ظلم بزرگ در حق "مدارس دولتی عادی" در روز روشن به همین راحتی!

به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم؛ فعالیت مدارس خاص و غیردولتی در کنار مدارس دولتی عادی، نه صرفاً از باب تنوع مدارس در کشور بلکه از باب به حاشیه راندن "عدالت آموزشی" همواره محل مناقشه بوده است.

80 درصد از جمعیت 16 میلیونی دانش‌آموزان کشور در مدارس دولتی عادی تحصیل می‌کنند اما امکانات خاص و معلمان توانمند و از سوی دیگر خدمات ویژه‌تر آموزش و پرورش برای 20 درصد از دانش‌آموزانی است که در مدارس خاص و غیردولتی حضور دارند.

موضوع زمانی حائز اهمیت می‌شود که به نقش مهم آموزش در ارتقای طبقه اجتماعی و اقتصادی افراد در کشورمان و نیم‌نگاهی هم به سطح متفاوت امکانات و آموزش ارائه شده در مدارس خاص و غیردولتی در مقایسه با مدارس دولتی عادی توجه داشته باشیم.

در کنار افت کیفیت مدارس دولتی عادی، موضوع مهم دیگری که تا به امروز کمتر مورد توجه بوده است اما در اجبار پنهان مردم برای گرایش به سمت مدارس غیردولتی و خاص سهم بسزایی دارد، "نحوه رفتار نامناسب کادر مدارس دولتی عادی با دانش‌آموزان و والدین" است!

هم‌اکنون برخی والدین 70 میلیون شهریه مدارس غیردولتی را پرداخت و فرزند خود را در مدرسه‌ای ثبت‌نام می‌کنند که حتی ممکن است فضای آن کوچکتر از مدرسه دولتی عادی یا معلمان آن ضعیفتر هم باشند! در اینجا باید بررسی شود از نظر روانی چه اتفاقی برای این دسته از والدین رخ داده است که تمایل آنها به مدارس غیردولتی و خاص بیشتر شده است؟

برخی کارشناسان آموزشی می‌گویند «نحوه رفتار کادر مدارس دولتی عادی با والدین و دانش‌آموزان و عدم امکان مطالبه‌گری، یکی از دلایل مهم در گرایش خانواده‌ها به سمت مدارس غیردولتی است.

از این رو توجه رئیس‌جمهور جدید و وزیر آموزش و پرورش آینده به ارتقای کیفیت آموزش و توجه ویژه به مدارس دولتی عادی یک ضرورت بسیار مهم است.

در گفت‌وگویی با "حجت‌الله بنیادی؛ کارشناس آموزش و پرورش" به بررسی زنگ خطرهایی که دولت آینده در حوزه آموزش و پرورش با آن مواجه است، پرداختیم.

در ادامه مشروح این گفتگو را می‌خوانیم:

تسنیم: زنگ خطرهایی که در آموزش و پرورش وجود دارد و از سوی دولت آینده باید مورد توجه جدی قرار بگیرد، چه مسائلی است؟

یکی از مهمترین مسائل، تأمین معلم مورد نیاز برای مدارس دولتی است و اگر تأمین معلم برای سال تحصیلی جدید اصلاح نشود ممکن است شرایط بحرانی‌تر نسبت به سال گذشته ایجاد کند.

کاهش انگیزه و مهارت حرفه‌ای معلمان موضوع مهم دیگر است، رتبه‌بندی معلمان با هدف ارتقای انگیزه و مهارت حرفه‌ای معلمان اجرا شد اما تدوین آیین نامه اجرایی، بودجه اختصاصی و نحوه اجرا سبب شد نه تنها معلمان ارتقای مناسبی نداشته باشند بلکه تأثیر منفی بر انگیزه بخش قابل توجهی از معلمان داشت.

معلم با مهارت برای مدارس دولتی عادی تأمین نمی‌شود

اگر برای تأمین معلم مورد نیاز و توانمندی و مهارت آنها چاره‌ای اندیشیده نشود با توجه به اینکه مدارس دولتی در این ناعدالتی وضعیت مطلوبی ندارند، شاهد خواهیم بود بخش زیادی از دانش‌آموزان از نظام آموزشی عادلانه بی‌بهره بمانند.

