رضاییان: چرا نخبگان‌مان را از دست می‌دهیم؟

«نرخ مشارکت» فارغ از میزان آن، موجب مبتلا نشدن جامعه به «بن‌بست ارتباطی» می‌شود. بن‌بست ارتباطی زمانی رخ می‌دهد که «نرخ مشارکت» به حداقل رسیده باشد و اینجاست که موضوعی به نام «بحران مشروعیت» مطرح می‌شود. زمانی که جامعه در پی به‌حداقل رسیدن نرخ مشارکت دچار بن‌بست ارتباطی می‌شود در وضعیت بغرنج بحران مشروعیت قرار می‌گیرد.

به باور من خودکشی کیومرث پوراحمد، راوی «قصه‌های مجید» که به همه ما امید داده تلنگری بسیار بزرگ است و می‌توان آن را نشانه‌ای در اثبات این ادعا تلقی کرد که جامعه دچار «بن‌بست ارتباطی» است. از زاویه دوم می‌توان به این موضوع پرداخت که در علم ارتباطات و جامعه‌شناسی ارتباطی مسئله‌ای به نام سرمایه اجتماعی مطرح است که شامل نخبگان و افراد تأثیرگذار به‌عنوان بالاترین رده هرم جامعه، می‌شود. به عقیده من زمانی که این افراد دست به مهاجرت‌های گسترده می‌زنند، اقدام‌شان را می‌توان در همگرایی با پدیده خودکشی تعبیر کرد. مهاجرت‌های گسترده و خودکشی، هر دو، یک موضوع را در دو معنا مطرح می‌کنند. شخص نمی‌تواند «این‌جا» را تحمل کند و یا آن را ترک می‌کند یا دست به خودکشی می‌زند.

پس ما باید به مسئله خودکشی کیومرث پوراحمد از این منظر هم نگاه کنیم که چرا نخبگان‌مان را که سرمایه اجتماعی جامعه را تشکیل می‌دهند از دست می‌دهیم؟ مسئله تأسف‌بار سوم که بر جامعه هنری ما مستولی است و در جامعه روزنامه‌نگاری هم قابل‌مشاهده است، یاس و ناامیدی است. یک پای این جوامع در عینیت (objectivity) است و این عینیت نه قابل‌انکار نیست و نه می‌توان آن را پنهان کرد. پس از این زاویه هم می‌توان به موضوع نگریست که جامعه هنری و جامعه روزنامه‌نگاری ما، مشترکا دچار یاس و ناامیدی است.

این سه زاویه را که در کنار یکدیگر بگذاریم متوجه مسائل بسیاری خواهیم شد و من امیدوارم کسانی که وضعیت امروز جامعه ایران و به‌ویژه سرمایه‌ای بزرگ به نام نخبگان را تحلیل می‌کنند چه در حوزه فرهنگ‌وهنر و چه در حوزه روزنامه‌نگاری، به این مسئله توجه کنند؛ توجهی که می‌تواند از مسیر تئوری هابرماس رخ دهد. تئوری هابرماس نمی‌گوید صرفاً گفت‌وگو کنید به این معنا که با هم حرف بزنید، می‌گوید گفت‌وگو زمانی رخ می‌دهد که معنا مبادله شود و مبادله معناست که ما را به تفاهم می‌رساند. پس مسئله‌ای که نیازمند آن هستیم بازنگری در نادیده گرفتن واقعیت و کم‌اعتنایی به آن است. ما می‌توانیم از مسیر بازنگری به گفت‌وگو و تبادل معنا بپردازیم و جامعه هنری و روزنامه‌نگاری را از این وضعیت بیرون آوریم. کاری که به باور من انجام دادن آن حتی همین امروز هم بسیار دیر است هرچند انجام دادنش بسیار بهتر از انجام ندادنش است.

5757