راز دنباله‌دار «3آی / اطلس»؛ جِرم 7 میلیارد ساله از فراسوی خورشید
یک کارشناس اخترفیزیک گفت: براساس رصدهای انجام‌شده، سن دنباله‌دار «3آی / اطلس» بیش از 7میلیارد سال تخمین زده شده است؛ به این معنا که «3آی / اطلس» از خود منظومه شمسی قدیمی‌تر بوده و احتمالاً از منظومه‌ای کهن‌تر فرار کرده و به سمت منظومه خورشیدی آمده است.
محمدحسین طالع‌زاده، کارشناس ارشد اخترفیزیک، مدرس نجوم و عضو هیئت دبیران کمیته آماتوری انجمن نجوم ایران در گفت‌وگو با خبرنگار فضا و نجوم خبرگزاری تسنیم اظهار کرد: جرم 3آی / اطلس (3I/ATLAS) در هفته‌های اخیر از ابتدای مهرماه خبرساز شده و در بسیاری از رسانه‌ها و فضای مجازی با عنوان «میهمانان فضایی»، «میهمانان ناخوانده» و حتی «سفینه‌های فضایی در منظومه شمسی» مورد توجه قرار گرفت. ابتدا باید ببینیم این جرم چیست، ماجرایش چگونه آغاز شد و چطور کشف شد.
وی افزود: شب دهم تیرماه سال1404 خورشیدی برابر با چهارم ژوئیه 2025، سامانه هشدار برخورد سیارک به زمین که سرواژه انگلیسی آن به اطلس (ATLAS) شناخته می‌شود، یک جرم میان‌ستاره‌ای را مشاهده کرد که با سرعت بسیار زیاد به منظومه شمسی و خورشید نزدیک می‌شد.
این کارشناس ارشد اخترفیزیک تصریح کرد: نام‌گذاری این جرم نیز از همینجا می‌آید؛ عنوان «3آی / اطلس» به معنی سومین جرم میان‌ستاره‌ای کشف‌شده است و «اطلس» نیز نام همان سامانه‌ای است که نخستین بار این دنباله‌دار را شناسایی کرد. این جرم سومین مورد مشاهده‌شده از اجرامی است که از فضای بیرون منظومه شمسی وارد منظومه ما شده‌اند.
وی خاطرنشان کرد: سومین بودن این جرم به معنای آن نیست که پیش‌تر اجرام دیگری وارد منظومه شمسی نشده‌اند؛ قطعاً در دهه‌ها و سده‌های گذشته اجرام بسیاری وارد شده‌اند، اما به دلیل ضعف ابزارهای رصدی، امکان مشاهده و ردیابی آنها وجود نداشته است.
این کارشناس ارشد اخترفیزیک ادامه داد: اولین بار در سال 2017، جرمی به نام «آموآموآ» وارد منظومه شمسی شد و در سال 2019 نیز جرم دیگری با نام «بوریستوف» رصد گردید. اطلس سومین جرم میان‌ستاره‌ای است که از فضای بین‌ستاره‌ای به نواحی داخلی منظومه شمسی آمده است.
وی اظهار داشت: این دنباله‌دار با سرعت سرسام‌آورِ 61 کیلومتر بر ثانیه معادل بیش از 200 هزار کیلومتر در ساعت حرکت می‌کند. البته سرعت بالا برای اجرام میان‌ستاره‌ای دور از انتظار نیست؛ زیرا این جرم احتمالاً میلیاردها سال در فضای بین‌ستاره‌ای در حال حرکت بوده و تحت تأثیر گرانش ده‌ها و صدها ستاره قرار گرفته که منجر به افزایش شدید سرعت آن شده است.
این کارشناس ارشد اخترفیزیک افزود: سرعت 3آی / اطلس از دو جرم قبلی نیز بیشتر است؛ سرعت آموآموآ حدود 26 کیلومتر بر ثانیه و بوریستوف 32 کیلومتر بر ثانیه بود.
وی با اشاره به نزدیک‌ترین فاصله این جرم از زمین تصریح کرد: 3آی / اطلس در هفتم آبان امسال از نزدیک‌ترین فاصله خود نسبت به زمین گذشت. این فاصله حدود 270 میلیون کیلومتر بوده است، یعنی حتی در نزدیک‌ترین حالت نیز فاصله‌اش بیشتر فاصله از زمین تا خورشید بوده است.
طالع‌زاده خاطرنشان کرد: در همین زمان، به علت ابعاد بسیار کوچک و فاصله زیاد آن، مشاهده‌اش حتی با تلسکوپ‌های آماتوری دشوار بود و برای دیدن آن حتماً به تلسکوپ حرفه‌ای و نقشه دقیق نیاز است.
