زلزله زهکلوت؛ چرا وچگونه رخ داد؟

شمال منطقه جازموریان شمالی در شمال فرورانش مکران واقع است. کانون زلزله 14 مرداد 1404 - پنجم اوت 2025 - در 300 کیلومتری شمال ساحل مکران قرار دارد و سازوکار ژرفی کششی مشخصه این رخداد بود. این منطقه به دلیل فرورانش ورقه عربی - در جلوی ورقه هند - به زیر اوراسیا (ورقه ایران)، زمین‌لرزه‌های ژرف - با ژرفای بیش از 25 کیلومتر - را نیز تجربه می‌کند. فرورفتگی جازموریان خود منطقه‌ای با فعالیت لرزه‌ای نسبتاً کم است، اما پیرامونش مناطقی با لرزه‌خیزی بیشتر دیده می شود. در پهنه فرورانش مکران بخشی از شمال پوسته قاره‌ای ورقه عربی در مجاورت پوسته اقیانوسی عمان به زیر قاره اوراسیا فرو رانده می‌شود. منطقه مکران در محل تلاقی سه‌گانه بین ورقه‌های عربی، اوراسیا و هند واقع شده است.

زلزله 14 مرداد 1404 یادآور زلزله 27 فروردین 1392 گشت سراوان با بزرگای 7.8 نیز هست که آن رخداد نیز زمین لرزه‌ای ژرف با ژرفای 80 کیلومتر و سازوکار کششی بود. ژرفای حدود 60 کیلومتر مقدار تقریبی ژرفای موهو اقیانوسی در محل کانون زلزله 1404 در پهنه فرورانش مکران مرکزی است که با زلزله سراوان 1392 نیز سازگار است.

گوه برافزایشی مکران در اثر کوتاه شدگی و تغییر شکل رسوبات خراشیده شده از ورقه اقیانوسی در حال فرورانش تشکیل می‌شود.

در شمال منطقه جازموریان شمالی کانون زلزله 14 مرداد 1404 واقع است. زلزله‌ها در منطقه مکران در ژرفاهای مختلفی از جمله ژرفای میانی زیر جازموریان رخ می‌دهند. برخلاف بیشتر مناطق ایران، که زلزله‌ها در پوسته بالایی (ژرفای کمتر از 20 کیلومتر) رخ می‌دهند، در منطقه جازموریان لرزه‌خیزی ژرفتری (30 تا 100 کیلومتر) را نشان می‌دهد.

این ژرفای بیشتر به رخداد فرورانش و وقوع گسلش کششی در شمال ساحل مکران مربوط است. سازو کارهای کانونی برخی از زلزله‌ها، گسلش نرمال را نشان می‌دهند که نشان‌دهنده تنش کششی است. ساختارهای گرابن (بلوک‌های فروافتاده) در جلو پهنه فرورانش سازگار با گسلش نرمال را نشان می‌دهند. حوضه مرکزی جازموریان یک مرکز فرو افتادگی پر از رسوب و نمونه‌ای از محیط‌های کششی است. حرکت رو به شمال ورقه عربی و همزمان فرورفتن لیتوسفر در محل فرورانش ممکن است باعث سازوکار کششی شود. در منطقه فرورانش مکران رخداد زلزله سراوان 2013 با بزرگای 7.8 و در ژرفای 80 کیلومتر در نزدیکی جازموریان و زلزله 14 مرداد 1404 با بزرگای 5.6 بخشی از گسیختگی ژرف کششی در پوسته و گوشته بالایی است.

*زلزله شناس

233233