وجود بیش از 2300 گیاه دارویی در کشور / برای گونه‌های در خطر انقراض مجوز برداشت صادر نمی‌شود

به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم، ایران یکی از کشورهای سرآمد در زمینه رویش و تولید گیاهان دارویی در جهان است. از حدود 9 هزار گونه گیاهی شناسایی شده در جهان 123 گونه آن تنها منحصر به کشور ماست که در زمینه‌های مختلف کاربرد دارد.

برداشت بی‌رویه و غیراصولی را می‌توان اصلی‌ترین تهدید گونه‌های گیاهی در کشور دانست که موجب شده است تا بسیاری از گونه‌ها در خطر انقراض قرار بگیرند؛ لذا لازم است که برنامه مدونی درخصوص برداشت این محصولات در نظر گرفته شود تا ضمن ایجاد معیشت پایدار برای بهره‌برداران محلی، گیاهان نیز پایدار بمانند و اقتصاد ملی نیز رونق پیدا کند.

در این رابطه ترحم بهزاد، مدیرکل دفتر امور مراتع سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور به تسنیم گفت: در کشور ما تاکنون 8660 گونه گیاهی شناسایی شده که بیش از 2300 گونه خواص دارویی داشته و از کل گیاهان شناخته شده جهان 2760 گونه بومی ایران هستند که به طور مستقیم و غیرمستقیم مورد مصرف قرار گرفته و در صنایع دارویی و صنایع غذایی به عنوان مکمل‌ها و انواع چاشنی‌ها و یا صنایع بهداشتی و آرایشی و یا عطر و ادکلن مورد استفاده قرار می‌گیرند.

وی ادامه داد: از این جهت گیاهان دارویی اهمیت فوق‌العاده‌ای دارند و برای سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور که تولیت عرصه‌های زیست این گیاهان را عهده دار است، حفاظت و صیانت از این گونه‌ها در اولویت اول هست و بهره‌برداری اصولی از این گونه‌ها با رعایت ملاحظات توسعه پایدار و توان اکولوژیک در اولویت بعدی قرار دارد.

مدیرکل دفتر امور مراتع سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری با تأکید بر اینکه تمامی گیاهان مرتعی که به عنوان گیاهان دارویی مورد استفاده قرار می‌گیرند باید با ملاحظات حفظ پایداری به بهره‌برداری برسند، اظهار کرد: هر گیاه حساسیت خاص خودش را دارد و بهره‌برداری باید به میزانی باشد که بر اصل و منبع و پایه آن هیچ گونه آسیب وارد نشود و در واقع درصدی از بیومس (منبع تجدیدپذیر مواد زیستی) بوده و در زمان مشخصی باشد و رویش گیاهان دچار خدشه نشده و به زادآوری آن آسیب نرسد.

بهزاد افزود: هر نوع بهره‌برداری باید با توجه به طرح مصوب و برمبنای معیارهای مندرج در طرح و رعایت اصول موضوع در آن باشد که در این خصوص دفتر آموزشی، ترویج و مشارکت‌های مردمی سازمان، آموزش‌های لازم را به بهره‌برداران می‌دهند و موضوع آموزش، نخستین نقطه اتکاء در اجرای اهداف سازمانی در جهت احیاء و توسعه گیاهان دارویی مرتعی و جنگلی است.

وی تصریح کرد: این اقدام اولاً منجر به افزایش پوشش گیاهی می‌شود، ثانیاً افزایش درآمد و بهبود معیشت بهره‌برداران را به دنبال دارد و ثالثاً مواد و منابع اولیه صنایع را فراهم کرده و موجب افزایش محصولات دارویی به عنوان یک منبع درمانی بومی خواهد شد.

مدیرکل دفتر امور مراتع سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری با بیان اینکه بیش از 60 درصد گیاهان دارویی را می‌توان در شرایط دیم، در دیمزارها تولید کرد، گفت: به علت کم توقع بودن گیاهان دارویی این گیاهان با مصرف آب کمتر، ارزش افزوده بیشتری را تولید می‌کند. گیاهان دارویی می‌توانند جایگزین بسیار مناسبی برای فعالیت‌های دامداری خارج از ظرفیت در مراتع بوده و در تعادل دام و مرتع مؤثر باشند و با ایجاد پوشش گیاهی، بهره‌وری چندین برابر دام، ارزش خواهند داشت.

بهزاد یادآور شد: بر اساس سیاست‌های سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور، وضعیت حفاظتی محصولات طبیعی، طبق فهرستی که از نظر و نگاه کارشناسان و صاحب نظران ذی‌ربط در دفتر امور مراتع تهیه شده، ارزیابی می‌شوند و برای گونه‌های در خطر انقراض مجوز برداشت صادر نمی‌شود. حداکثر میزان مجاز برداشت برای هرگونه واندام‌های آن (ریشه، پیاز، پوست، گل، میوه، بذر) در هر منطقه بر اساس ضوابط و معیارهای فنی و علمی تعیین می‌شوند.

وی ادامه داد: جهت حفاظت از ذخیره‌گاه‌ها و رویشگاه‌های گونه‌های اندمیک یا بومی ایران شامل، شقایق ایرانی، کرفس کوهی، سوسن چلچراغ، لاله واژگون، قارچ ترافل سیاه و... حسب نظر سازمان متبوع و مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور هرگونه برداشت در عرصه‌های منابع طبیعی ممنوع و تخلف محسوب شده و با متخلفین برخورد قانونی صورت می‌گیرد.