تسنیم: هم‌اکنون شاهد افزایش گرایش خانواده‌ها به سمت مدارس غیردولتی یا اصرار برای ثبت‌نام در مدارس دولتی خاص (شاهد، سمپاد و نمونه دولتی) هستیم؛ صرف‌نظر از افت کیفیت در مدارس دولتی عادی اما عامل مهم دیگری که باعث عدم تمایل خانواده‌ها برای ثبت‌نام در مدارس دولتی عادی می‌شود نحوه رفتار نامناسب کادر این مدارس با دانش‌آموزان و والدین و عدم امکان مطالبه‌گری است.

کمیت و کیفیت نیروی انسانی در مدارس بسیار مهم است هم‌اکنون مدارس دولتی با کمبود معلم مواجه هستند و سال گذشته شاهد بودیم که با شروع سال تحصیلی و گذشت یک یا دو ماه همچنان برخی مدارس معلم نداشتند از سوی دیگر کلاس‌های درس شلوغ است و مدرسه با 400 دانش‌آموز یک معاون دارد، مشاور و خدمتگزار ندارد.

مدارس دولتی خاص (شاهد، سمپاد و نمونه دولتی) دو هفته قبل از آغاز سال تحصیلی، معلمان خود را مشخص کرده و برنامه درسی به دانش آموز داده بودند و از اول مهر ماه جریان آموزش را آغاز کردند.

نداشتن مهارت معلم و آغاز تنش میان مدرسه و والدین

در مدارس دولتی عادی از معلمانی استفاده می‌شود که دوره آموزشی لازم را طی نکرده و شایستگی آنها احراز نشده است همچنین معلم از لحاظ آمادگی برای تدریس ضعف دارد.

وقتی معلم دوره آموزشی لازم را طی نکرده و حتی برخی معلمان به آموزش دروس تسلط ندارند، دانش‌آموز با تدریس معلم محتوا را یاد نمی‌گیرد و این روند با گلایه والدین همراه می‌شود در چنین شرایطی معلم یا مدیر ناچار است جواب نامربوط بدهد و درگیری لفظی ایجاد می‌شود.

روابط انسانی میان معلم و دانش‌آموز در مدارس خاص

کیفیت نیروی انسانی شامل انگیزه، مهارت تدریس و ارتباط رشته تحصیلی و رشته تدریس است که در ایجاد رضایتمندی از عملکرد معلم نقش بسیاری دارد، این روند منجر به آن می‌شود در مدارس خاص روابط انسانی مناسب میان معلم با دانش‌آموزان شکل بگیرد اما در مدارس دولتی عادی شاهد اشکال حتی در جزئی‌ترین موارد هستیم! همانند کلاس‌های درس شلوغ، نظافت مدرسه و سرویس بهداشتی و... تمام این عوامل منجر به ایجاد احساس نامطلوب در دانش‌آموزان می‌شود.

هم‌اکنون ارتقای حرفه‌ای معلمان و آموزش ضمن خدمت آنها جنبه تشریفاتی پیدا کرده است و آموزش و پرورش برای ارتقای مهارت حرفه‌ای معلمان برنامه منسجم و دقیقی ندارد یعنی اگر مدیر مدرسه بگوید که برخی معلمان در تدریس ضعف دارند، آموزش و پرورش ساز‌وکاری برای رفع ضعف معلم با برگزاری دوره‌های آموزشی لازم ندارد.

معلمان گلچین شده در مدارس خاص

مدارس دولتی خاص (شاهد، سمپاد و نمونه دولتی) معلمان را گلچین و از معلمان با تجربه یا بازنشسته خوش سابقه استفاده می‌کنند، معلمان گلچین شده از بابت تعامل با دانش‌آموز و رعایت شأن انسانی او و ارتباط با خانواده قدرت بالایی دارند.

در تأمین معلم بین مدارس خاص و دولتی عادی تفاوت فاحش وجود دارد و نتیجه آن ناعدالتی و نگاه منفی به مدارس دولتی است.

وضعیت نامناسب ساختمان مدارس غیردولتی

از سوی دیگر در فضای فیزیکی مدرسه از بابت سازه و ساختمان، مدارس دولتی در مقایسه با مدارس غیردولتی استاندارد هستند، مدارس غیردولتی وضعیت نابسامانی دارند و بسیاری از آنها در ساختمان مسکونی دایر هستند.

