سه برابر شدن موفقیت ثروتمندان در کنکور

• فهرست محتوا
• کاهش شکاف فرصت‌های تحصیلی میان دهک‌های اقتصادی
• افزایش 1.5 درصدی سهم دهک‌های متوسط درآمدی
• عادلانه‌تر شدن فضای رقابت برای دانش‌آموزان

رئیس مرکز ارزشیابی و تضمین کیفیت نظام آموزش و پرورش، با اشاره به سهم دهک‌های مختلف درآمدی از رتبه‌های برتر آزمون سراسری، گفت: تأثیر قطعی سوابق تحصیلی در کنکور، شکاف فرصت‌های تحصیلی میان دهک‌های اقتصادی را تا حدی توانسته کاهش دهد و فضای رقابت را برای دانش‌آموزانی که دسترسی محدودی به امکانات آموزشی بیرون مدرسه دارند، عادلانه‌تر کند. این در حالی است که دهک‌های بالای درآمدی همچنان در کسب رتبه‌های برتر کنکور موفق‌تر هستند و این تفاوت همچنان قابل توجه و نیازمند اجرای سیاست‌های جبرانی است.

زارعی توضیح داد: نتایج بررسی‌ها نشان می‌دهد در سال 1402، که برای نخستین بار مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی درباره «تأثیر قطعی سوابق تحصیلی در سنجش و پذیرش آموزش عالی» اجرا شد، سهم دهک‌های پایین درآمدی از رتبه‌های برتر افزایش پیدا کرده است. در این سال، حدود 17 درصد از رتبه‌های برتر (رتبه‌های زیر سه‌هزار کشوری در گروه‌های آزمایشی ریاضی، تجربی و انسانی) متعلق به دهک‌های درآمدی پایین، یعنی دهک‌های اول تا چهارم بوده است. این گروه از نظر جمعیت، حدود 30 درصد از کل شرکت‌کنندگان در آزمون سراسری را شامل می‌شوند. در مقابل، دهک‌های بالای درآمدی یعنی دهک‌های هشتم تا دهم، با وجود سهم مشابه در جمعیت شرکت‌کنندگان (حدود 30 درصد)، توانسته‌اند 55 درصد از رتبه‌های برتر را به خود اختصاص دهند. به بیان دیگر، دهک‌های بالای درآمدی تقریباً سه برابر دهک‌های پایین درآمدی در کسب رتبه‌های برتر موفق‌تر بوده‌اند که این تفاوت همچنان قابل توجه و نیازمند اجرای سیاست‌های جبرانی است.

کاهش شکاف فرصت‌های تحصیلی میان دهک‌های اقتصادی

وی ادامه داد: با این حال، مقایسه همین شاخص در بازه پنج‌ساله 1398 تا 1402 نشان می‌دهد که در سال اجرای مصوبه (1402)، تغییراتی در جهت کاهش شکاف فرصت‌ها میان دهک‌های اقتصادی رخ داده است. بر اساس داده‌های تحلیلی، میانگین سهم دهک‌های بالای درآمدی در سال‌های 1398 تا 1401 حدود 2 درصد بیشتر از سال 1402 بوده است، درحالی‌که سهم دهک‌های پایین درآمدی در همین بازه نسبت به سال 1402 به طور میانگین 0.75 درصد کمتر بوده است.

افزایش 1.5 درصدی سهم دهک‌های متوسط درآمدی

زارعی افزود: همچنین، دهک‌های متوسط درآمدی (دهک‌های پنجم تا هفتم) در اولین سال اجرای مصوبه، حدود 1.5 درصد افزایش سهم از رتبه‌های برتر را تجربه کرده‌اند. این ارقام نشان می‌دهد که تأثیر قطعی سوابق تحصیلی توانسته است تا حدی از تمرکز رتبه‌های برتر در میان دهک‌های پردرآمد بکاهد و به تعادل بیشتر در توزیع فرصت‌های تحصیلی منجر شود.

عادلانه‌تر شدن فضای رقابت برای دانش‌آموزان

رئیس مرکز ارزشیابی و تضمین کیفیت نظام آموزش و پرورش، با اشاره به تحلیل نظری این تغییر، افزود: از منظر عدالت آموزشی، زمانی که بخشی از فرایند سنجش بر پایه آزمون‌هایی انجام می‌شود که ماهیت مدرسه‌ای دارند و دانش‌آموزان از طریق آموزش‌های رسمی و بدون نیاز به منابع خاص و هزینه‌بر می‌توانند در آن موفق شوند، وابستگی نتایج تحصیلی به وضعیت اقتصادی خانواده‌ها کاهش می‌یابد. در واقع، سوابق تحصیلی به عنوان یک ابزار سنجش درون‌مدرسه‌ای، فضای رقابت را برای دانش‌آموزانی که دسترسی محدودی به امکانات آموزشی بیرون از مدرسه دارند، عادلانه‌تر می‌کند. وی تصریح کرد: البته همچنان فاصله قابل‌توجهی میان وضعیت موجود و وضعیت مطلوب عدالت آموزشی وجود دارد و سیاست‌های ترمیمی باید با جدیت بیشتری دنبال شوند، اما نتایج نشان می‌دهد که اجرای سیاست تأثیر قطعی سوابق تحصیلی در نخستین گام توانسته است توزیع دستاوردهای آموزشی را متعادل‌تر کند.