نمایش فیلم «مستند رایگان نیست»؛ از رویا تا حقیقت

پژمان مظاهری پور مستندساز در یادداشتی که در اختیار ایسنا گذاشته آورده است: «اواخر سال 1394 پنج مستند ساز با نام مهدی باقری، مونا زاهد، مریم حق پناه، بهروز ملبوس باف و اینجانب تصمیم می گیریم کپینی با نام - نمایش فیلم مستند رایگان نیست - تأسیس کنیم. هدف این کمپین پایان دادن به نمایش و مبادله رایگان فیلم مستند و ایجاد بازار خرید و فروش فیلم مستند بود.

ما پس از سالها تولید انحصاری فیلم مستند در تلویزیون شاهد ساخت فیلمهای مستند برای پخش در سالنهای سینما بودیم. در سال 1395 بحث راه اندازی شبکههای وی او دی جدیتر شده و بازاری بلقوه برای پخش مستند پیش بینی میشد و البته سینمای هنر و تجربه نیز در حال برنامه ریزی و تأسیس بود که قرار بود بخشی از پخشها در سالنهای سینمای کشور به فیلم مستند اختصاص داده شود. پس نیاز بود تا جامعه مخاطب و البته تولید کننده فیلم مستند عادت نمایش رایگان فیلم مستند را ترک کنند.

از آنجا که تولید فیلم مستند بازده اقتصادی نداشت پس تنها سرمایه گذار دولت بود که از محل بودجه عمومی کشور مبلغ ناچیزی به این سینما اختصاص می داد و البته هنوز هم میدهد. و سرمایه گذار شخصی به دلیل عدم انتفاع در تولید مستند سرمایه گذاری نمیکرد و همچنان نیز نمیکند. جز در معدود موارد انگشت شمار. در سالهای اخیر شاهد تشکیل جمعیتهای حمایتی از تولید فیلم مستند هستیم که باز هم بازگشت سود و چرخه اقتصادی ندارد بلکه حاصل کمک اشخاص است به تولید فیلم مستند.

پس در این میان به دلیل تورم و بحران اقتصادی و پایین بودن بودجههای فیلم مستند در عمل تهیه کننده و کارگردان اکثر فیلمهای مستند یک نفر است و البته در موارد نادر سرمایه گذار هم همان یک نفر است.

فقدان بازار برای خرید و فروش فیلم مستند، فقدان سرمایه گذار برای تولید فیلم مستند و فقدان مخاطبی که برای دیدن فیلم مستند پول پرداخت کند. در عمل فیلم مستند را تبدیل به کالایی بیارزش از منظر اقتصادی می کند. مخاطب به راحتی با حضور در جلسههای نمایش فیلم مستند به رایگان فیلم را تماشا میکند. تهیه کننده و کارگردان به رایگان کپی فیلم را در اختیار تماشاگر میگذارد و تلویزیون فیلم مستند را به رایگان پخش می کند. پس امکان اتکا به سرمایه گذاری و تولید اعتبار اقتصادی توسط فیلم مستند به صفر می رسد.

پیش از این نمایش فیلمهای مستند در جشنواره حقیقت رایگان بود و امسال در دوره سیزدهم جشنواره حقیقت برای اولین بار برای نمایش فیلم مستند بلیط فروخته شد. رویای فروش فیلم مستند به حقیقت رسید.

اما باید توجه داشت که اکنون بعد از سه سال و نیم تلاش در ابتداء راه هستیم. تازه پذیرفته شده که فیلم مستند را به فروش برسانند. اکنون کالای بی ارزش تبدیل به کالای با ارزش شده و تهیه کننده و سرمایه گذار معنا پیدا می کنند. کارگردان هم میتواند به فکر حقوق مولف باشد. باید توجه داشت که اول باید کالایی ارزش بیابد و بعد در پی تقسیم سود حاصل از آن بود. ما برای اولین بار با درآمد مستقیم از فیلم مستند مواجه هستیم. و باید مخاطب شناسی و شناخت بازار های بلقوه و همچنین شیوه های پخش برای مخاطبی که می خواهد برای نمایش فیلم مستند پول بپردازد طراحی و مشخص کنیم.

