شاعرانی که با سنت، قطع ارتباط می‌کنند، شکست می‌خورند

به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین، چهارمین نشست مجازی از مجموعه برنامه سخن، جستاری در ادبیات و شعر پارسی با موضوع «شعر امروز در سایه شعر دیروز» برگزار شد.

در این برنامه که عصر روز سه‌شنبه، هشتم تیر در صفحه اینستاگرام خانه هنرمندان ایران برگزار شد، فاطمه عرب‌زاده به گفت‌وگو با مریم جعفری آذرمانی و بهزاد خواجات پرداخت.

در ابتدا، مریم جعفری آذرمانی درباره تاثیرپذیرفتن شاعران معاصر از عظمتی که جامعه ادبی برای شعر کهن قائل است، بیان کرد: «اگر از چشم‌انداز شاعر نگاه کنیم، قاعدتا شاعر مدعی است که خلاقیتی ایجاد می‌کند و در دسترس مخاطب قرار می‌دهد. بنابراین هر شاعری قائل به این است که خودش نوآوری‌هایی می‌کند و این موضوع نیز درست است. یعنی ما در هر سطحی از شاعری این را می‌بینیم. این‌طور نیست که حتما آن شاعری که به نوآوری معروف شده، فقط او باشد که نوآوری می‌کند. به هر حال هر انسانی به محض این‌که تصمیم می‌گیرد شعری را بنویسد و در آن حالت قرار می‌گیرد، محال است که چیز جدیدی نگوید. هر چقدر که عبارات گفته شده باشد، باز آن حس و حالی که او دارد حرف جدیدی خواهد زد. حالا به این‌که ارزش ادبی آن چقدر باشد، کاری نداریم.»

این شاعر و پژوهشگر ادامه داد: «از نگاه مخاطب، اگر آن مایه‌های کلاسیک را در شعر امروز نداشته باشیم، به هر حال مخاطب اصلا نمی‌تواند ارتباط بگیرد و به نظر من این امکان‌پذیر هم نیست. مثلا شما فرض کنید می‌خواهید متنی بنویسید فارغ از این‌که می‌خواهید غزل هم نباشد که مسئله پیروی از سعدی و... را تداعی نکند، مثلا شعر سپید یا عنوان جدید دیگری را انتخاب می‌کنید. شما ناچار هستید که یک‌سری تصاویر را که ارتباطی با گذشته دارند بیاورید. چون اگر شما کاملا بخواهید اثری را که تمام تصاویر و عبارتش نو باشد ارائه بدهید، چه بسا که مخاطب اصلا نتواند ارتباط برقرار کند. یعنی حتما باید تداعی‌هایی در متن باشد.»

مریم جعفری آذرمانی اضافه کرد: «به هر حال عبارت «در سایه شعر دیروز» ممکن است به غرور ادبی شاعران بر بخورد، شاعر نوعی. چون هیچ شاعری دوست ندارد در سایه آثار دیگر باشد، در عین این‌که معترف است که به هر حال ادامه آن‌ها است.»

او درباره معیار سنجش شعرها گفت: «ما ناچار هستیم که معیارهایی قرار دهیم برای این‌که بحث ادبی کنیم. یعنی اگر من شخصا با شما درباره تصویر و نحو زبان شعر صحبت کنم، ما ناچاریم که معیاری را تعریف کنیم. این معیارها معمولا انگار قبلا جواب پس داده‌اند و اعتماد بیشتری را جلب کرده‌اند. مثلا ما می‌خواهیم درباره غزل صحبت کنیم قاعدتا اسم سعدی می‌آید. یکی از معیارها سعدی است. یکی از معیارها حافظ است. چه بسا برخی معیار را غزل‌های عطار بگیرند، مخصوصا از جهت فرم عمودی‌ای که دارد. ما ناچار هستیم که این معیارها را داشته باشیم. اما این‌که شاخص‌ترین غزل‌سرا را حساب کنیم، من فکر می‌کنم در مقاطع مختلف متفاوت است.»

این پژوهشگر شعر معاصر اظهار کرد: «من معتقدم با زبان کهن نمی‌شود حرف نو زد. نگاهی که فضا را به شکل کلی می‌بیند ممکن است چیزهایی را برجسته ببیند - نه به خاطر این‌که آن‌ها واقعا برجسته‌اند، آن‌ها برجسته شده‌اند - و می‌آید آن را به بقیه آثار تعمیم می‌دهد.»

او افزود: «خیلی وقت‌ها می‌بینیم زمانی مانند دو یا پنج سال طول می‌کشد که یک شاعر به عرصه برسد و این جرأت را برای ارائه آثارش پیدا کند. شاعران خوبی هستند ولی آن‌قدر وسواس دارند که دیر آثارشان را ارائه می‌دهند. ما مجموعه این‌ها را باید ببینیم و بعد تصمیم بگیریم که آیا شعر معاصر کاری کرده یا نکرده و بعد آن را بیان کنیم. من فکر می‌کنم تا حدی واسطه‌هایی که باید آثار را درست به مخاطب برسانند درست کار نمی‌کنند و در واقع اصلا یک جاهایی کار نمی‌کنند.»

همچنین در بخش دیگری از این نشست، بهزاد خواجات اظهار کرد: «یک شاعر ممکن است 40-50 سال شعر بگوید که اوج و فرود دارد. یک شاعر را باید در روند خودش بررسی کرد. شاعرانی که هنوز خوانده می‌شوند، روی پا هستند و پیش می‌روند، کسانی هستند که فرهنگ شعر دوران را بر دوش خودشان حمل می‌کنند.»

این شاعر و پژوهشگر افزود: «اصولا شاعرانی که با گذشته و سنت، قطع ارتباط می‌کنند، شاعرانی هستند که شکست می‌خورند. باید با سنت رابطه دیالکتیک داشت؛ یعنی گرفت، داد، برخورد داشت، اصلاح کرد، پذیرفت، رد کرد. نه این‌که صرفا این شعر و این تفکر سنتی است. این‌طور نیست. پنجره‌های متعددی است که آدم می‌تواند باز کند و از آن تنفس کند.»

او سپس گفت: «افتخار به گذشته و احضار گذشته به امروز به معنی تایید آن نیست، به معنی این است که ارزشمند است، کارکردهایی داشته که در زمان خودش موفق بوده و ما این کارکردها را به امروز می‌آوریم تا بتوانیم از آن‌ها یاد بگیریم و استفاده کنیم.»

خواجات درباره گرایش دوباره شاعران مخصوصا در دهه 90 به فضای شعر سنتی بیان کرد: «من گمان می‌کنم به نوعی یک استراتژی برای ارتباط با خواننده باشد وگرنه امروزه غزل زبان زندگی مدرن نیست اما چون هنوز عده‌ای می‌گویند و عده‌ای می‌خوانند، باید باشد.»

این مدرس دانشگاه ادامه داد: «در کشور ما جریان‌های هنری تمام نمی‌شوند، همدیگر را کنار هم تحمل می‌کنند و پیش می‌روند. مثلا در غرب وقتی رمانتیسیسم به وجود می‌آید دیگر کلاسیسیسم نیست، وقتی سورئالیسم به وجود می‌آید دیگر رمانتیسیسم نیست. چون غرب این‌ها را از زیرینه اجتماعی و با تحولات سیاسی طی و مصرف کرده است. ولی در کشور ما چیزی مصرف نمی‌شود. درباره این‌که چرا اقبال نشان داده می‌شود، شاید عده‌ای فکر می‌کنند راه خلوتی است برای این‌که بتوانند موفق شوند.»

5757