دست‌اندازهای فولادی
صنعت فولاد و معدن ایران، به‌عنوان دو ستون اصلی اقتصاد، در آستانه تحولی بزرگ قرار دارند. با وجود چالش‌هایی همچون تحریم‌ها، ناترازی انرژی و مشکلات ارزی، این بخش‌ها به‌شدت در حال تلاش برای افزایش ظرفیت تولید و صادرات‌اند. ایران با دارا بودن منابع غنی معدنی و ظرفیت‌های قابل‌توجه در تولید فولاد، یکی از بازیگران مهم این حوزه در منطقه است. اما برای دستیابی به رشد پایدار و رقابت‌پذیری جهانی،...
فولاد و معدن در اقتصاد ایران چه جایگاهی دارند؟
صنایع فولاد و معدن در ایران ارکان توسعه صنعتی شناخته می‌شوند. با وجود تحریم‌ها و چالش‌های متعدد، این صنایع موفق شده‌اند ایران را از واردکننده فولاد به صادرکننده تبدیل کنند. در حال حاضر، ایران با ظرفیت تولید 55 میلیون تن فولاد، به یکی از تولیدکنندگان برجسته جهانی تبدیل شده است. بااین‌حال، درحالی‌که صادرات این بخش رشد خوبی داشته، به‌دلیل مشکلات داخلی همانند ناترازی انرژی، صنایع فولاد با زیان‌های سنگینی روبه‌رو هستند.
مهم‌ترین چالش‌ها در صنعت فولاد چیست؟
چالش‌های اصلی به عوامل داخلی بازمی‌گردند. سیاست‌های قیمت‌گذاری به شیوه دستوری و مداخلات دولت در فرآیندهای اقتصادی، همسو با هزینه‌های بالا برای تامین مالی، باعث شده‌اند جذابیت سرمایه‌گذاری در این بخش کاهش یابد. مداخلات همسو با ناترازی انرژی، صنعت فولاد را با زیان‌های عظیمی مواجه کرده است. به‌طور خاص، از سال 1400 تا 1404، تنها محدودیت‌های انرژی به 14 میلیارد دلار زیان برای این بخش منجر شده‌اند.
ظرفیت تولید فولاد ایران چگونه ارزیابی می‌شود؟
صنعت فولاد ایران در زمینه ظرفیت‌سازی، پیشرفت‌های چشمگیری داشته است. بااین‌حال، هدف‌گذاری تولید 55 میلیون تن فولاد خام تا سال 1404 هنوز به‌طور کامل محقق نشده است. به رغم اینکه ظرفیت نصب‌شده به بیش از 50 میلیون تن رسیده، تنها 60 درصد این ظرفیت فعال است. این مشکل عمدتاً به ناترازی‌های زیرساختی، به‌ویژه در تامین انرژی مورد نیاز برمی‌گردد که باعث توقف‌های متناوب خطوط تولید می‌شود.
چرا سیاست‌های قیمت‌گذاری دستوری به این صنعت آسیب می‌رساند؟
قیمت‌گذاری دستوری با هدف حمایت از صنایع پایین‌دست اجرا می‌شود، اما در عمل، این سیاست باعث سرکوب سودآوری و ایجاد بازار سیاه می‌شود. به‌عنوان مثال، قیمت تمام‌شده تولید شمش فولادی 33 هزار تومان است، درحالی‌که در بازار داخلی با قیمت 17 هزار تومان به فروش می‌رسد. این اختلاف قیمت نه‌تنها باعث کاهش سود تولیدکنندگان می‌شود، بلکه انگیزه آنها را برای سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها و نوآوری کاهش می‌دهد.