در بیانیه کمپین نمایش فیلم مستند رایگان نیست به ضرورت فروش فیلم مستند اشاره شد و بیش از یک هزار نفر که در میانشان مخاطبین فیلم مستند هم بودند این کمپین را امضاء کردند.

بیانیه کمپین نمایش فیلم مستند رایگان نیست:

فیلم مستند یک اثر فرهنگی فراگیر در جامعه است که به واسطه آن تاریخ وهویت هر ملتی مشاهده و روایت می شود. سینمای مستند در تعامل و هم زبانی مناسب بین فیلمساز و سرمایه گذار کارایی ذاتی خود را برای مخاطب آشکار میکند.

دولتها در بستر توسعه اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی در نقش رقیب با تولید کنندگان آثار مستند وارد نشده و همواره نقش حمایتی خود را با وضع قوانین و ایجاد بازار مناسب برای آثار هنری ایفا میکنند.

در ایران دستگاه هایی که از بودجه عمومی تغذیه می کنند خواسته و ناخواسته با مستند و مستندساز رفتاری تحمیلی و غیرمنصفانه دارند. درشرایط موجود مستندسازان غالبا مجبور به امضای قراردادهایی بدون درنظرگرفتن حق پخش میشوند.

در پخش و باز پخش و استفاده از فیلمها در رسانهها و مراکز علمی و آموزشی حق پخش وجود ندارد. جشنوارههای مستند به بهای جذب مخاطب از خیر فروش بلیط گذشته و نمایش فیلم مستند را به ناگزیر رایگان برگزار می‌کنند. متاسفانه در چنین شرایطی آثار برگزیده نیز در پخشهای رسمی با برچسب رایگان به مخاطب عرضه شود. برای محاسبه حق پخش متناسب با نوع پخش و نوع استفاده از فیلم مبنایی وجود ندارد. شیوه های موجود در دراز مدت بر تولید، کیفیت آثار و ذائقه مخاطبان نیز اثر سوء خواهد داشت.

با توجه به تحولات سال های اخیر در کیفیت و ظرفیت نمایش آثار مستند، امید مستندسازان به فروش و نمایش فیلم هاست تا از طریق بازار ایجاد شده بتوانند بخشی از اعتبار ساخت فیلم های بعدی خود را تامین و از محل همین درآمد، هزینه های مربوط به زندگی خود را تأمین کنند.

ما به عنوان جمعی از مستندسازان، تهیه کنندگان فیلم مستند، سهامداران، صاحبان فیلم های مستند ، عوامل تولید فیلم مستند، هنرمندان و فعالان فرهنگی و رسانه ای از سازمان سینمایی کشور می خواهیم که:

1- جهت تامین حق و حقوق مادی و معنوی فیلم مستند و مستندساز، ساز و کاری قانونی تدارک دیده شده و در پخش فیلم های مستند، برای هر پخش حقوقی مادی برای صاحبان آثار درنظر گرفته شود.

2 - ایجاد قوانین الزام آور و تعیین حقوق مناسب پخش در شکل گیری رسانههای جدید و دیگر استفاده کنندگان فیلم مستند همچون مراکز دانشگاهی، علمی، تحقیقاتی و سازمانهای دولتی، عمومی و خصوصی.

3 - تدوین آیین نامه اجرایی جهت درنظر گرفتن حق پخش در تمامی جشنوارهها، سمینارها، برنامه های فرهنگی و دیگر برنامه هایی که در آن فیلم مستند پخش خواهد شد.

با پیوستن به کمپین «نمایش فیلم مستند رایگان نیست» مستند و مستندساز را یاری کنید. اسفند ماه 1394

در پایان تأکید میکنم که اول باید شرایط برای فروش فیلم مستند مهیا شود و مستند تبدیل به کالایی صاحب ارزش اقتصادی شود پس از آن کارگردان و تهیه کننده و سرمایه گذار هریک بر مبنای قانون حقوق خود را مطالبه کنند.»

انتهای پیام