شیوه صحیح امر به معروف از نگاه قرآن
آیات قرآن گویای آن است که باید امر به معروف و نهی از منکر در فضایی مهربانانه، سراسر عطوفت و همراه با روحیه‌ای دلسوزانه و برادرانه اتفاق بیفتد.
به گزارش تسنیم، بیشتر اوقات، امر به معروف و نهی از منکر با زبان عمل و رفتار‌های سازنده محقق می‌شود نه با زبان سر. امر به معروفی که همراه با شرایط مندرج در رساله‌های عملیه نباشد که از جمله آنها علم، احتمال اثرگذاری، عدم خطر جانی و مالی و آبرویی و افتادن در مفسده است، نتیجه مطلوبی ندارد. امر به معروفی که در آن خیرخواهی نباشد و همراه با حقارت و خالی کردن عقده‌های درونی و حرص داشتن نسبت به ملت باشد، نتیجه وارونه می‌دهد؛ در واقع از یک سو بزرگان هر جمعی شامل خانواده و جامعه باید ضمن آنکه علم لازم نسبت به آن مسئله را داشته باشند و خود نیز عامل به آن باشند، باید با حسی پدرانه و دلسوزانه و البته مدبرانه مبادرت به اصلاح کنند و از سوی دیگر مردم نسبت به هم‌نوعان خویش، روحیه‌ای برادرانه و خواهرانه داشته باشند.
وقتی به سیاق یکی از مجموعه آیات مربوط به امر به معروف و نهی از منکر مراجعه می‌کنیم، این تبیین را می‌بینیم. خداوند در آیات 103 تا 105 آل عمران می‌فرماید
«وَ اعتَصِمُوا بِحَبلِ اللَهِ جَمِیعًا وَ لَا تَفَرَقُوا وَاذکُرُوا نِعمَتَ اللَهِ عَلَیکُم اِذ کُنتُم أَعدَاءً فَأَلَفَ بَینَ قُلُوبِکُم فَأَصبَحتُم بِنِعمَتِهِ اِخوَانًا وَکُنتُم عَلَی شَفَا حُفرَه مِنَ النَارِ فَأَنقَذَکُم مِنهَا کَذَلِکَ یُبَیِنُ اللَهُ لَکُم آیَاتِهِ لَعَلَکُم تَهتَدُونَ»؛ یعنی «و همگی به ریسمان خدا (قرآن و عترت) چنگ بزنید و پراکنده نشوید! و نعمت (بزرگ) خدا را بر خود، به یاد آورید که چگونه دشمن یکدیگر بودید، و او میان دل‌های شما، الفت ایجاد کرد، و به برکت نعمت او، برادر شدید؛ و شما بر لب حفره‌ای از آتش بودید، خدا شما را از آن نجات داد؛ این چنین، خداوند آیات خود را برای شما آشکار می‌کند، امید که هدایت شوید.»
بعد در آیه بعد می‌فرماید حالا در چنین فضایی از مهر و عطوفت و اُلفت:
«وَ لتَکُن مِنکُم أُمَه یَدعُونَ اِلَی الخَیرِ وَیَأمُرُونَ بِالمَعرُوفِ وَیَنهَونَ عَنِ المُنکَرِ وَأُولَئِکَ هُمُ المُفلِحُونَ»؛ یعنی «باید از میان شما جمعی دعوت به نیکی، و امر به معروف و نهی از منکر کنند و آنها همان رستگارانند.»
بنابراین این آیه را می‌توان از چند جنبه مطالعه کرد:
1. از جنبه سیاق آیات؛ به این معنا که این آیه امر به معروفی درست در سیاق آیه قبل قرار دارد و این نکته را به ما می‌فهماند که باید امر به معروف و نهی از منکر در فضایی مهربانانه، سراسر عطوفت و همراه با روحیه‌ای دلسوزانه و برادرانه اتفاق بیفتد.
2. از جنبه ضرورت امر به معروف و نهی از منکر که خداوند موظف می‌کند در جامعه و در جمع دوستان و خانواده و تشکیلات اداری، همواره باید یک عده‌ای باشند که نسبت به مثبتات و منفیات حساس باشند؛ به این معنا که دیگران را دعوت به ارزش‌ها کنند و روحیه‌ای ناصحانه داشته باشند و اگر خلافی مشاهده کردند، با جمع همراهی نکنند بلکه نسبت به آن خلاف واکنش نشان دهند تا این روحیه بیدارباشی همواره در آن محیط حکمفرما باشد. گزاف نیست که بگوییم بیشترین مصیبتی که بر یک جمع بزرگ و کوچک وارد می‌شود، به دلیل عدم جامه عمل پوشاندن به همین دستور خداوندی است.
بعد در آیه 105 تأکید می‌کند:
«وَ لَا تَکُونُوا کَالَذِینَ تَفَرَقُوا وَاختَلَفُوا مِن بَعدِ مَا جَاءَهُمُ البَیِنَاتُ وَ أُولَئِکَ لَهُم عَذَاب عَظِیم»؛ یعنی «و مانند کسانی نباشید که پراکنده شدند و اختلاف کردند، (آن هم) پس از آنکه نشانه‌های روشن (پروردگار) به آنان رسید و آنها عذاب عظیمی دارند.»
یعنی مانند عده‌ای نباشید که تفرقه بین آنها افتاد و اختلاف پیشه کردند بعد از آنکه نشانه‌های خدا برایشان آمد. یعنی عمده هرج و مرج‌هایی که در جامعه رخ می‌دهد، به دلیل عدم اهتمام به مسئله امر به معروف و نهی از منکر و شرایط تحقق این دو امر است. از یک سو جمع و جامعه‌ای که در بین آنها افراد مصلحی نباشند به اختلاف و پراکندی دچار می‌شوند و از دیگر سو افرادی مبادرت به امر به معروف و نهی از منکر می‌کنند که اهل تألیف قلوب و اتحاد قلب‌ها نیستند و بلکه نگاهی محقرانه و خصمانه به افراد دارند. از این منظر است که رهبر معظم انقلاب به عنوان پدر معنوی جامعه ما همواره مؤمنین را دعوت به خیرخواهی در امر به معروف و نهی از منکر می‌کنند.