کسی یا کسانی آزرده‌خاطر شوند. چرا که هنوز در بعضی برنامه‌های طنز برای به زور خنداندن بیننده، معلولیت را مسخره می‌کنند یا در بعضی سریال‌ها می‌گویند «مگر چلاغی؟!» یا «مگر کوری؟!» یا هنرپیشه دستش را به حالت کج می‌گیرد و می‌گوید «مگر خودم اینجوری هستم؟!» این الفاظ به بیننده القاء می‌کند که این‌طور حرف بزند.