وی افزود: بر اساس رصدهای انجام‌شده، سن این جرم بیش از 7 میلیارد سال تخمین زده شده است. اگر این عدد صحیح باشد، به این معناست که این جرم از خود منظومه شمسی قدیمی‌تر بوده و احتمالاً از منظومه‌ای کهن‌تر فرار کرده و به سمت منظومه شمسی آمده است.
طالع‌زاده ادامه داد: ماهیت این جرم براساس داده‌های رصدی نشان می‌دهد که یک دنباله‌دار است. دنبالهدارها به‌طورکلی اجرام سنگی و یخی هستند که با نزدیک شدن به خورشید، بر اثر گرمای شدید، مقدار زیادی گاز از خود متساعد می‌کنند و این گاز به صورت یک دنباله در اطراف هسته آنها به حرکت درمی‌آید.
وی توضیح داد: منشأ دنبالهدارها در تمامی منظومه‌ها در مناطق بیرونی قرار دارد. از آنجا که دنباله دارها معمولاً فاصله زیادی از ستاره مادر خود دارند، احتمال پرتاب شدن دنبالهدارها به فضای میان‌ستاره‌ای بسیار زیاد است؛ و چه‌بسا همین حالا هم ده‌ها دنباله‌دار از منظومه شمسی خارج شده و به منظومه‌های دیگر رفته باشند، همان‌طور که 3آی / اطلس از منظومه‌ای دیگر به منظومه شمسی آمده است.
طالع‌زاده اظهار کرد: با رصدهایی که به‌تازگی تلسکوپ «جیمز وب» انجام داده و همچنین رصدهای بسیاری از تلسکوپ‌های دیگر، ترکیبات دنباله‌دار 3آی / اطلس نیز به‌طور دقیق مشخص شده است.
وی گفت: ترکیبات گازی 3آی / اطلس شامل دی‌اکسید کربن، بخار آب و منواکسیدکربن است؛ موادی که مشابه با ترکیبات شناخته‌شده دنباله‌دارهای دیگر هستند و الگوی مشترکی میان بیشتر این اجرام نشان می‌دهند.
این کارشناس ارشد اخترفیزیک افزود: اما پرسش مهم این است که آیا 3آی / اطلس یک جرم فرازمینی یا متعلق به موجودات فضایی است؟ پاسخ این پرسش قطعاً «خیر» است.
وی تصریح کرد: شایعه‌ای که در ابتدا درباره منشأ فضایی 3آی / اطلس مطرح شد، از سوی یک فیزیکدان منتشر شد و به‌سرعت از سوی مراکز علمی و اخترشناسان در سراسر جهان رد شد. با این حال، پس از انتشار اولیه، برخی رسانه‌ها با شیطنت، این موضوع را پررنگ کردند و ده‌ها ویدیو با هوش مصنوعی ساخته شد که ادعا می‌کردند این جرم سفینه فضایی‌هاست و موجودات فضایی بالاخره به دیدار زمین آمده‌اند!
این کارشناس ارشد اخترفیزیک اضافه کرد: چنین شایعه‌ای پیش‌تر نیز درباره دو جرم میان‌ستاره‌ای دیگر مطرح شده بود؛ در سال 2017 برای جرم «آموآموآ» و در سال 2019 برای «بوریستوف». اما همان‌طور که در مورد اطلس نیز مشاهده شد، هیچ نشانه‌ای از رفتار غیرعادی در آن اجرام وجود نداشت.
وی خاطرنشان کرد: ادعاها درباره این‌که 3آی / اطلس سفینه فضایی است، بر اساس سه ویژگی سرعت بالا، مدار هذلولی و شکل ظاهری غیرعادی هسته آن مطرح شد؛ در حالی‌که هر سه این پارامترها یعنی سرعت، مدار و ساختار هسته، دقیقاً با محاسبات و پیش‌بینی‌های علمی منطبق است.
طالع‌زاده بیان کرد: شکل هسته دنبالهدارها حتی در خود منظومه شمسی نیز معمولاً کشیده یا به شکل دمبل است، که پدیده‌ای کاملاً طبیعی محسوب می‌شود و هیچ نشانه‌ای از رفتار غیرعادی ندارد.
وی افزود: با رصدهای متعدد انجام‌شده با ده‌ها تلسکوپ حرفه‌ای در سراسر جهان، تمام جزئیات ساختاری این جرم، مدار حرکت آن، سوابق رصدی و حتی موقعیت آن در کهکشان راه شیری مشخص شده است.
این کارشناس ارشد اخترفیزیک در پایان خاطرنشان کرد: در حال حاضر هیچ‌گونه قرینه یا احتمال علمی برای وجود یک منشأ هوشمند فرازمینی در ارتباط با این جرم وجود ندارد.