کشت دیم، راهبرد تولید غذا درجهان آینده

بسیاری از کشورها در مناطق خشک و نیمه‌خشک با کم‌آبی مواجهند. سیاست‌های توسعه کشاورزی در گذشته بر کشاورزی آبی و اراضی دیم با ظرفیت بالا و تلاش برای افزایش تولید مواد غذایی و تحریک رشد اقتصادی تاکید داشت و باعث شد مناطق وسیعی از اراضی کمترمستعد موردغفلت قرار گیرد، اما در حال حاضر آشکار شده است که به‌دلیل فقر و زمینه‌های زیست‌محیطی، باید توجه بیشتری به زمین‌های کمتر مستعد در تعیین اولویت‌ها، سیاست‌ها و سرمایه‌گذاری‌های عمومی همانند کشت دیم شود. براساس تخمین‌ها، 38 درصد جمعیت 8میلیارد نفری جهان در مناطق خشک و حدود 800 میلیون نفر در مناطق کمترمستعد زندگی می‌کنند که بیشتر آنها در آسیا و جنوب صحرای افریقا هستند و بسیاری از آنها به‌طور فعال در کشاورزی مشارکت دارند. افزایش فشار جمعیت، باعث مهاجرت افراد بیشتر به مناطق کمترمستعد می‌شود. با روندی که افزایش جمعیت در جهان دارد، برای تامین مواد غذایی موردنیاز در آینده باید میزان تولیدات کشاورزی و مواد غذایی بیش از حدود 60 درصد افزایش یابد تا بتواند جمعیت گرسنه را سیر کند. براساس آمار فائو، کل زمین‌های جهان حدود 14 میلیارد هکتار است که از این مقدار حدود 4 میلیارد هکتار (29 درصد) جنگل، 4.9 میلیارد هکتار (35 درصد) زمین کشاورزی و بقیه زمین‌هایی هستند که نه در چارچوب تعریف جنگل و نه در چارچوب تعریف زمین کشاورزی نمی‌گنجند.

همچنین، 80 درصد سطح زیرکشت محصولات کشاورزی در دنیا، کشاورزی دیم است و 60 تا 70 درصد از تولید محصولات کشاورزی در دیمزارها صورت می‌گیرد که به‌طورمتوسط در هر هکتار 1.5 تن محصولات زراعی تولید می‌شود.

براساس آمارها بیش از 95 درصد زمین‌های کشاورزی جنوب صحرای افریقا را کشت دیم تشکیل می‌دهد و این رقم در کشورهای دیگر متغیر است؛ امریکای‌لاتین 90 درصد، آسیای‌جنوبی 60 درصد، آسیای‌شرقی 65 درصد، خاور نزدیک 75 درصد و شمال افریقا 75 درصد زمین‌های‌شان به کشت دیم اختصاص دارد. این در حالی است که براساس آمار، در ایران، 51.8 میلیون هکتار از اراضی کشور اقلیم مناسبی برای کشت دیم دارند و با کسر اراضی دارای شیب تند، زمین‌های مسکونی و تجاری، راه‌های مواصلاتی و اراضی زراعی آبی و باغات و مناطق جنگلی، حداقل 20.7 میلیون هکتار از این اراضی علاوه بر اقلیم مناسب دارای منابع خاک مناسبی نیز برای کشت دیم هستند. با این حال، تنها نزدیک به 6 میلیون هکتار یعنی کمتر از یک‌سوم از کل سطح قابل‌کشت دیم در ایران به این نوع کشت اختصاص دارد. همچنین، بخشی از اراضی قابل‌کشت نیز، هرساله به‌صورت آیش (کشت نکردن زمین برای یک دوره زمانی معین) باقی می‌ماند و در مجموع کمتر از 7 درصد از تولیدات کشاورزی در کشور از طریق کشت دیم تامین می‌شود. براساس آمار، متوسط عملکرد کشت دیم در کشور 1.2 تن در هر هکتار است که با افزایش سطح زیرکشت به‌میزان 20.7 میلیون هکتار، حداقل نزدیک به 18.7 میلیون تن محصولات زراعی به تولیدات بخش کشاورزی کشور اضافه و باعث افزایش امنیت غذایی و خودکفایی در کشور می‌شود. باتوجه به ظرفیت‌های موجود در کشور، زمان آن فرارسیده است که سازمان‌های دولتی و غیردولتی متولی و فعال در بخش کشاورزی مبتنی بر تجربه موفق جهانی، به کشت دیم به‌عنوان روشی برای بهبود مدیریت آب و افزایش عرضه غذای ارزان‌نرخ برای جمعیت در حال رشد کشور نگاه کنند و در مسیر توسعه این نوع کشت گام بردارند./ روزنامه صمت