آیا روزه‌داری تکلیف است؟

حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی یعقوبی گیلانی، کارشناس مذهبی بیان کرد: «یَا أَیُهَا الَذِینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیکُمُ الصِیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَی الَذِینَ مِن قَبلِکُم لَعَلَکُم تَتَقُونَ» «ای اهل ایمان، بر شما هم روزه واجب گردید چنانکه امم گذشته را فرض شده بود، و این دستور برای آن است که پاک و پرهیزکار شوید.»

وی افزود: در این آیه شریفه، مسئله روزه و این‌که این فریضه الهی بر امت‌های قبل از امت اسلام هم قرار داده شده بود، مطرح شده است. از جمله فرایض و واجباتی که بشر در طول ادوار گوناگون به آن نیازمند است، یکی همین روزه گرفتن است؛ همچنان که نماز خواندن و ذکر الهی چنین است. در همه ادوار، در همه احوال، در همه تمدن‌ها و در همه دوره‌های حیات بشری، در هر حالی که بشر باشد، به‌خاطر خاصیت بشریِ خود، به بعضی از این اعمال و فرایض نیازمند است که یکی از آنها هم همین روزه است.

این کارشناس مذهبی تصریح کرد: روزه که از آن به‌عنوان تکلیف الهی یاد می‌کنیم، در حقیقت یک تشریف الهی است؛ یک نعمت خداست؛ یک فرصت بسیار ذی‌قیمت برای کسانی است که موفق می‌شوند روزه بگیرند؛ البته سختی‌هایی هم دارد. همه کار‌های مبارک و مفید، از سختی خالی نیستند. بشر بدون تحمل سختی‌ها به جایی نمی‌رسد. این مقدار سختی که در تحمل روزه‌گیری وجود دارد، در مقابل آنچه که از روزه عاید انسان می‌شود، چیزِ کم و سرمایه اندکی است که انسان مصرف می‌کند و سود بسیاری را می‌برد.

سه سطح برای روزه داری

حجت‌الاسلام والمسلمین یعقوبی گیلانی گفت: سه مرحله برای روزه ذکر کرده‌اند؛ هر سه مرحله هم برای کسانی‌که اهل آن هستند، مفید است.

مرحله اول: گرسنگی و تشنگی

یک مرحله، همین مرحله عمومی روزه است؛ یعنی پرهیز از خوردن و نوشیدن و سایر محرمات.

روایاتی از ائمه علیهم‌السلام وارد شده است که به همین مرحله از روزه توجه دارد. یک روایت از امام صادق علیه‌السلام است که می‌فرمایند:

«اَما العِلَهُ فِی الصِیَامِ لِیَستَوِیَ بِهِ الفَقِیرُ وَ الغَنِیُ»؛

«خدای متعال روزه را واجب کرده است تا در این ساعات و روزها، فقیر و غنی با یکدیگر برابر شوند.» انسانی که تهیدست و فقیر است، نمی‌تواند در طول روز هرچه هوس کرد، بخرد و بخورد و بیاشامد؛ اما آدم‌های غنی، در طول روز، هرچه که هوس می‌کنند و هرچه که می‌خواهند، برایشان فراهم است.

مرحله دوم: پرهیز از گناه

این کارشناس مذهبی مطرح کرد: مرحله دوم روزه، پرهیز از گناه است؛ یعنی نگاهداری گوش و چشم و زبان و دل، حتی - طبق بعضی از روایات - نگاهداری بشره انسان، پوست بدن و موی بدن انسان از گناه. از امیرالمؤمنین علیهم‌السلام نقل شده است:

«اَلصیامُ اجتِنابُ الَمحارِمِ، کَما یَمتَنِعُ الرَجُلُ مِنَ الطَعامِ وَ الشَرابِ»؛ «همان‌طوری که از غذا و از آشامیدنی و از مشتهیات نفسانی اجتناب می‌کنید، از گناه هم اجتناب کنید.» این یک مرحله بالاتر برای روزه است. این فرصت ماه رمضان، فرصت مغتنمی است که انسان تمرین اجتناب از گناه کند.

