فشار اقتصادی چقدر سفره ایرانیان را کوچک کرد؟

به گزارش خبرگزاری اقتصادایران، مرکز آمار ایران چند روز گذشته آمار درآمد و هزینه خانوار شهری و روستایی را در سال 1399 منتشر کرد که نشان می‌دهد وضعیت کشور تا چه حد بحرانی است و بسیاری از خانوارهای ایرانی شرایط فشار شدید اقتصادی و فقر را می‌گذرانند. هزینه خانوار شهری که در سال 94 و با فرض دلار 3300 تومانی در حدود 26.2 میلیون تومان یا معادل نزدیک به 8 هزار دلار بوده است، در سال 99 به عدد 62.1 میلیون تومان یا معادل حدودا 3 هزار دلار رسیده است. در واقع هزینه‌کرد خانوارهای ایرانی به دلار تا حدود 60 درصد کاهش داشته است، در مورد خانوارهای روستایی نیز هزینه‌کرد از حدود 14.7 میلیون تومان یا حدود 4500 دلار در سال 94 به عدد 34 میلیون تومان یا حدود 1700 دلار در سال 99 رسیده است که در این مورد نیز نشان از کاهش نزدیک به 63 درصدی هزینه‌کرد خانوار روستایی به دلار دارد. در ادامه به جزئیات این تغییرات در یک سال اخیر خواهیم پرداخت. فاجعه بزرگ یا رشد ضریب جینی: ضریب جینی کل کشور در سال 99 با رشد اندک از 0.3992 به عدد0.40 رسیده است. این در حالی است که ضریب جینی کشور بعد از اجرای طرح هدفمندی یارانه‌ها و در سال 92 به عدد 0.365 رسیده بود که عملا در سال‌های اخیر با رشد زیاد، تمامی دستاورد مربوطه را از دست داد. عدد کنونی بعد از سال 97 با عدد 0.4093 بالاترین میزان ضریب جینی در دولت روحانی را دارد که می‌توان نشان داد رشد قیمت ارز و رشد بازارهای دارایی همچون مسکن و بورس در این افزایش نقش چشمگیری داشته است. اگر چاره‌ای اندیشیده نشود، احتمالا رشد ضریب جینی همچنان ادامه پیدا خواهد کرد. رشد ضریب جینی در این شرایط به عقیده نگارنده یک فاجعه بزرگ است، دلیل آن این است که نشان می‌دهد نه‌تنها میانگین هزینه‌کرد خانوارهای ایرانی به دلار کاهش پیدا کرده است، بلکه به احتمال زیاد با توجه به رشد قیمت دلار و بازار سرمایه و ثروتمند شدن عده کمی در ایران، باقی مردم ایران بسیار کمتر از این میزان هزینه می‌کنند که این نشان می‌دهد عمده مردم ایران وضعیت بسیار بدتر از میانگین نیز داشته باشند. البته برای نتیجه‌گیری باید داده‌های بیشتری همچون شاخص اتکینسون نیز داشته باشیم، اما به نظر می‌رسد وضعیت بخش مهمی از جامعه بحرانی باشد. بررسی درآمد و هزینه خانوارهای شهری: بنابراین آمار میانگین هزینه کل خانوارهای شهری کشور در سال 1398 به صورت خالص 47.3 میلیون تومان (با فرض دلار 12 هزار تومان، معادل 4 هزار دلار) بوده است که این عدد در سال 1399 با رشد 31 درصدی به عدد62.1 میلیون تومان رسیده است که با فرض قیمت دلار 20 هزار تومان به صورت میانگین در سال 99، کل هزینه یک خانوار شهری در مدت یک سال در حدود 3 هزار دلار (ماهانه 250 دلار) بوده است!! این را می‌توان یکی از مهم‌ترین بحران‌های معیشت ایران بعد از انقلاب دانست. از طرفی دیگر میانگین درآمد خانوار شهری در سال 1398 در حدود 54.1 میلیون تومان (با فرض دلار 12 هزارتومانی، معادل 4500 دلار) بوده است که با رشد 38 درصدی به عدد 74.6 میلیون تومان رسیده است که با فرض قیمت 20 هزارتومانی دلار، درآمد خانوار ایرانی به حدود 3700 دلار می‌رسد. این وضعیت نشان می‌دهد وضعیت درآمد و هزینه خانوارهای شهری ایرانی برای دومین سال پیاپی به مرحله سربه‌سر رسیده و خانوارهای ایرانی در حدود 85 درصد از درآمدهای خود در سال 99 هزینه کردند. در سال 98 خانوارهای شهری ایرانی در حدود 90 درصد از درآمدهای خود را هزینه کردند. شیوه هزینه‌کرد خانوارهای شهری: هزینه‌های خوراکی و دخانی خانوارهای شهری در سال 98 معادل 11.7 میلیون تومان یا در حدود 25 درصد از کل هزینه‌ها و حدود 21.6 درصد از کل درآمدهای یک خانوار شهری است. این عدد در سال 99 با رشد 37 درصدی به 16.1 میلیون تومان رسید که معادل 26.5 درصد از کل هزینه‌های خانوار شهری و 21.5 درصد از کل درآمدهای خانوار