اساسنامه سازمان ملی هوش مصنوعی تا 3 ماه آینده ابلاغ می‌شود
معاون علمی رئیس جمهور گفت: تشکیل سازمان هوش مصنوعی در دستور کار دولت قرار گرفته است. اساسنامه این سازمان در حال تدوین است و تا سه ماه آینده برای تصویب به هیئت وزیران ارائه خواهد شد.
به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم حسین افشین معاون علمی فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری در برنامه گفتگوی ویژه خبری اظهار کرد: یکی از مشکلات جدی در مسیر رشد شرکت‌های دانش‌بنیان، تصمیمات مقطعی و واردات گسترده برای جبران کمبودهای مقطعی است. این رویکرد، به دلیل نبود بنیه مالی قوی در بسیاری از شرکت‌های دانش‌بنیان، می‌تواند آسیب‌های جبران‌ناپذیری به این شرکت‌ها وارد کند.
معاون علمی و فناوری ریاست‌جمهوری با تأکید بر این مسئله، اظهار کرد: شرکت‌ها از ما انتظار دارند که توانمندی‌شان شناخته شود، حمایت عملیاتی دریافت کنند و موانع اجرایی از مسیر فعالیت‌شان برداشته شود.
وی افزود: در این 100 روز گذشته تلاش کردیم که این سه محور مهم را در میدان عمل پیاده‌سازی کنیم. بارها با شرکت‌های مختلف نشست داشته‌ایم و مسائل و چالش‌هایشان را شنیده‌ایم. این جلسات حتی در مواقعی که صرفاً شنونده بوده‌ایم، برای شرکت‌ها دلگرم‌کننده بوده است.
مرجعیت علمی کشور؛ وضعیت حال و چالش‌ها
در بخش دیگری از گفت‌وگو، موضوع وضعیت مرجعیت علمی کشور و انتقادها در این زمینه مطرح شد. وی با اشاره به کاهش تعداد برندگان جایزه سرآمدان علمی از 150 نفر به 69 نفر، این مسئله را به‌عنوان یک نشانه هشداردهنده عنوان کرد: شاخص‌ها تغییر نکرده‌اند، اما کاهش تعداد افراد برگزیده نشان‌دهنده ضعف در برخی زمینه‌هاست که باید شناسایی و رفع شود.
وی در پاسخ به انتقادها درباره بی‌اثر بودن مقالات علمی و هزینه‌های مرتبط با آن‌ها تصریح کرد: مقاله علمی بخشی از یک زنجیره است. تولید علم، توسعه فناوری و تبدیل آن به محصول، مراحلی هستند که باید به‌درستی انجام شوند. برخی اساتید در لبه دانش فعالیت می‌کنند، عده‌ای دیگر این دانش را به فناوری تبدیل می‌کنند و گروهی دیگر، این فناوری‌ها را در قالب شرکت‌های دانش‌بنیان عملیاتی می‌کنند. مدیریت دولتی در این فرآیند باید تنها در قالب ارائه مشوق‌ها باشد، نه دخالت مستقیم.
برنامه‌های حمایتی از نخبگان و پژوهشگران
یکی دیگر از برنامه‌های اجرایی در دوره اخیر، تقویت هسته‌های پژوهشی و افزایش حمایت از نخبگان است. وی در این زمینه توضیح داد: در حال حاضر 240 هسته پژوهشی با مشارکت 1500 دانشجوی نخبه شکل گرفته که مسائل کلیدی کشور را شناسایی و برای حل آن‌ها اقدام می‌کنند. همچنین، 2500 نخبه تحت پوشش حمایت‌های بنیاد ملی نخبگان قرار گرفته‌اند تا دغدغه معیشتی نداشته باشند.
معاون علمی همچنین از ارائه گرنت‌های ویژه برای دانشجویان دکتری خبر داد: یکی از دغدغه‌های جدی رئیس‌جمهور، حمایت از دانشجویان دکتری بوده است. در همین راستا، هفته آینده آیین‌نامه‌ای اعلام خواهد شد که وضعیت معیشتی این دانشجویان را بهبود بخشد.
افشین گفت: ما قصد داریم برای دانشجویان دکترایی که دو سال از مدت تحصیلشان باقی مانده، و امتحان جامع را گذرانده و از پیشنهاد پژوهشی خود دفاع کرده‌اند، تسهیلاتی را در نظر بگیریم. این تسهیلات شامل حمایت ماهانه است که تا دو سال ادامه خواهد داشت.
برای دریافت این تسهیلات، دانشجویان باید شرایط و شاخص‌های تعیین‌شده‌ای را رعایت کنند. از جمله این شاخص‌ها می‌توان به چاپ مقاله علمی، ارتباط با صنعت و تأثیرگذاری پژوهش اشاره کرد. در صورتی که این شاخص‌ها محقق شوند، تسهیلات به صورت بلاعوض به دانشجویان ارائه می‌شود. در غیر این صورت، حمایت‌ها به شکل معمول ادامه می‌یابد.
