شاهنامه دولت‌ها را در قبال ملت‌ها بدهکار می‌داند

همایش «شاهنامه و دانش حقوق» با حضور جمعی از پژوهشگران و استادان ادبیات و علوم انسانی در خانه هنرمندان ایران برگزار شد.

به گزارش خبرنگار مهر، همایش علمی و فرهنگی «شاهنامه و دانش حقوق» با هدف بازشناسی جایگاه شاهنامه در ادبیات و بررسی پیوندهای آن با دانش حقوق، روز پنج‌شنبه 10 مهرماه 1404 در سالن استاد امیرخانی خانه هنرمندان ایران برگزار شد. در این نشست، پژوهشگران با تمرکز بر جایگاه شاهنامه در ادبیات، به بررسی ارتباطات این اثر با مفاهیم حقوقی پرداختند.

در ابتدای برنامه، ابیاتی از شاهنامه خوانده شد و محمد رسولی دبیر این نشست، توضیحاتی درباره نشست‌های تخصصی شاهنامه‌خوانی به حاضرین ارائه داد.

در ادامه نشست مجتبی باری وکیل دادگستری و استاد دانشگاه به سخنرانی پرداخت. او در سخنان خود به ارتباط شاهنامه با حقوق قضا و قضاوت پرداخت و تاکید کرد اندیشه و تفکر حاکم بر سرودن این اشعار بیشتر بر روابط بین دولت‌ها و ملت‌ها تأثیرگذار است. او گفت: شاهنامه همواره دولت‌ها را در قبال ملت‌ها مسئول و بدهکار می‌داند و این دیدگاه، مبنایی است برای بررسی مسائل حقوقی و چالش‌های جامعه‌ی امروز.

وی افزود: شاهنامه در چند دهه و سال‌های پیشین، به حقوق ملت نسبت به دولت و تکالیف متقابل آن‌ها اشاره کرده و اصول و مبانی فراوانی را در این زمینه مطرح کرده است. او در ادامه نمونه‌هایی از قوانین امروز جامعه که مبتنی بر این اصول است را نام برد و به دقت در اجرای این قوانین و تکمیل آن‌ها و فاصله گرفتن از موازی‌کاری تاکید کرد.

واژگان حقوقی در شاهنامه

سخنران بعدی نشست، علی کاکاافشار، به بررسی حقوق در دوره ساسانی پرداخت، او در ابتدای سخنان خود توضیح داد قصد دارد درباره واژگان حقوقی شاهنامه و سنجش آن با کتاب حقوقی «مادگان هزار دادستان» صحبت کند. کاکاافشار در ادامه لیستی از واژگان حقوقی شاهنامه ارائه داد که شامل داد و دهش، بیداد، پیمان، آیین، کیفر، فره‌ایزدی، دادگر، دستور، سوگند، گواه و... بود.

او ادامه داد: این آرا از دژنوشت‌ها (بایگانی) به دست آمده که در شهرها نگهداری می‌شده، و آرای چند نسل حقوقدان‌های ساسانی است. این آرا طوری نوشته شده که الان ما می‌توانیم نظام قضایی ساسانی را بازسازی کنیم و زندگی اجتماعی مردم را در آن زمان از این رای‌ها به دست بیاوریم. مثلاً اینکه دوده کوچکترین واحد اجتماعی است و واحد خانواده به معنی امروزی وجود نداشته است.

وی افزود: نتیجه این سنجش این است که شاهنامه فردوسی، گنج واژگان فلسفی، اخلاقی، فرهنگی، ادبی، حقوقی و تاریخی شهریاری و کشورداری ایران در زبان فارسی است. این مقایسه نشان می‌دهد فردوسی با دقت و امانت کامل، اصطلاحات حقوقی زمان خود را به درستی به کار برده و تمامی موارد با کتاب «مادگان هزار دادستان» تطابق دارد.

او در ادامه مثال‌هایی از نظام حقوقی ایران ساسانی و تاثیر آن در نظام حقوقی اسلامی امروز و جزییات آن که مورد برداشت نظام‌های حقوقی معاصر در غرب هم قرار گرفته، ذکر کرد و معنی نام کتاب مادگان هزار دادستان را (که مساوی ماده ها و آرای هزار رای است) توضیح داد.

حقوق بنیادین، تحقق بخش آزادی‌های بنیادین

قدرت‌الله فرح‌بخش، به‌عنوان سخنران بعدی، گفت: حقوق اساسی به‌عنوان حقوق بنیادین بر پایه مجموعه‌ای از مبانی و اصول شکل گرفته است که اگر این اصول به معنای واقعی کلمه محقق شود، حقوق و آزادی‌های بنیادین مردم نیز محقق خواهد شد.

او در ادامه با اشاره به کلام فردوسی افزود: «در پایان داستان ضحاک، فردوسی اندیشه‌ای را بیان می‌کند که ما به‌عنوان ایرانی باید کلام او را همچون حلقه آویزه گوش داشته باشیم و تا آنجا که ممکن است این اندیشه را به خاطر بسپاریم:

بیا تا جهان را به بد نسپریم

به کوشش همه دست نیکی بریم

نباشد همی نیک و بد پایدار

همان به که نیکی بود یادگار

همان گنج دینار و کاخ بلند

نخواهد بدن مر تو را سودمند

فریدون فرخ فرشته نبود

ز مشک و ز عنبر سرشته نبود

به داد و دهش یافت این نیکویی

تو داد و دهش کن فریدون تویی

فردوسی در قامت وکیل مردم ایران

سخنران بعدی شهرام طایی بود که پشت تریبون قرار گرفت و گفت: می‌توان گفت اولین وکیل دادگستری در ایران و شاید در تاریخ جهان، حکیم ابوالقاسم فردوسی است. فردوسی به گردن همه ما فارسی‌زبانان حق بزرگی دارد. او تنها وکیلی است که وکالت تمام مردم ایران را بدون هیچ چشم‌داشتی به عهده گرفت و تنها حق ایشان بر گردن ما این است که شاهنامه را زنده نگه داریم.

وی افزود: اخیراً شخصی در صفحه‌های مجازی به ایشان توهین کرده است. شاید سخنان این افراد از روی کینه و عنادی بوده که برخی از کشورهای دیگر و زبان‌های دیگر نسبت به زبان شیرین فارسی دارند و تصمیم گرفته‌اند با قطع ریشه زبان فارسی که در شاهنامه آمده ضربه‌ای را که بیگانگان نتوانستند به این زبان بزنند، اکنون وارد کنند.

در پایان این نشست، آرش ماهتابی و حسین جوادان به تبادل نظر درباره مقالات پژوهشی مرتبط با محورهای مطرح شده در جلسه پرداختند و دیدگاه‌های خود را درباره اهمیت و کارآمدی روش‌ها و نتایج ارائه شده، مطرح کردند.