شهری است. علاوه بر این 37 درصد از هزینه‌های خانوار شهری صرف مسکن، سوخت و روشنایی می‌شود که با توجه به سهم 26 درصدی هزینه‌های خوراکی و دخانی، به صورت کلی 63 درصد از هزینه‌های یک خانوار شهری صرف خوردوخوراک و مسکن می‌شود و هر خانوار ایرانی معادل 3 درصد یا در حدود 1.8 میلیون تومان (کمتر از 100 دلار) در سال هزینه تفریحات خود می‌کند که عدد بسیار کمی است. بررسی درآمد و هزینه خانوارهای روستایی: هزینه کل خانوارهای روستای در سال 98 عدد 26.1 میلیون تومان (با فرض دلار 12 هزارتومانی، معادل 2200 دلار) بوده است که این رقم در سال 99 با رشد 30.5 درصدی به عدد 34 میلیون تومان (با دلار 20 هزارتومانی، معادل 1700 دلار) رسیده است. این عدد یعنی هر خانوار روستایی در ماه حدود 150 دلار هزینه کرده است. درآمدهای خانوار روستایی نیز در سال 98 معادل 29.7 میلیون تومان (با دلار 12 هزارتومانی، معادل 2500 دلار) بوده است که با رشد 41.6 درصدی در سال 99 به عدد 42 میلیون تومان (با دلار 20 هزارتومانی، معادل 2100 دلار) رسیده است. هزینه خوراکی و دخانی خانوار روستایی در سال 10.2 میلیون تومان بوده است که این رقم با رشد 32.9 درصدی به عدد 13.6 میلیون تومان رسیده است. این یعنی در حدود 40 درصد از هزینه‌ها و 32 درصد از درآمدهای خانوار روستایی مربوط به بخش خوراکی و دخانی است. شیوه هزینه‌کرد خانوارهای روستایی: از مجموع هزینه‌کرد خانوارهای روستایی حدود 40 درصد مرتبط با خوراک و دخانی است و 19 درصد نیز به مسکن تعلق دارد؛ بنابراین در مجموع 59 درصد از هزینه‌های خانوارهای روستایی به خوراک، دخانیات و مسکن مرتبط است. نکته جالب ماجرا این است که تنها یک درصد از هزینه‌های خانوارهای روستایی به تفریحات، سرگرمی و خدمات فرهنگی مرتبط است که با توجه به هزینه سالانه 34 میلیون تومانی، یک خانوار روستایی در سال تنها حدود 340 هزار تومان یا معادل حدودا 17 دلار را به تفریح اختصاص می‌دهد که عدد بسیار کمی است. قبل از انقلاب وضعیت کشور به چه صورتی بود؟ در مورد بودجه خانوار قبل از انقلاب داده‌های زیادی وجود ندارد، اما تولید ناخالص داخلی سرانه مردم ایران براساس قیمت‌های ثابت سال 2010 در سال‌های پیش از انقلاب به عدد 10 هزار دلار نیز رسیده بود، این در حالی است که در سال 2020 این عدد 5943 دلار برآورد شده است. این عدد دست کمی از یک فاجعه بزرگ برای مردم ایران ندارد. در دورانی که تمامی دنیا در حال توسعه رفاه خود بوده است، درآمد سرانه مردم ایران نزدیک به 40 درصد کاهش داشته است!!! مردم ایران از چه وسیله نقلیه شخصی استفاده می‌کنند؟ بنا بر آمار ارائه شده 53.1 درصد از خانوارهای شهری ایران در سال 98 و 99 اتومبیل شخصی داشتند که این رقم برای خانوارهای روستایی در سال 1398 عدد 32.7 درصد و در سال 1399 به عدد 34.1 درصد رسیده است. با همین حساب سرانگشتی مشخص است که در حدود نیمی از مردم ایران اتومبیل شخصی ندارند و این اتفاق مهر تایید دیگری بر این واقعیت است که عمده یارانه سوخت همچون یارانه بنزین به قشر ثروتمند جامعه می‌رسد. استفاده از موتورسیکلت در خانوارهای شهری از 14.1 درصد به عدد 12.7 درصد رسیده است، اما در خانواده‌های روستایی این عدد از 27.2 به 24.7 رسیده است. در واقع چه در حوزه شهر و چه در حوزه روستا استفاده از موتورسیکلت کاهش داشته است. 98.1 درصد از خانوارهای شهری و 95.6 درصد از خانوارهای روستایی در سال 99 از تلویزیون رنگی استفاده می‌کردند. در میان وسایل الکتریکی پرمصرف شاید برای شما جالب باشد بدانید که 87.3 خانوار شهری و 58.1 درصد از خانوارهای روستایی از ماشین لباسشویی و 7.6 درصد از خانوارهای شهری و 0.4 درصد از خانوارهای روستایی در سال 99 از ماشین ظرف‌شویی استفاده می‌کردند. در واقع لوازم گران‌قیمت خانگی همچون ماشین ظرف‌شویی هنوز در بخش بزرگی از خانوارهای ایرانی وجود ندارد که همین می‌تواند بازار روبه‌رشد این صنعت را نشان دهد.