چالش‌های ارزی چگونه بر صنعت فولاد تاثیر می‌گذارند؟
مکانیسم ماشه که صادرکنندگان را مجبور به فروش ارز حاصل از صادرات با نرخ پایین‌تر می‌کند، باعث شده صادرکنندگان فولاد عملاً در حال دادن سوبسید به خریداران خارجی باشند. این موضوع، از یک‌سو سودآوری را کاهش می‌دهد و از سوی دیگر باعث شده صادرکنندگان به دنبال راه‌های غیررسمی برای فروش محصولات خودشان باشند. در نتیجه، صادرات رسمی فولاد با مشکلات جدی مواجه شده است.
چه راهکارهایی برای بهبود وضع صنعت فولاد و معدن ایران وجود دارد؟
برای بهبود وضع کنونی، دولت باید سیاست‌های مداخله‌گر را کنار بگذارد و به تسهیلگری و تنظیم زیرساخت‌ها بپردازد. اصلاح نظام ارزی و آزادسازی قیمت‌ها از جمله اقداماتی است که می‌تواند تاثیرات مثبت داشته باشد. همچنین، بخش خصوصی باید تمرکزش را روی بهره‌وری و تحول فناورانه بگذارد. استفاده از فناوری‌های هوشمند همانند اینترنت اشیا و هوش مصنوعی می‌تواند به بهینه‌سازی فرآیندها و کاهش هزینه‌ها کمک کند. درنهایت، تقویت ظرفیت‌های زیرساختی در بخش انرژی، از جمله ایجاد نیروگاه‌های خودتامین، به حفظ تولید و کاهش وابستگی به ناترازی‌های دولتی کمک می‌کند.
برگزاری رویدادهایی مثل ایران متافو چه تاثیری می‌تواند بر آینده صنعت فولاد داشته باشد؟
نمایشگاه بین‌المللی ایران متافو یکی از مهم‌ترین رویدادها در صنعت فولاد و معدن است. این نمایشگاه فرصتی برای تبادل فناوری، آشنایی با نوآوری‌ها و برقراری ارتباطات تجاری است. حضور شرکت‌های خارجی و نمایش زنجیره کامل متالورژی، می‌تواند شکاف‌های موجود در زنجیره ارزش را شناسایی و رفع کند. این رویداد همچنین به بخش خصوصی کمک می‌کند تا بتواند از ظرفیت‌های بین‌المللی برای ارتقای فناوری و افزایش صادرات استفاده کند.
چه چشم‌اندازی برای صنعت فولاد و معدن ایران در سال‌های آتی متصور هستید؟
صنعت فولاد و معدن ایران با توجه به ظرفیت‌های تولیدی و صادراتی، ظرفیت‌های زیادی برای رشد دارد. اما این صنعت نیازمند اصلاحات اساسی در سیاست‌های داخلی، به‌ویژه در حوزه انرژی، قیمت‌گذاری و سیاست‌های ارزی است. بدون این تغییرات، حتی تلاش‌های بخش خصوصی برای سرمایه‌گذاری و بهینه‌سازی فرآیندها، تنها می‌تواند به‌عنوان راه‌حل‌های موقتی عمل کند. بنابراین، برای تحقق اهداف بلندمدت و توسعه پایدار، این اصلاحات ضروری است.
بخش خصوصی چه نقشی در تحول صنعت فولاد دارد؟
بخش خصوصی، به‌ویژه در شرایط محدودیت‌های کنونی، می‌تواند نقشی حیاتی در بهبود وضعیت اقتصادی ایفا کند. اما این نقش فقط در زمینه افزایش تولید یا حجم کار نیست، بلکه باید بر بهینه‌سازی فرآیندها و هوشمندسازی تاکید شود. در دنیای امروز، تکنولوژی و دیجیتال‌سازی به یکی از ابزارهای اصلی برای رقابت‌پذیری در بازارهای جهانی تبدیل شده‌اند. به‌ویژه با توجه به چالش‌های انرژی و هزینه‌های بالای تولید، بخش خصوصی باید به سمت تحول فناورانه حرکت کند. استفاده از فناوری‌هایی همانند اینترنت اشیا (IoT) و هوش مصنوعی (AI) می‌تواند نه‌تنها فرآیند تولید را بهینه کند، بلکه در مدیریت انرژی، کاهش ضایعات، بهبود کیفیت محصول و کاهش هزینه‌ها کمک کند. به‌طور خاص، پژوهش‌ها نشان داده‌اند صنایع فولادی که از سیستم‌های هوشمند برای مدیریت تولید استفاده کرده‌اند، توانسته‌اند بهره‌وری را تا 30 درصد افزایش دهند. افزایش بهره‌وری، به‌ویژه در شرایط تحریم و محدودیت‌های داخلی، موجب می‌شود بخش خصوصی رقابت‌پذیرتر از گذشته عمل کند.