وی گفت: بر اساس این برنامه، دانشجویان دکترا می‌توانند ماهانه حدود 15 میلیون تومان دریافت کنند و این کمک‌ها به‌طور خاص برای اعضای بنیاد ملی نخبگان یا دانشجویانی که معیارهای این بنیاد را دارند، اعمال خواهد شد. این آیین‌نامه به مناسبت هفته پژوهش اعلام خواهد شد و هدف آن رفع مشکلات معیشتی دانشجویان دکترا و افزایش توانایی علمی و پژوهشی آنان است.
ضرورت حمایت از دانشجویان دکترا
معاون علمی رئیس جمهور گفت: یکی از مشکلات فعلی دانشجویان دکترا، مسائل معیشتی است. دانشجویان اغلب نمی‌توانند زمان کافی برای پژوهش و تولید دانش خالص اختصاص دهند و این مسأله به کیفیت تحقیقات علمی ضربه می‌زند. به همین دلیل، لازم است شرایطی فراهم شود که دانشجویان بتوانند به صورت تمام‌وقت در دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی فعالیت کنند.
وی تأکید کرد: ما همچنین حمایت‌های مالی بنیاد ملی علم را در این مدت سه برابر کرده‌ایم. این حمایت‌ها شامل تمامی حوزه‌های علوم مهندسی، پزشکی و علوم انسانی می‌شود و هدف آن تقویت تحقیقات بنیادین است.
سند ملی هوش مصنوعی
وی گفت: یکی از مسائل بسیار مهم کشور، سند ملی هوش مصنوعی است. این سند تکالیف مهمی را برای معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری تعیین کرده است. در قانون برنامه هفتم توسعه، معاونت علمی به‌عنوان متولی اصلی هوش مصنوعی کشور معرفی شده و وظایف متعددی بر عهده این معاونت قرار گرفته است.
وی خاطرنشان کرد: ما چهار حوزه اصلی را برای توسعه هوش مصنوعی در نظر گرفته‌ایم:
1. نیروی انسانی: برنامه‌هایی برای تقویت نیروی انسانی متخصص در این حوزه تدوین و اجرا شده است.
2. زیرساخت‌ها: ایجاد زیرساخت‌های لازم برای پیشبرد فناوری هوش مصنوعی یکی از اولویت‌های اصلی ماست.
3. سکوها و پلتفرم‌ها: توسعه پلتفرم‌های کاربردی برای گسترش هوش مصنوعی در صنایع مختلف نیز در دستور کار قرار دارد.
4. داده‌ها: داده‌ها به‌عنوان خون‌رسان اصلی فناوری هوش مصنوعی شناخته می‌شوند و توجه ویژه‌ای به آن‌ها داریم.
کاربردی شدن هوش مصنوعی در زندگی مردم
افشین گفت: فناوری تنها زمانی ارزشمند است که بتواند تأثیر ملموسی در زندگی مردم داشته باشد. هدف ما این است که هوش مصنوعی مشکلات واقعی جامعه را حل کند و استفاده از این فناوری در زندگی روزمره و صنعتی کشور به چشم بیاید.
وی خاطرنشان کرد: برای دستیابی به این اهداف، برنامه‌های متعددی تدوین شده و به زودی جزئیات بیشتری از اقدامات انجام‌شده در این حوزه منتشر خواهد شد.
وی گفت: برای تقویت نیروی انسانی در آغاز سال تحصیلی (مهرماه)، اقدامات گسترده‌ای در حوزه آموزش هوش مصنوعی انجام شده است. در 30 حوزه مختلف، اساتید برجسته‌ای با ارائه سرفصل‌های درسی تخصصی همکاری کرده‌اند. در این راستا، حدود 100 نفر سیلابس‌های درسی خود را ارائه داده‌اند که پس از تأیید، تدریس این دروس در دانشگاه‌ها آغاز شده است. این کلاس‌ها به‌صورت کامل ضبط می‌شوند و تا پایان دی‌ماه، محتوای آموزشی استانداردی به زبان فارسی برای تدریس در دسترس خواهد بود. با این حال، این فرآیند محدود به یک دوره نیست و در هر ترم به‌روزرسانی می‌شود تا سطح آموزشی ارتقا یابد.
معاون علمی رئیس جمهور گفت: از مهرماه، تدریس درس هوش مصنوعی در بسیاری از دانشگاه‌های کشور آغاز شده است که دستاورد بزرگی محسوب می‌شود.
حمایت از پژوهش و پایان‌نامه‌ها
وی گفت: در حوزه پژوهش نیز از 50 طرح پژوهشی مرتبط با هوش مصنوعی حمایت ویژه‌ای صورت گرفته و بنیاد علمی کشور پشتیبانی گسترده‌ای از این پروژه‌ها انجام داده است. همچنین، در شش حوزه فناورانه مرتبط با پایان‌نامه‌های دکتری، فرآیند ثبت‌نام و داوری پایان‌نامه‌ها با حمایت ویژه‌ای همراه بوده و میزان حمایت‌ها تا 1.5 برابر افزایش یافته است. این اقدامات با هدف جهت‌دهی و توسعه تحقیقات در حوزه هوش مصنوعی انجام شده است.