ساختمان‌های خوب هم در اختیار مدارس خاص

در مدارس دولتی خاص (شاهد، سمپاد و نمونه دولتی) تراکم دانش‌آموزان در کلاس‌های درس، محدودیت دارد و نباید از 30 نفر بیشتر باشد همچنین به دلیل توجه بیشتر آموزش و پرورش به مدارس خاص، حتی ساختمان‌های خوب به مدارس دولتی خاص تعلق دارد!

در کیفیت فضای فیزیکی مدارس هم بحث وجود دارد؛ در مدارس دولتی عادی از بابت رنگ‌آمیزی کلاس درس، چینش میز و صندلی، طراحی محیط آموزشی و جذابیت بصری، ضعف وجود دارد و دانش‌آموز احساس می کند در یک فضای سنگین و غمگین حضور دارد اما در مدارس خاص و غیردولتی به دلیل انگیزه لازم مدیر و استفاده از مشارکت اولیا، در رنگ‌آمیزی، طراحی محیط و رعایت بهداشت دقت می‌شود و یک محیط شاداب برای دانش‌آموزان ایجاد کرده‌اند.

ارکان مدرسه

ابعاد

شاخص / مصداق

مدارس عادی دولتی

مدارس خاص و غیردولتی

منابع انسانی (معلم، مدیر، مشاور، معلم ورزش)

کمیت

نسبت دانش‌آموز به معلم (تعداد معلم). معاون، مربی، مشاور، خدمتگزار

کمبود و تأخیر در تأمین معلم، نسبت دانش‌آموز به معلم بالا، کمبود معاون، مربی، خدمتگزار و...

تأمین معلم یک تا چند هفته قبل از مهر، محدودیت در مقررات برای ثبت‌نام بیش از تراکم، تأمین تقریباً تمام نیروهای مورد نیاز مدرسه.

کیفیت

شایستگی، انگیزه کاری، رضایت شغلی، تمایل به ارتقاء مهارت‌های حرفه‌ای

استفاده از معلمان بدون طی دوره‌های آموزشی و احراز شایستگی‌های لازم

ضعف در انگیزه معلمان به دلیل ناعدالتی در نظام پرداخت

ضعف در برنامه‌ریزی برای ارتقاء مهارت‌های حرفه‌ای معلمان

استفاده از معلم با تجربه و معلمان گلچین شده

برنامه‌ریزی برای اشتراک گذاری مهارت، دانش و ارتقاء مهارت‌های حرفه‌ای

فضای فیزیکی مدرسه

کمیت

تراکم کلاسی، سرانه فضای آموزشی، سرانه فضای ورزشی

تراکم بالای کلاسی

سرانه پایین فضای آموزشی

تراکم متناسب با فضا

بهره‌مندی از سالن‌ها ورزشی و امکانات حتی به صورت اجاره

کیفیت

نور، رنگ آمیزی، میز و صندلی، آبخوری، سرویس بهداشتی، نظافت

ضعف در طراحی محیط

ضعف در نظافت

طراحی و رنگ آمیزی محیط

دقت در نظافت و بهداشت محیط

برنامه‌های جنبی

کمیت

برگزاری اردو، جشن، مسابقه علمی، مسابقه ورزشی

تعداد اندک برنامه

تعداد قابل توجه برنامه‌ها

کیفیت

محتوا و جذابیت برنامه‌ها

تمرکز بر مراسم رسمی و مناسبت‌های مذهبی

تنوع در برنامه‌ها و جذابیت

قدرت جلب مشارکت

تأمین منابع مالی

اختیار محدود در به کارگیری معلم، تأمین منابع مالی، اجازه مکاتبه فقط از طریق سلسله مراتب آموزش و پرورش

اختیار در تأمین معلم، اختیارات خارج از سلسله مراتب آموزش و پرورش

حق الثبت مدارس سمپاد

شهریه مدارس شاهد

شهریه مدارس هیأت امنایی

شهریه مدارس نمونه دولتی

گزینش و ثبت‌نام دانش آموزان

قرار دادان معیارهایی برای پذیرش دانش‌آموز

بدون معیار و محدویت

گلچین کردن دانش‌آموزان از طریق آزمون، معدل، نمره انضباط، شرایط خانواده (فرزند طلاق و...)

