موفقیت‌های چشمگیر در طرح هوشمندسازی یارانه آرد و نان

به گزارش گروه سیاسی خبرگزاری دانشجو، «دنیای اقتصاد»، اگر قرار بود طبق رویه‌های گذشته، دولت تصمیم بگیرد، یا باید یارانه گندم و آرد و نان را به‌طور کامل حذف می‌کرد و قیمت این اقلام را به دست بازار می‌سپرد و به اصطلاح با آزاد‌سازی قیمت آرد و نان، اجازه می‌داد قیمت نان به چند برابر افزایش یابد (و یارانه آن را به‌صورت نقدی به سرجمع یارانه نقدی مردم اضافه می‌کرد) و به این ترتیب بساط دلالی را از بیخ و بن جمع می‌کرد، یا مثل بنزین اقدام به سهمیه‌بندی نان یارانه‌ای برای مردم می‌کرد. اما اتخاذ هر یک از این دو راهکار درباره نان تبعات اجتماعی - اقتصادی گسترده‌ای می‌توانست ایجاد کند.

دولت تصمیم گرفت برای برچیدن فساد شکل‌گرفته پیرامون یک کالای یارانه‌ای، برای اولین‌بار به جای «هدفمند‌سازی یارانه»، رویکرد «هوشمند‌سازی یارانه» را در پیش گرفته و با اجتناب از آزاد‌سازی قیمت یا سهمیه‌بندی برای مردم، مبتنی بر حکمرانی داده‌محور جلوی هدررفت آرد یارانه‌ای را بگیرد. با اجرای طرح هوشمند‌سازی یارانه آرد و نان، در فاز اول کارت‌خوان‌های هوشمند در نانوایی‌های سراسر کشور نصب شد و در فاز دوم، تخصیص سهمیه آرد یارانه‌ای به نانوایان، مبتنی بر عملکرد دوره قبل آن‌ها به‌علاوه درصدی بیشتر صورت گرفت.

در پایان فاز اول، تحلیل داده‌های حاصل از تراکنش‌های ثبت شده بر روی کارت‌خوان‌های هوشمند نشان داد بخشی از آرد یارانه‌ای که تحویل نانوایان می‌شود، به نان تبدیل نشده و از چرخه تولید نان خارج می‌شود که این به معنای هدررفت یارانه و سرازیر شدن آن به جیب دلالان بود.

پس از اجرای موفق فاز اول و استقرار کارت‌خوان‌های هوشمند در بیش از 99 درصد نانوایی‌های کشور، از حوالی شهریور 1401 زمزمه‌های اجرای فاز دوم طرح به گوش می‌رسید. اجرای فاز دوم به‌صورت آزمایشی از آذرماه در استان قزوین و از 17 بهمن‌ماه به تدریج در سراسر کشور آغاز شد. در فاز دوم، کمک‌هزینه نانوایان از 15‌درصد به 30 درصد افزایش یافت و سهمیه آرد نانوایان که تا پیش از آن میزانی ثابت بود، شناور شد. یعنی هر نانوایی، هر میزان پخت و عرضه نان به مردم داشته باشد (مبتنی بر عملکرد ثبت شده بر روی کارت‌خوان‌های هوشمند)، به همان میزان به‌علاوه چند‌درصد بیشتر می‌تواند برای دوره بعدی آرد یارانه‌ای دریافت کند.

از جمله نشانه‌های مثبت پدیدارشده درباره طرح هوشمندسازی یارانه آرد و نان، کاهش قیمت‌های حباب‌گونه مجوز‌های نانوایی است. تا پیش از شناورشدن سهمیه آرد نانوایی‌ها، وجود سهمیه ثابت آرد یارانه‌ای بر روی مجوز‌های نانوایی‌ها موجب شده بود قیمت مجوز‌های نانوایی متناسب با میزان سهمیه آرد، تا چند میلیارد تومان معامله شود.

اما مدتی پس از آغاز شناور شدن سهمیه آرد، عملا رانت موجود بر روی مجوز‌های نانوایی موضوعیت خود را از دست داد و این موجب شد قیمت این مجوز‌ها از اواخر اسفند 1401 تا امروز در یک روند کاهشی قرار بگیرد. بررسی‌های میدانی ما نشان می‌دهد قیمت مجوز‌ها در شهر‌های مختلف کشور بین 50 تا 70 درصد کاهش یافته است.

افزایش ساعت کار نانوایان اتفاق مهم دیگری است که با اجرای فاز دوم طرح رقم خورده است. بررسی‌های میدانی نشان می‌دهد با افزایش دسترسی نانوایان به آرد یارانه‌ای، ساعات پخت در این گروه از نانوایی‌ها افزایش یافته است. محمد جلال، مجری طرح هوشمند‌سازی یارانه آرد و نان اعلام کرده که در فاز شناور‌سازی، سهمیه آرد 75 درصد نانوایی‌های کشور افزایش و سهمیه 25 درصد کاهش یافته است. جلال، مجری طرح هوشمند‌سازی یارانه آرد و نان می‌گوید در ادامه فاز دوم طرح هوشمند‌سازی به‌زودی برنامکی به مردم معرفی خواهد شد که با استفاده از آن مردم می‌توانند پس از هر خرید نان، درباره کیفیت نان و عملکرد نانوایی، نظراتشان را ثبت کنند. میزان رضایت مردم از عملکرد نانوایی بر پرداخت کمک‌هزینه و تخصیص آرد یارانه‌ای به نانوایی تاثیر مستقیم خواهد داشت.

مهم‌ترین هدف طرح هوشمند‌سازی یارانه آرد و نان پالایش اطلاعات مجوز‌ها و سهمیه‌های آرد یارانه‌ای نانوایان و شفاف سازی داده‌های مربوط به تبدیل آرد یارانه‌ای به نان با ثبت 11 تا 12 میلیون تراکنش در روز بوده که باعث شد تا در سال 1401، نیاز به تامین آرد یارانه‌ای 1/5 میلیون تن کاهش یابد.

در آینده، برنامه‌ریزی برای تخصیص نان رایگان یا با نرخ متمایز به جوامع هدف (دهک‌های پایین درآمدی)، نظارت موثر و بازدارنده بر نانوایان پرریسک، مدیریت بهینه حمل‌ونقل و انبار گندم در کشور، ارتقای کیفیت نان مبتنی بر نظرات مردم و... گام‌های دیگری است که بر پایه این زیرساخت داده‌ای، می‌تواند توسط دستگاه‌های متولی اجرا شود.