این مقام سازمان منابع طبیعی توضیح داد: کاهش سطح برداشت رسمی و غیررسمی از عرصه‌های طبیعی به میزان 200 هزار هکتار در افق 1404 بر اساس اسناد بالادستی با سیاست‌گذاری سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور در حال اجرا است و افزایش گیاهان دارویی باید از طریق زراعی و توسعه کشت و اختصاص عرصه به این گونه‌ها در الگوی کشت صورت گیرد.

بهزاد گفت: با توجه به اینکه گیاهان دارویی در مراتع می‌رویند، بنابراین این موضوع به لحاظ ساختاری یک موضوع فنی و مربوط به دفتر امور مراتع می‌شود و برای آن ساختارسازی لازم صورت گرفته و فرآیندهای مورد نیاز تعریف و رویه‌ها مشخص شده است در گام نخست در دفتر ما متناسب با شرایط اکولوژیکی در چارچوب برنامه‌ای کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت، سیاست‌ها و ضوابط "حفظ، احیاء، اصلاح، توسعه، بهره‌برداری اصولی و صادرات محصولات (فرآورده‌ها) فرعی جنگل و مرتع" را به ادارات کل منابع طبیعی و نهادهای مربوطه و بهره‌برداران ابلاغ کرده و آن را مورد پایش و نظارت قرار می‌دهد.

وی با اشاره به اینکه در متن سیاست‌های ابلاغی توجه ویژه‌ای به امر حفاظت، احیاء، توسعه و بهره‌برداری پایدار از ذخایر ژنتیکی کشور شده است، افزود: سامانه پنجره الکترونیک جهت بازنگری، اصلاح، ساده‌سازی و بروز کردن قوانین، مقررات و استانداردهای مربوطه در حوزه گیاهان دارویی و فرآورده‌های گیاهی با پیگیری های مجدانه دفتر امور مراتع به مرحله اجرایی رسیده و هم‌اکنون صدور همه‌ی مجوزها با سرعت و دقت بیشتر از طریق این سامانه صورت می‌گیرد.

بهزاد گفت: قطب‌بندی گیاهان دارویی کشور و شناسایی رویشگاه‌های گیاهان دارویی، تهیه و بازنگری طرح‌های مرتعداری در قالب طرح تلفیقی با نگاه اقتصادی کردن طرح‌های مرتعداری و ارتقاء توان اقتصادی بهره‌برداران، استفاده از توان و پتانسیل مراکز علمی و تحقیقاتی (به‌ویژه مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور)، سازمان نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی، اتحادیه تعاونی‌های منابع طبیعی، تشکل‌ها، انجمن صنفی کارفرمایی مرتعداران ایران، اتحادیه صادرکنندگان گیاهان دارویی وصنعتی، سازمان امور عشایر، سازمان مرکزی تعاون روستایی آموزش بهره‌برداران و جوامع محلی در راستای مشارکت در حفاظت، احیاء، توسعه و بهره‌برداری اصولی از محصولات فرعی مرتعی و گیاهان دارویی، مورد همکاری‌های تخصصی و توجه خاص دفتر امور مراتع قرار دارد.

وی ادامه داد: همچنین تنظیم فرمت واحد سراسری در ارتباط با عقد قرارداد، گواهی احیاء، تأییدیه، مجوز برداشت محصول، گواهی مشخصات و حمل فرآورده‌های فرعی محصولات جنگلی و مرتعی، در راستای تسهیل مجوزهای صادره محصولات گیاهان دارویی، قیمت‌گذاری سالیانه گیاهان دارویی جمع‌آوری آمار و اطلاعات صادرات و تهیه بانک اطلاعات صدور مجوزهای گیاهان دارویی، از مهم‌ترین اقدامات اجرایی انجام شده در راستای حفاظت، احیاء، اصلاح و توسعه گیاهان دارویی است.

مدیرکل دفتر امور مراتع سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری با بیان اینکه امروزه در کشور رویکرد استفاده از گیاهان دارویی و فرآورده‌های طبیعی در صنایع دارویی و غذا بیش از پیش گسترش یافته و پتانسیل فوق‌العاده‌ای در گیاهان دارویی کشور و ظرفیت دانش‌بنیان کردن فرآیند تولید و زنجیره ارزش در گیاهان دارویی و طب سنتی کاملاً وجود دارد، گفت: وجود محصولاتی که رشد و تولید آنها وابستگی زیادی به شرایط اقلیمی دارد نوید دهنده شرایط مطلوب اقتصادی است و گیاهان دارویی از جمله این محصولات هستند که پرداختن به توسعه آنها گامی در جهت تأمین هدف توسعه صادرات غیر نفتی خواهد بود.

بهزاد خاطرنشان کرد: کشت این گیاهان در مزارع موجب تأمین نیاز صنعت داروسازی و به تبع آن جوابگوی نیاز افراد به داروهای گیاهی می‌شود. زنجیره ارزش گیاهان دارویی به‌ویژه در زمینه‌های کشت، عصاره‌گیری، اسانس‌گیری، بسته‌بندی و داروسازی اشتغال‌زا بوده و می‌تواند در جهت رفع بیکاری نقش مؤثری را ایفا کند. تولید گیاهان دارویی با توجه به مزایای زیادی که دارد می‌تواند بخشی از صادرات غیرنفتی را تشکیل دهد و منبع بزرگی برای درآمد ارزی کشور باشد.