کودکان، آسیب‌پذیرترین‌ها در فضای مجازی
یکی از اقدامات موثری که می‌تواند در پیشگیری از بزه‌دیدگی اطفال و نوجوانان در فضای سایبری موثر باشد مدیریتِ نحوه به‌کارگیری از این فناوری است، بدین‌گونه که دولت و همچنین خانواده‌ها می‌توانند با نظارت مستقیم و با اعمال یک‌سری از محدویت‌ها تا حد بسیار زیادی از بزه دیدگی ایشان جلوگیری کنند.
به گزارش شبکه اطلاع رسانی راه دانا؛ به نقل از بلاغ؛ فضای سایبری (مجازی) یکی از دستاورد‌های مهم بشر در طول دهه‌های اخیر بوده است. علی رغم اینکه این فناوری نوین توانسته است در بسیاری از موضوعات روز نیاز‌های جامعه مدنی را برطرف نماید؛ اما در مقابل با چالش‌هایی نیز روبه‌رو است. بدین‌سان که؛ با گسترش شبکه‌های رایانه‌ای و ابزار‌های الکترونیکی نسل جدیدی از جرائم فضای سایبری، پا به عرصه وجود نهاده‌اند. جرائم سایبری؛ به رفتار‌های جنایی اطلاق می‌گردد که رایانه‌ها و شبکه‌ها به‌عنوان ابزار، هدف یا مکان وقوع جرم قلمداد می‌شوند. همان‌گونه که بیان شد فضای سایبری در کنار مزایای بی‌شماری که برای زندگی بشر در ابعاد مختلف بنانهاده است، در بسیاری از موارد تبدیل به بستری نامتناسب برای بزه‌دیدگی اشخاص است. با این توضیح که؛ وجود یک‌سری از ویژگی‌های خاص در برخی از افراد از قبیل صغر سن، جنسیت، فعالیت‌های روزمره و همچنین سبک زندگی انگیزه بزهکاری علیه ایشان را تشدید می‌نماید. ازاین‌رو، در بین بزه‌دیدگان سایبری اخیراً در بسیاری از کشور‌های دنیا و بالطبع کشور ایران شاهد افزایش چشم‌گیرِ تعداد جرائم ارتکابی علیه اطفال و نوجوانان هستیم.
گرچه در برخی از قوانین داخلی ارتکاب جرم علیه طفل یا نوجوان در فضای حقیقی از سوی قانون‌گذار جرم‌انگاری و برای آن مجازات تعیین شده است (ماده 619 ق. تعزیرات مصوب 1375) اما نقطه عطف این امر مربوط به قانون حمایت از اطفال و نوجوانان می‌باشد که قانون‌گذار در بیست و سوم اردیبهشت‌ماه سال 1399 به صورت افتراقی و جامع در فصل سوم از قانون مذکور به جرم‌انگاری رفتار‌های معارض با قانون علیه اطفال و نوجوانان پرداخته است.
از بین رفتار‌های جرم‌انگاری شده، تنها عملی که مربوط به فضای سایبری بوده و طفل یا نوجوان به‌عنوان بزه‌دیده آن شناخته می‌شوند مربوط به بند 9 از ماده 10 قانون فوق‌الذکر می‌باشد. این ماده بیان می‌کند: «هرکس نسبت به طفل و نوجوان مرتکب آزار و سوءاستفاده می‌شود، درصورتی‌که مشمول مجازات حد نباشد با در نظر گرفتن شرایطی مانند وضعیت بزه دیده، شرایط مرتکب و آثار جرم به ترتیب زیر مجازات می‌شود...» در ادامه قانون‌گذار در بند 9 ماده مذکور بیان می‌دارد: «برقراری ارتباط با طفل و نوجوان در فضای مجازی به‌منظور هر‌گونه آزار جنسی نامشروع به یکی از مجازات‌های درجه 6 قانون مجازات اسلامی.»
