رازهای اورانوس؛ سیاره‌ای به پهلو افتاده با باران الماس

به گزارش مشرق، علیرضا بیات اظهار کرد: هفتمین سیاره از خورشید، اورانوس، یکی از غول‌های یخی منظومه شمسی است که بسیاری از ویژگی‌های منحصر به‌فردش آن را به غیرعادی‌ترین سیاره شناخته‌شده در پهنه آسمان بدل ساخته است.

وی افزود: اورانوس در فاصله متوسطی حدود 2/9 میلیارد کیلومتر، یعنی 19/2 واحد نجومی از خورشید قرار دارد. قطر استوایی آن به 50724 کیلومتر می‌رسد؛ حدود چهار برابر زمین. جرم این سیاره 14/5 برابر زمین است، اما گرانش سطحی آن با وجود این عظمت، نزدیک به زمین و در حدود 8/7 متر بر مجذور ثانیه است. شبانه‌روزی کوتاه‌تر از زمین دارد، معادل 17 ساعت و 14 دقیقه، اما گردش کاملش به دور خورشید 84 سال زمینی به طول می‌انجامد.

کارشناس نجوم با بیان اینکه از شاخص‌ترین ویژگی‌های اورانوس، محور چرخش غیرمعمول آن است، ادامه داد: این سیاره با زاویه‌ای 98 درجه نسبت به مدار خود می‌چرخد، گویی که بر پهلو آرمیده باشد. چنین کجی باعث شده که هر یک از قطب‌های اورانوس به مدت 42 سال زمینی در روشنایی مطلق یا تاریکی کامل فرو رود. این پدیده، فصل‌هایی طولانی و شدیدی را برای این سیاره رقم می‌زند؛ پدیده‌ای که به باور دانشمندان، نتیجه برخورد یک جرم غول‌پیکر هم‌اندازه زمین در آغاز پیدایش منظومه شمسی است.

بیات گفت: جو اورانوس نیز از شگفتی‌های آن است؛ ترکیبی از 83 درصد هیدروژن، 15 درصد هلیوم و دو درصد متان، همراه با مقادیری اندک از بخار آب و آمونیاک. میانگین دمای این سیاره منفی 224 درجه سلسیوس است و آن را به سردترین سیاره منظومه بدل کرده است. بادهایی با سرعتی تا 900 کیلومتر بر ساعت در جو آن می‌وزند و ابرهای متان، هیدروژن سولفید و یخ‌های آب در آن انباشته‌اند. طوفان‌ها و لکه‌های تیره، همانند آنچه در مشتری و نپتون دیده می‌شود، بر سطح جو اورانوس نقش بسته‌اند. رنگ فیروزه‌ای چشمگیر این سیاره از متان نشئت می‌گیرد؛ گازی که نور قرمز خورشید را جذب و بازتاب آبی سبز را به چشمان ما هدیه می‌دهد.

وی افزود: در ساختار درونی اورانوس، هسته‌ای کوچک و سنگی جای دارد که جرمی نزدیک به نیمی از زمین دارد. گرداگرد آن، لایه‌ای یخی از آب، آمونیاک و متان در فشارهای سهمگین قرار گرفته که به «یخمایه» شهرت یافته است. بر فراز آن نیز، لایه بیرونی جو، سرشار از هیدروژن، هلیوم و متان گسترده است. در ژرفای این سیاره، فشار و دما آن‌چنان شدید است که مولکول‌های متان شکسته شده و بلورهای الماس پدید می‌آیند؛ پدیده‌ای که در برخی مدل‌ها به شکل «باران الماس» توصیف شده است.

کارشناس نجوم بیان کرد: میدان مغناطیسی اورانوس نیز همانند چرخش آن، غیرمعمول و پیچیده است. محور مغناطیسی با محور چرخش سیاره 59 درجه اختلاف دارد و مرکز آن حتی بر هسته سیاره منطبق نیست، بلکه به یک سو رانده شده است. همین نامتقارنی، میدان مغناطیسی اورانوس را به ساختاری پیش‌بینی‌ناپذیر و شگفت‌انگیز بدل کرده است.

بیات گفت: این سیاره همانند زحل، حلقه‌هایی نیز به گرد خود دارد؛ 13 حلقه باریک و تیره که برخلاف حلقه‌های درخشان زحل، از ذرات سنگ و یخ‌های تیره شکل گرفته‌اند. احتمال می‌رود این حلقه‌ها از فروپاشی قمرهای کوچک پدید آمده باشند.

وی اضافه کرد: اورانوس 27 قمر شناخته‌شده دارد که همگی نامشان از آثار شکسپیر و پوپ گرفته شده است. در میان آن‌ها، «تیتانیا» بزرگ‌ترین قمر، «اوبرون» تاریک‌ترین و کهن‌ترین سطح، «آریل» جوان و پر از دره‌های عمیق، «امبریل» تاریک‌ترین و «میراندا» عجیب‌ترین قمر با چهره‌ای پر از دره‌های عظیم، کوه‌ها و شکاف‌های غول‌آساست؛ گویی سیاره‌ای وصله‌دوزی شده در اطراف اورانوس شناور است.

کارشناس نجوم درباره زمان کشف این سیاره افزود: تاریخ کشف این سیاره به 13 مارس 1781 بازمی‌گردد؛ زمانی که ویلیام هرشل آن را برای نخستین بار با تلسکوپ مشاهده کرد. هرچند در آغاز، ستاره یا دنباله‌داری پنداشته می‌شد، اما اندکی بعد هویت واقعی آن آشکار شد. در سال 1986 کاوشگر ویجر 2 نخستین تصاویر نزدیک و داده‌های بنیادین از اورانوس را به زمین فرستاد و از آن زمان تاکنون، رصدهای تلسکوپ هابل و دیگر تلسکوپ‌های زمینی ادامه دارد.

بیات ادامه داد: با این همه، شگفتی‌های اورانوس همچنان ادامه دارد؛ سیاره‌ای که به پهلو می‌چرخد، سالی به درازای 84 سال زمینی دارد، در ژرفای خود باران الماس می‌باراند، سردترین سیاره منظومه است و اگر بر سطح قمر مرموز میراندا بایستید، آسمان آن را به رنگ فیروزه‌ای درخشان خواهید دید.