مرحله سوم: اجتناب از غفلت

حجت‌الاسلام والمسلمین یعقوبی گیلانی ادامه داد: مرحله سوم از روزه‌داری، پرهیز از هرچیزی است که ذهن و ضمیر انسان را از یاد خدا غافل کند. این، آن مرحله بالای روزه‌داری است که در حدیث آن‌طور که وارد شده است، پیامبر اکرم صل الله علیه وآله والسلم به حضرت پروردگار عرض می‌کنند:

«قَالَ یَا رَبِ: و ما میراثُ الصَومِ؟»

دستاورد روزه چیست؟ ذات اقدس ربوبی فرمودند:

«الصَومُ یُورِثُ الحِکمَهَ، و الحِکمَهُ تُورِثُ المَعرِفَهَ، و المَعرِفَهُ تُورِثُ الیَقینَ، فاذا استَیقَنَ العَبدُ لا یُبالِی کیفَ أصبَحَ، بِعُسر أم بِیُسر» «روزه سرچشمه‌های حکمت را در دل می‌جوشاند. وقتی که حکمت بر دل حاکم شد، آن معرفت نورانی و روشن به‌وجود می‌آید.

خوشا به‌حال کسانی که می‌توانند خود را به این مرحله برسانند.» البته ما باید آرزو کنیم و از خدا بخواهیم و همت کنیم که خودمان را به این مرحله برسانیم.

حکایت بلبل غافل و مورچه‌ی عاقل

این کارشناس مذهبی تصریح کرد: شیخ اجل سعدی رحمت الله علیه می‌گوید: آورده اند که در باغی، بلبلی بر شاخ درختی آشیانه داشت. اتفاقاً مورچه‌ای ضعیف زیر آن درخت برای خود لانه‌ای ساخته بود و زندگی می‌کرد. بلبل شب و روز گرد گلستان پرواز می‌کرد و به نغمه سرایی و آواز مشغول بود. اما مورچه شب و روز مشغول جمع آوری آذوقه بود، وقتی فصل بهار تمام شد، پاییز فرا رسید، خار جای گل را گرفت و کلاغ به جای بلبل نشست، باد خزان شروع به وزیدن نمود و برگ از درخت در حال ریزش بود. ناگاه بلبل آمد، نه رنگ گل دید و نه بوی سنبل شنید. از بی برگی طاقش طاق شد و از بی نوایی از نوا باز ماند. در این هنگام یادش آمد که روزی مورچه‌ای زیر این درخت خانه داشت و دانه جمع می‌کرد، امروز حاجت به درِ خانه‌ی او برده و به خاطر حق همسایگی که نسبت به او داشتم از او چیزی طلب نمایم. به سراغ مورچه آمد و گفت:‌ای عزیز سخاوت نشان بخت‌یاری است و سرمایه‌ی کامکاری. من عمر خود را به غفلت گذراندم، تو زیرکی می‌کردی و ذخیره می‌اندوختی. چه می‌شود که امروز نصیبی از آن به من کرامت کنی. مورچه گفت: تو شب و روز در قال بودی و من در حال. تو لحظه‌ای به طراوت گل مشغول بودی و دمی به نظاره‌ی بهار، مغرور! نمی‌دانستی که هر بهاری را خزانی و هر راهی را پایانی باشد.

کسی گوی دولت زد دنیا برد

که با خود نصیبی به عُقبی بَرَد

قرآن راهی برای غفلت زدایی

حجت‌الاسلام والمسلمین یعقوبی گیلانی گفت: عمر در حال طی شدن است و متأسفانه، اغلب انسان‌ها در خسران و غفلت به سر می‌برند، دقیقاً مثال خیلی از ما مومنین و مسلمین در این ماه مبارک مثل ماهی است در آب که غفلت تمام وجود او را فرا گرفته است و در جهل مرکب به سر می‌برد و فکر می‌کند که غافل نیست.

باید قبل از اتمام بهار رمضان دست به کار شد و همچون مورچه داستان ما کمی برای برگ ریزان دنیا و ورود به عقبی ذخیره‌ای جمع آوری نمود و چه ذخیره‌ای بهتر از قرآن.

چگونه قرآن بخوانیم؟

این کارشناس مذهبی افزود: سوال این است که چگونه قرآن بخوانیم که در جانمان تحول ایجاد کند و فقط لق لقله زبانمان نباشد.

باید گفت: اگرکسی در ماه رمضان قرآن می‌خواند، به «کیفیت»، بیش از «کمیت» توجه داشته باشد.

بیش از محاسبه صفحات و جزء‌های تلاوت شده، به مفاهیم و مضامین قرآن بیاندیشد.

به فرموده امام صادق علیه‌السلام: «هرکس قرآن بخواند، ولی دلش حالت خضوع پیدا نکند و قلبش رقت نیابد و دلش اندوهناک نشود، شأن خداوند را کوچک نموده است.»