برگزاری نمایشگاه‌ها و رویدادهایی همچون نمایشگاه ایران متافو تا چه حد می‌تواند بر تحولات صنعت تاثیرگذار باشد؟
نمایشگاه‌ها و رویدادهای صنعتی، به‌ویژه در بخش‌های استراتژیک همانند فولاد و معدن، یکی از ابزارهای حیاتی برای بهبود وضع اقتصادی و صنعتی‌اند. در شرایطی که ایران با چالش‌های اقتصادی متعددی روبه‌رو است، برگزاری نمایشگاه‌هایی همانند «ایران متافو» فرصتی برای هم‌افزایی میان بخش‌های مختلف صنعت، آشنایی با نوآوری‌ها و تبادل دانش فنی فراهم می‌کند. ازآنجاکه در این نمایشگاه‌ها بنگاه‌های داخلی و خارجی حضور دارند، می‌توانند به‌عنوان پلت‌فرم‌هایی برای انتقال فناوری و برقراری روابط تجاری مفید عمل کنند. برای مثال، رویداد ایران متافو که یکی از جامع‌ترین رویدادهای منطقه‌ای در حوزه متالورژی است، فضایی را برای شناسایی و رفع شکاف‌های موجود در زنجیره ارزش فولاد فراهم می‌آورد. با حضور شرکت‌های بین‌المللی از کشورهای مختلف و همچنین فعالان داخلی، این نمایشگاه فرصت‌هایی برای یادگیری از تجربه جهانی، بهبود فرآیندهای تولید و دریافت فناوری‌های نوین را امکان پذیر می‌کند. ازآنجاکه نمایشگاه‌های این‌چنینی به تسهیل ارتباطات تجاری و افزایش صادرات کمک می‌کنند، فرصت‌ها می‌تواند به افزایش رقابت‌پذیری صنعت فولاد ایران در بازارهای جهانی منجر شود. در نتیجه، حضور فعال در این‌گونه رویدادها برای هر دو بخش دولتی و خصوصی امری ضروری است.
در حوزه معدن، صنعت ایران چه ظرفیت‌هایی برای رشد دارد و چرا باید به آن توجه بیشتری شود؟
صنعت معدن یکی از ارکان اساسی اقتصاد ایران است و در سال‌های گذشته، توجه به این بخش بیشتر شده است. ایران به‌واسطه منابع معدنی غنی و ذخایر وسیع معدنی، ظرفیت‌های زیادی در این حوزه دارد. به‌ویژه با ذخایر قابل‌توجه در زمینه سنگ‌آهن، مس، طلا و زغال‌سنگ، ایران می‌تواند به بازیگر کلیدی در بازارهای جهانی تبدیل شود. بااین‌حال، ظرفیت‌های معدنی به‌طور کامل مورد بهره‌برداری قرار نگرفته‌اند و در حال حاضر، عمده استخراج‌ها در سطح اولیه و بدون فرآوری انجام می‌شوند. در صورتی که بخش معدن در ایران به‌طور اصولی مدیریت شود و فرآوری مواد معدنی به محصولات با ارزش افزوده بالا تبدیل شود، می‌تواند به عامل مهمی در رشد اقتصادی تبدیل شود. یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های صنعت معدن در ایران، کمبود تکنولوژی و تجهیزات پیشرفته است. در حال حاضر، بخش خصوصی باید سرمایه‌گذاری بیشتری در زمینه استخراج و فرآوری معادن انجام دهد تا بتواند این منابع طبیعی را به محصولات باکیفیت و با ارزش افزوده بالا تبدیل کند. همچنین، باید به این نکته توجه کرد که صنعت معدن می‌تواند به‌عنوان محرکی برای اشتغال‌زایی در مناطق مختلف عمل کند. در بسیاری از استان‌های ایران که منابع معدنی دارند، راه‌اندازی معادن و توسعه صنایع مرتبط با آن می‌تواند موجب ایجاد فرصت‌های شغلی جدید شود. علاوه بر این، توسعه بخش معدن می‌تواند به تقویت صادرات غیرنفتی و کاهش وابستگی به منابع درآمدی نفتی کمک کند.
