سعید رشتیان: فیلم مستند، تبدیل به کالایی با فقط یک مشتری شده است / برآوردها آب می‌روند!
سعید رشتیان تهیه‌کننده سینمای مستند گفت: پخش تلویزیون «انحصاری» است. معنای این قانون این است که من تهیه‌کننده، سازنده اثری هستم که فقط یک مشتری دارد و آنهم تلویزیون است.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، افزایش هزینه‌های تولید فیلم در سالیان اخیر تحت تأثیر تورم‌ها، شرایط بسیار سختی را برای گروه‌های مستندساز به وجود آورده است. می‌توان چنین گفت که در سالیان اخیر، هزینه‌های تمام شده برای ساخت یک فیلم به قدری بالا رفته است که افزایش‌های تقریباً جزئی در برآوردهای پرداختی تلویزیون نمی‌تواند کفاف هزینه‌های مستندها را بدهند.
همین موضوع باعث شده در 2-3 سال اخیر شاهد افت کیفیت فیلم‌های مستند باشیم، به طوری که بسیاری از منتقدین و علاقه‌مندان به سینمای مستند نسبت به این موضوع ابراز نگرانی کرده‌اند.
مستندی جدید درباره "غزه" به تلویزیون می‌آید / صدای بلند "زندگی" سوت خمپاره‌ها را خاموش می‌کند!موضوع «چرخه اکران» و نمایش مستند، مسئله‌ای است که از دیرباز مطرح بوده و همواره بحث‌های زیادی پیرامون آن وجود دارد. اکران مستند در سینماها فارغ از اینکه می‌تواند تعداد مخاطبین یک مستند را بالا ببرد، می‌تواند با بلیط فروشی بخشی از هزینه‌های تولید یک فیلم را جبران کرده و این گردش پول در سینمای مستند افق‌های جدیدی را برای ساخت فیلم‌های قوی‌تر پیشروی مستندسازان باز کند.
سعید رشتیان از تهیه‌کنندگان با سابقه سینمای مستند و از اعضای انجمن صنفی تهیه‌کنندگان نکات قابل تأملی را در پاسخ به سوالات تسنیم داد.
رشتیان با اشاره به معیوب بودن چرخه اکران فیلم‌های مستند در سینمای ایران گفت: قریب به دو دهه است که من و همکارانم در انجمن صنفی تهیه‌کنندگان به شدت درگیر این موضوع هستیم. می‌توانم به شما بگویم که متأسفانه در سینمای مستند ایران چیزی به نام «چرخه اکران» نداریم؛ فیلم‌ها برآورد می‌شوند و سپس پخش می‌شوند! تقریباً همه درآمدها و عواید گروه مستندساز نیز از همین برآوردها است و کسی از پخش مستند چیزی به دست نمی‌آورد. شاید به صورت استثنا و تنها به تعدادی کمتر از انگشتان یک دست، چنین اتفاقی برای یک فیلمی رخ داده و به نمایش رسیده است. برای مثال، فیلم‌هایی با سوژه‌های خاص ورزشی توانستند فروش محدودی داشته باشند اما باز هم در مقایسه با دیگر بخش‌های سینما مبلغ قابل توجهی به دست نیاوردند.
متأسفانه در سینمای مستند ایران چیزی به نام «چرخه اکران» نداریم؛ فیلم‌ها برآورد می‌شوند و سپس پخش می‌شوند!وی درباره وجود بازار انحصاری در سینمای مستند سخن گفت و تأکید کرد: دقت داشته باشید که اصلی‌ترین جا برای اکران فیلم مستند، تلویزیون است؛ البته اخیراً پلتفرم‌ها نیز به این چرخه اضافه شده‌اند. یک مشکل همیشگی در سینمای مستند وجود دارد که برآمده از یک نقص قانونی است. در قانون اساسی، پخش تلویزیون «انحصاری» است. این قانون در زمان خودش ملاحظات خودش را داشته، اما اکنون محدودیت‌های بسیار جدی برای سینمای مستند به وجود می‌آورد. معنای این قانون این است که من تهیه‌کننده، سازنده اثری هستم که فقط یک مشتری دارد و آنهم تلویزیون است. معلوم است کالایی که یک مشتری داشته باشد، چه سرنوشتی در انتظارش است!