کنکور و قبولی در دانشگاه

تمرکز بر برنامه‌های درسی عمومی و حل مسائل روزمره مدرسه

تمرکز بر کنکور، قبولی در المپیاد و کسب رتبه

در فوق برنامه‌ها نیز در مدارس خاص و غیردولتی با مدارس دولتی تفاوت زیادی وجود دارد؛ در مدارس خاص جشن و مسابقات فرهنگی، ورزشی و اردوهای متعدد برگزار می‌شود اما در مدارس دولتی این برنامه‌ها بسیار محدود است.

مدارس دولتی عادی در تأمین منابع مالی و نیروی انسانی با مشکل مواجه هستند به عنوان مثال اگر خدمتگزار ندارند برای به کارگیری آن و تأمین هزینه از سوی مدرسه، مجوز ندارند اما در مدارس خاص دولتی اختیارات لازم وجود دارد، مدارس سمپاد به آسانی از نیروهای آزاد بدون طی ساز و کار نیرو جذب می‌کنند.

گلچین دانش‌آموزان در مدارس خاص

مدارس غیردولتی و خاص دولتی برای ثبت‌نام دانش‌آموزان، ملاک‌های خاصی همچون معدل، نمره انضباط، آزمون و شرایط خانواده دانش‌آموز را دارند و در حقیقت به گلچین دانش‌آموزان اقدام می‌کنند!

تسنیم: چقدر بی توجهی به مدارس دولتی عادی و از سوی دیگر نحوه رفتار نامناسب کادر این مدارس با دانش‌آموزان و والدین، تعمدی است تا خانواده‌ها را به سمت مدارس غیردولتی سوق دهند؟!

معتقدم تعمدی در کار نیست و بخشی از آن به دلیل ضعف در برنامه‌ریزی‌های گذشته است؛ اگر اکنون مدارس دولتی عادی با کمبود معلم مواجه هستند، فردی که 4 سال قبل مسئولیت داشت باید پاسخگو باشد، چون وظیفه داشت برای جبران کمبود معلم و تأمین آن از طریق دانشگاه فرهنگیان برنامه‌ریزی کند اما این کاربه دلیل ناتوانی در برنامه‌ریزی و تعامل با نهادهای ذیربط انجام نشد.

عمده این مشکلات ناشی از ناتوانی در برنامه‌ریزی است و متأسفانه افرادی به عنوان وزیر یا معاون انتخاب می‌شوند که توانایی لازم را ندارند و فردی که ناتوان است حتی با وجود تلاش بسیار نمی‌تواند مشکلات را حل کند.

یکی از اشکالات اساسی که آموزش و پرورش را به این وضعیت کشانده است مربوط به بازنشستگی پیش از موعد بیش از 100 هزار نفر از فرهنگیان در سال 1386 است، وزارت آموزش و پرورش برای جبران این وضعیت در سال 1389، 40 هزار نفر را از طریق آزمون استخدامی جذب کرد و پس از آن جذب معلم از طریق استخدام مسکوت ماند تا اینکه در سال 1394 آزمون استخدامی برای جذب 3704 نفر برگزار شد.

سال 1403 نیز 72 هزار معلم استخدام شدند که بیش از 20 برابر سال 1389 است، تأمین معلم از طریق آزمون استخدامی یک روش گران و کم کیفیت است اما آموزش و پرورش مجبور به افزایش ظرفیت جذب معلم از طریق آزمون استخدامی شد که یکی از دلایل آن ناتوانی مجموعه آموزش و پرورش در برنامه‌ریزی نیروی انسانی از سال 1386 تا 1403 است.

تعداد معلمان استخدام شده از طریق آزمون های استخدامی بعد از بازنشستگی پیش از موعد حدود 100 هزار نفر از معلمان در سال 1386

سال به کارگیری

سال برگزاری آزمون

ظرفیت پذیرش

1389

1389

40،000

1395

1394

3،704

1396

1395

10،000

1397

1396

12،000

1398

1397

17،368

1399

1398

18،095

1400

1399

27،300

1401

1400

38،700

1402

1401

34،000

1403

1402

72،091

جمع

273،258

از سوی دیگر افرادی که در آزمون استخدامی پذیرش می‌شوند، دوره آموزشی لازم را طی نکرده‌اند و بدون مهارت و آموزش به کلاس درس می‌روند؛ این وضعیت عامل اصلی در نارضایتی دانش‌آموزان از مدارس دولتی و کاهش کیفیت آنها است و در آن سوی ماجرا، مدارس خاص دولتی و غیردولتی بهترین معلمان را گلچین می‌کنند.