آیا حیوانات نسبت به یکدیگر احساس همدردی نشان می دهند
تهران - ایرنا - استاد زیست‌شناسی دانشگاه سیدنی و محقق حوزه رفتارشناسی با مطالعه برخی رفتارهای حیوانات مانند سوگواری فیل‌ها برای فیل مرده در گله و تصمیم‌گیری زنبورها برای ساخت لانه جدید در فرایندی جمعی، این رفتارها را تا حدی مؤید وجود احساساتی مانند همدردی در آنها می داند.
به گزارش گروه علم و آموزش ایرنا از پایگاه اطلاع‌رسانی سالن، اشلی وارد، نویسنده کتاب زندگی اجتماعی حیوانات نه‌تنها به مشاهده رفتار حیوانات بسنده نکرده و سعی می‌کند دلیل این رفتارها را مانند تصمیم دسته‌جمعی ماهی‌ها برای حرکت در یک مسیر و شیوه شناخت و تشخیص آنها را بفهمد. وی طی این سال‌ها دریافته است که ماهی‌ها از راه‌های مختلف هم‌پوشاننده برای ارتباط با یکدیگر استفاده می‌کنند که از محیط پیرامونی تا توانایی های فیزیولوژیک آنها متغیر است.
همه ما حکایت‌های زیادی از سوگواری فیل‌ها و گرگ‌ها یا احساس تنهایی سوسک‌ها شنیده‌ایم، می‌دانیم خفاش‌های خون‌خوار غذای خود را برای خفاش‌های هم‌خانه خود می‌گذارند اما آیا این رفتارها به معنای احساس همدردی با یکدیگر یا رفتارهای برنامه‌ریزی‌شده است؟
وارد در مورد احساس همدردی حیوانات با یکدیگر می‌گوید: تعبیر برخی رفتارهای حیوانات به همدردی آنها با یکدیگر دشوار و فریبنده است؛ مانند اینکه موش‌ها شکار خود را نمی‌گیرند تا ضعیف‌تر آن را شکار کند. برخی دانشمندان معتقدند این رفتارها نوعی همدردی است و برخی هنوز متقاعد نشده‌اند. با وجود این نمونه‌های پذیرفته‌شده‌ای وجود دارد مثلا در فیل‌ها که از فیل‌های بیمار یا آسیب‌دیده در گله خود حمایت و اگر یک فیل بمیرد برای او سوگواری می‌کنند.
زندگی اجتماعی؛ انتخاب طیف گسترده‌ای از حیوانات
استاد رفتارشناسی حیوانات در دانشگاه سیدنی ادامه داد: درسی که از مطالعات روی رفتار حیوانات گرفتم این بود که نباید قدرت اجتماعی بودن را دست‌کم گرفت. زندگی و همکاری کردن با هم در یک گروه یکی از گسترده‌ترین راهبردهای رفتاری توسعه‌یافته در حیوانات است که به آنها برای تعامل با چالش‌های زندگی کمک می‌کند. طیف گسترده‌ای از گونه‌ها در میان گروه‌های حیوانی زندگی اجتماعی را برگزیده‌اند.
این محقق حوزه رفتارشناسی گفت: ما با تعجب شاهد پرواز جمعی گروهی از پرندگان یا حرکت هماهنگ ماهی‌ها یا تصمیم‌گیری زنبورها برای ساخت لانه جدید بر اساس اطلاعات تک تک زنبورها هستیم. زیربنای این هماهنگی مجموعه‌ای قوانین است که هر فرد برای بقای موقعیت خود در گروه و پرهیز از برخورد با دیگران از آن پیروی می‌کند. مخترعان خودروهای خودران از این قوانین که طی میلیون‌ها سال تکامل یافته، برای تولید این خودروها استفاده و رفتار گروه‌های خودنظم‌دهنده حیوانات را به سیستم‌های کارآمد عبور و مرور در آینده ترجمه کرده‌اند.
وارد در مورد بیشترین تاثیرپذیری از همدردی یک گونه حیوانی اظهار داشت: باید در نسبت دادن احساسات و اندیشه‌های مختلف به حیوانات مراقب باشیم، زیرا واقعا نمی‌دانیم در مغز آنها چه می‌گذرد. با وجود این گزارش‌های شگفت‌انگیزی از رویارویی نهنگ‌های گوژپشت با گاوهای دریایی شنیده‌ایم. نهنگ‌های گوژپشت متوجه فعالیت گاوهای دریایی از فاصله بسیار دور می‌شوند و دقیقا به سمت محل فعالیت آنها شنا می‌کنند و گاه تا جایی پیش می‌روند که به گاوهای دریایی حمله می‌کنند.
وی گفت: به نظر می‌رسد نهنگ‌ها بدون توجه به حمله گاوهای دریایی به نهنگ یا هر پستاندار دیگری این کار را انجام می‌دهند، آیا این همدردی است؟ نمی‌دانیم. این رفتار می‌تواند نوعی انتقام‌جویی باشد زیرا بسیاری از نهنگ‌های گوژپشت جای زخم ناشی از درگیری با گاوهای دریایی را روی بدن خود در زمان طفولیت دارند و ممکن است صدای گاوهای دریایی یادآور خاطرات خاصی برای آنها باشد یا شاید می‌دانند در تله گاو دریایی قرار گرفتن چه مصیبتی است و با شکار همدردی می‌کنند.
این پژوهشگر افزود: همچنین در نمونه مشابهی گروه‌هایی از نهنگ عنبر هنگام حمله گاوهای دریایی از اعضای ضعیف‌تر گروه محافظت می‌کنند، فارغ از توجه به انگیزه‌های آنان یا اینکه آیا این مثال‌ها را می‌توان به همدردی بین آنها تعبیر کرد یا خیر، هر دو واکنش‌ها به شدت جالب و البته خطرناک برای کمک به دیگر حیوانات است.
وارد در مورد خودآگاهی حیوانات با وجود آزمایش‌هایی مانند آزمایش آیینه توضیح می دهد: این بحث به شدت چالش‌برانگیز است؛ به سختی می توان افکار انسان دیگری را خواند چه رسد به یک حیوان. اما شواهد نشان می‌دهد حیوانات بیش از آنچه ما می‌پنداریم به خود واقف هستند. برای نمونه گاو که ما موجودی بی‌مغز می شناسیم؛ توانایی‌های احساسی پیچیده‌ای دارد و می‌تواند گاو دیگر را بشناسد و روابط اجتماعی قوی با آن برقرار کرده و هنگام گسستن این پیوندها رنج می‌کشد. نمی دانیم این رفتار به معنی خودآگاهی است یا خیر، اما این امر نشان می‌دهد باید با آنها و دیگر حیوانات با احترام و همدردی شایسته رفتار کنیم.