این تهیه‌کننده با سابقه سینمای مستند با تأکید بر اینکه برداشت انحصاری، بازار رقابتی برای سرمایه‌گذاری در حوزه مستند را از بین برده است، گفت: برداشت انحصاری در زمینه پخش معضل بزرگی برای سینمای مستند به وجود آورده است؛ عملاً هیچ بازار رقابتی برای خرید مستند وجود ندارد و همه چیز وابسته به سلیقه همان تک خریدار موجود است. یک زمان، سلیقه این مشتری خوب است و سینمای مستند رونق پیدا می‌کند که نمونه آن را در در دهه اول دهه 1360 می‌بینیم، اما بعد از این دوره و با پایان جنگ، عملاً توجه بسیار کمی به سینمای مستند از سوی تلویزیون صورت می‌گیرد. رسانه ملی بنابر اقتضاعاتی، به سمت سرگرمی می‌رود و مستند به حاشیه رانده می‌شود.
در قانون، پخش تلویزیون «انحصاری» است. معنای این قانون این است که من تهیه‌کننده، سازنده اثری هستم که فقط یک مشتری دارد و آنهم تلویزیون است. معلوم است کالایی که یک مشتری داشته باشد، چه سرنوشتی در انتظارش است!وی با تأکید بر اینکه جشنواره‌ها صرفاً محلی برای دیده شدن آثار هستند، گفت: اصلی‌ترین محل برای پخش و اکران مستند، تلویزیون و پلتفرم‌هاست که البته اکنون پلتفرم‌ها نیز از طریق ساترا تابع سلیقه تلویزیون هستند. فراموش نکنید که جشنواره‌های سینمایی محل اکران نیستند، بلکه محلی برای دیده شدن هستند.
رشتیان خاطرنشان کرد: باید فکری برای این قانون کرد. در دیگر مناطق دنیا، کانال‌های تلویزیونی متعددی با رویکردهای متنوع، پخش مستند را برعهده دارند و زمانی که یک تهیه‌کننده قصد ساخت یک فیلم مستند می‌کند با مشتریان زیادی روبه‌رو است. در آنجا «پیچینگ پنل‌هایی» وجود دارد که هر کس براساس انتظار خود بخشی از حقوق فیلم را خریداری می‌کند. در ایران چنین چیزی شبیه به یک رویا است. خود ما زمانی که با تلویزیون کار می‌کنیم، می‌بینیم که انتظار آنها، در اختیار داشتن کل حقوق فیلم است، اما در کشورهای دیگر، تمام حقوق مربوط به فیلم توسط تلویزیون ضبط نمی‌شود. به دلیل همین انحصاری بودن، متأسفانه سال به سال برآوردها نیز کوچک و کوچک‌تر می‌شوند.
این تهیه‌کننده سینمای مستند توصیه‌هایی نیز به مستندسازان جوان داشت و با تأکید بر اینکه مهم‌تر از سوژه جذاب، روایت جذاب است، تصریح کرد: در تولید فیلم مستند همیشه به یک نکته تاکید کردم و آنهم روایت و ساختار روایی است. هنوز هم در سینمای مستند ما بسیاری از آثار سراغ موضوعات حساس می‌روند و انتظار دارند جذابیت و روایت از موضوع حساس و جذاب بیرون بیاید. بعضی وقت‌ها این اتفاق محقق می‌شود اما بعضی وقت‌ها نیز این اتفاق رخ نمی‌دهد. برای مثال فیلمی را در همین جشنواره امسال سینما حقیقت دیدم که سراغ سوژه بسیار حساسی رفته بود اما به دلیل توجه کم کارگردان به روایت و ساختار، یک اثر معمولی از آن بیرون آمده بود. در حقیقت با فیلمی روبه‌رو بودیم که یک موضوع بسیار جذاب داشت اما این سوژه آن‌چنان که باید روایت نشده بود و به همین دلیل موفقیتی نیز کسب نکرد.