در شرایطی که ایران با مشکلات اقتصادی و تحریم‌ها مواجه است، آیا توسعه صنایع فولاد و معدن می‌تواند به‌طور مستقل و بدون نیاز به کمک‌های دولتی پیشرفت کند؟
این پرسش یکی از چالش‌های اساسی است که صنایع مختلف ایران، به‌ویژه در بخش فولاد و معدن با آن روبه‌رو است. در شرایط اقتصادی فعلی و با وجود تحریم‌ها، بخش خصوصی توانایی زیادی برای پیشرفت و توسعه دارد، اما باید تاکید کرد این توسعه نمی‌تواند به‌طور کامل مستقل از حمایت‌های دولت صورت گیرد. اگرچه بخش خصوصی می‌تواند به‌طور مستقل در زمینه بهبود بهره‌وری، افزایش رقابت‌پذیری و به‌کارگیری فناوری‌های نوین پیشرفت کند، اما همچنان نیازمند سیاست‌های حمایتی دولت در زمینه زیرساخت‌ها، تامین انرژی، اصلاحات ارزی و تسهیل در فرآیندهای صادراتی است. دولت می‌تواند با ایجاد تسهیلات مالی مناسب، مشوق‌های صادراتی و کاهش مداخلات غیرضروری، فضایی را فراهم کند که بخش خصوصی بتواند به‌طور موثر و مستقل عمل کند. برای مثال، حمایت از ایجاد نیروگاه‌های خودتامین از سوی صنایع فولادی و تسهیل در فرآیند صادرات، از جمله اقداماتی است که دولت می‌تواند برای کاهش وابستگی این بخش به زیرساخت‌های دولتی انجام دهد. موفقیت بخش فولاد و معدن به توانمندی بخش خصوصی بستگی دارد، اما دولت باید با اصلاح سیاست‌ها و حمایت‌های موثر، شرایط لازم برای رشد و توسعه این صنایع را فراهم کند.
آینده صنعت فولاد ایران را چگونه پیش‌بینی می‌کنید؟
با توجه به پیشرفت‌ها در این صنعت و ظرفیت‌های عظیمی که ایران دارد، صنعت فولاد ایران در دهه آینده می‌تواند مسیر رشد چشمگیری را طی کند. اگر مشکلات ساختاری همچنان حل نشوند، دستیابی به اهداف بلندمدت دشوار است. در صورت رفع مشکلات و فراهم کردن فضای مناسب برای توسعه و سرمایه‌گذاری، ایران می‌تواند به یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان فولاد در جهان تبدیل شود. با توجه به ذخایر معدنی عظیم، توسعه زیرساخت‌های انرژی، افزایش بهره‌وری و تحول فناورانه، صنعت فولاد ایران ظرفیت دارد که در 10 سال آینده نه‌تنها در تولید، بلکه در زمینه صادرات و رقابت در بازارهای جهانی به جایگاه‌های بالاتری دست یابد.