این در حالی است که می‌توان برای بزه‌دیدگی طفل یا نوجوان در فضای سایبری یک تقسیم‌بندی جامع‌تری را انجام داد. به این‌گونه: الف - بزه‌دیدگی جسمی یا فیزیکی (در جرائم خشونت‌آمیز علیه اشخاص رخ می‌دهد مانند تحریک طفل یا نوجوان به خودکشی از طریق فضای سایبری). ب - بزه‌دیدگی روانی (فرآیندی است که در آن بزهکار سلامت روانی و احساسات بزه دیده را هدف قرار می‌دهد مانند توهین و تهدید). پ - بزه‌دیدگی جنسی (مانند بهره‌کشی جنسی یا هرزه‌نگاری). ت - بزه‌دیدگی مالی (فرآیندی است که در آن مالکیت افراد در قالب جرائمی از قبیل کلاهبرداری رایانه‌ای مورد خدشه واقع می‌گردد). بدین‌سان می‌توان این‌گونه بیان کرد که اطفال و نوجوانان به دلیل حس شتاب‌زدگی و پیش‌فعالی که دارند در صورت عدم نظارت و کنترل بیش از سایر افراد در معرض بزه‌دیدگی ناشی از فضای سایبری می‌باشند؛ به‌خصوص در عصر حاضر که بسیاری از ارتباطات و حتی آموزش از طریق این بستر صورت می‌پذیرد. بااین‌وجود شایسته است بعد از شناخت آسیب‌های این بستر راهکارهایی نیز در راستای پیشگیری ارائه گردد. سواد رسانه‌ای (Media literacy) مجموعه‌ای از مهارت‌های قابل یادگیری است که به توانایی دسترسی، تجزیه‌وتحلیل و ایجاد انواع پیام‌های رسانه‌ای اشاره دارد و یک مهارت ضروری در دنیای امروز قلمداد می‌شود. این مفهوم با ایجاد و گسترش رسانه‌های سمعی و بصری به وجود آمد و با گسترش شبکه‌های اجتماعی، روزبه‌روز دارای ابعاد گسترده و پیچیده‌تری شده است. ایجاد حساسیت در طفل و نوجوان در حد معقول از طریق آموزش مهارت‌های امتناعی وی را از خطرات و تهدیدات بالقوه مصون می‌دارد. یکی از اقدامات موثری که می‌تواند در پیشگیری از بزه‌دیدگی اطفال و نوجوانان در فضای سایبری موثر باشد مدیریتِ نحوه به‌کارگیری از این فناوری است، بدین‌گونه که دولت و همچنین خانواده‌ها می‌توانند با نظارت مستقیم و با اعمال یک‌سری از محدویت‌ها تا حد بسیار زیادی از بزه دیدگی ایشان جلوگیری کنند. تدابیر نظارتی بیش از آنکه یک اقدام پیشگیرانه باشد، از لحاظ بازدارندگی مورد توجه قرار می‌گیرد. این اقدام به دو شکل فنی و انسانی قابل اجرا می‌باشد. در حالت فنی، روش‌ها یا برنامه‌هایی بر روی سیستم نصب می‌شوند و کلیه فعالیت سایبری اشخاص را ضبط می‌کنند و سپس کنشگران می‌توانند با بررسی این سوابق موارد غیرقانونی را تحت پیگرد قرار دهند. مهم‌ترین مزیت این اقدام نسبت به اقدامات محدودکننده یا سلب‌کننده این است که در عین اثرگذاری بازدارنده که پیشگیرانه نیز تلقی می‌شود، در فعالیت کاربران خللی ایجاد نکرده و از این لحاظ اشکالی به وجود نمی آورد. درنتیجه می‌توان اذعان کرد که آسیب‌های فضای سایبری بر اطفال و نوجوانان در صورت عدم شناخت مکانیزم‌ها و همچنین عدم کنترل در استفاده از آن بسیار جدی است که می‌تواند خسارات غیرقابل برگشتی را در جامعه‌پذیری اشخاص مذکور داشته باشد؛ لذا بین فضای سایبری و بزه‌دیدگی اطفال و نوجوانان ارتباط و پیوستگی خاصی وجود دارد. میلاد جهانی جناقرد - کارشناس مسائل فرهنگی انتهای پیام /