شارپلس 81 ساله برای دومین بار برنده جایزه نوبل شیمی شد

به گزارش گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، جایزه نوبل در رشته شیمی روز چهارشنبه 13 مهر به طور مشترک به سه دانشمند اعطا شد که با ابداع روش‌های جدید برای «چفت شدن» (کلیک) مولکول‌ها در تولید دارو‌های موثرتر نقش مهمی ایفا کرده‌اند. کمیته اعطا‌کننده جوایز نوبل در بیانیه‌ای گفت دو دانشمند آمریکایی به نام‌های کارولین برتوزی و بری شارپلس و مورتن ملدال، دانشمند دانمارکی به خاطر پژوهش‌های مهم خود در زمینه پیوند شیمیایی و واکنش‌های متعامد زیستی این جایزه را به طور مشترک دریافت می‌کنند. دستاورد‌های پژوهشی این سه دانشمند در زمینه تولید دارو‌های ضد سرطان، شناخت دقیق مشخصات دی‌ان‌ای و تولید مواد مورد نیاز برای مصارف هدفمند نقش مهمی ایفا کرده است. جان اکویست، یکی از اعضای این کمیته هنگام اعلام نام برندگان گفت: «محور اصلی پژوهش‌های این سه دانشمند کشف راه‌های چفت شدن مولکول‌هاست.» بری شارپلس 81 ساله که در سال 2001 نیز جایزه نوبل را دریافت کرده است، پنجمین فردی است که تاکنون برای دومین بار جایزه نوبل را دریافت می‌کند. قبل از ایشان 4 دانشمند دیگر مفتخر به دریافت دو جایزه نوبل هستند. جان باردین: فیزیک 1956 و 1972 ماری کوری: شیمی 1911 و فیزیک 1903 لینوس پاولینگ: صلح 1962 و شیمی 1954 فردریک سانگر: شیمی 1958 و 1980 شارپلس: شیمی 2001 و 2022 جان اکویست گفت آقای شارپلس اولین دانشمندی است که در حدود سال 2000 ایده پیوند زدن مولکول‌ها را مطرح کرد. او افزود: «مسئله اصلی یافتن چفت و بست‌های شیمیایی مناسبی بود که مولکول‌ها با کمک آن بتوانند با یکدیگر به راحتی و برای منظور مشخصی پیوند بخورند.» شیمی کلیک یا Click Chemistry، عبارتی است که اولین بار در سال 2001 توسط K. B. Sharpless بیان شد و به واکنش‌های سنتزی اشاره دارد که دارای راندمان بسیار بالا، گستره کاربردی زیاد بوده و تک محصول است و براحتی و بدون روش‌های کروماتوگرافی جداسازی می‌شود؛ که بدون استفاده از کروماتوگرافی می‌توان آن‌ها را جدا کرد. این واکنش‌ها فضا گزین بوده، ساده انجام می‌شوند و به راحتی می‌توان محصول را از حلال‌ها جدا کرد. این نوع واکنش‌ها کاربرد بسیار گسترده‌ای در صنایع مختلف از جمله داروسازی، صنایع نفت و... دارد که نیاز به سنتز‌های بسیار زیاد برای تولید مجموعه‌ای عظیم از مواد دارند. بسیاری از واکنش‌ها، دارای معیار‌های گفته شده فوق می‌باشند. واکنش‌های مساعد ترمودینامیکی که به یک محصول ختم می‌شوند مانند واکنش‌های حلقه باز نوکلئوفیلی اپوکسید‌ها با آزیریدین‌ها، واکنش‌های کربونیل غیر آلدولی مانند تشکیل هیدراوزن‌ها و ناجورحلقه‌ها، واکنش افزایش به باند‌های چندگانه کربن کربن مانند تشکیل اکسیداتیو اپوکسید‌ها و افزایش مایکل و در نهابت واکنش‌های افزایش حلقه‌ای cycloaddition. بری شارپلس که در موسسه پژوهشی «اسکریپس» در کالیفرنیا شاغل است و مورتن ملدال، دانشمند 68 ساله دانمارکی که در دانشگاه کپنهاگ تحقیق می‌کند، به طور جداگانه اولین مولکول‌هایی را که با یکدیگر چفت می‌شوند کشف کردند و این روش برای تولید دارو و پلیمر‌ها (درشت مولکول) به کار گرفته شد که از واحد‌های تکرار شونده و کثیر یک نوع مولکول تشکیل می‌شود.