ایجاد زیرساخت پردازشی
وی تأکید کرد: در بخش زیرساخت، اقدامات بزرگی در دست اجراست. مجهزترین سیستم پردازش جی‌پی‌یو کشور تا اردیبهشت سال آینده به بهره‌برداری خواهد رسید. این زیرساخت که با مشارکت بخش خصوصی ایجاد می‌شود، در اختیار دانشگاه‌ها قرار خواهد گرفت. با وجود سرمایه‌گذاری‌های میلیارد دلاری در کشورهای همسایه، این گام مهمی در مسیر توسعه هوش مصنوعی در کشور به شمار می‌آید. این زیرساخت، هرچند هنوز به سطح اگزا‌فلاپ دست نیافته، اما نقطه شروعی برای ایجاد تحول در این حوزه است. طبق قانون برنامه، طی پنج سال آینده، زیرساخت‌های کشور به سطح موردنیاز خواهد رسید.
توسعه پلتفرم ملی
وی گفت: برای ایجاد سکوی ملی هوش مصنوعی، قراردادی با یکی از دانشگاه‌های کشور منعقد شده است. این پروژه که شبیه به توسعه سیستم‌عامل ملی است، در حال انجام است. نسخه آزمایشی این پلتفرم تا شش ماه آینده عرضه خواهد شد و نسخه نهایی آن در شهریور سال آینده ارائه می‌شود. این پلتفرم الگوریتم‌های موردنیاز را فراهم خواهد کرد و دانشگاه‌ها می‌توانند به تکمیل و توسعه آن کمک کنند.
تنظیم و بهره‌برداری از داده‌ها
افشین تأکید کرد: در بخش داده، چالش‌های مختلفی وجود دارد. برخی داده‌ها در کشور موجود است و برخی دیگر نیازمند جمع‌آوری و تنظیم هستند. برنامه‌هایی برای دسترسی و استفاده مناسب از این داده‌ها تدوین شده است.
تشکیل سازمان ملی هوش مصنوعی
وی گفت: تشکیل سازمان هوش مصنوعی در دستور کار دولت قرار گرفته است. اساسنامه این سازمان در حال تدوین است و تا سه ماه آینده برای تصویب به هیئت وزیران ارائه خواهد شد. وظیفه این سازمان، تنظیم‌گری و برنامه‌ریزی خواهد بود، نه اجرای مستقیم پروژه‌ها. این ساختار به‌گونه‌ای طراحی شده که با جلوگیری از افزایش تعداد پرسنل و هزینه‌های اضافی، فرآیندهای هوش مصنوعی کشور را مدیریت کند.
وی تأکید کرد: این اقدامات در کنار هم، نهضتی در حوزه هوش مصنوعی کشور ایجاد کرده است. پیشرفت‌های اخیر در زمینه آموزش، پژوهش، زیرساخت، داده و تنظیم‌گری نشان‌دهنده تعهد جدی به توسعه هوش مصنوعی در ایران است. آینده نزدیک، نویدبخش دستاوردهای بیشتری در این حوزه خواهد بود.
وی گفت: یکی از وظایف اصلی تنظیم‌گر برنامه‌ریزی در حوزه هوش مصنوعی، تدوین برنامه‌ها، نظارت بر اجرای آن‌ها و ایجاد زیرساخت‌های لازم است. اما اجرای این برنامه‌ها باید توسط متولیان اصلی انجام شود. ما نباید نقش وزارتخانه‌ها یا دستگاه‌های مختلف را محدود کنیم و بگوییم تمام فعالیت‌ها باید به یک سازمان متمرکز، مانند سازمان ملی هوش مصنوعی، منتقل شود.
وی گفت: وظیفه تنظیم‌گر این است که برنامه‌های تدوین‌شده را تأیید کند، نظارت‌های لازم را اعمال نماید و اطمینان حاصل کند که بودجه‌ها بر اساس برنامه‌های مصوب تخصیص داده می‌شوند. همچنین، این سازمان باید قوانین موردنیاز برای توسعه هوش مصنوعی را تهیه و اجرا کند.
تقسیم‌بندی ریسک‌های هوش مصنوعی
افشین تاکید کرد: یکی از چالش‌های جدی در حوزه هوش مصنوعی، نبود تقسیم‌بندی مشخص برای انواع فعالیت‌ها و فناوری‌های مرتبط با این حوزه است. برای مثال، لازم است تعیین شود کدام بخش از فعالیت‌های هوش مصنوعی دارای ریسک بالا و کدام بخش کم‌ریسک است. این تقسیم‌بندی باید توسط تنظیم‌گر صورت گیرد تا از بروز مشکلات جدی در آینده جلوگیری شود.
وی گفت: تصور کنید در یک سناریوی احتمالی، خطایی در یکی از پروژه‌های هوش مصنوعی رخ دهد. پرسش اینجاست که مسئولیت این خطا بر عهده کیست؟ آیا مقصر، برنامه‌نویس است یا فردی که از برنامه استفاده کرده؟ این موارد باید به‌وضوح در برنامه‌ها و قوانین مشخص شوند.
چالش‌های اخلاقی و حقوقی
وی خاطرنشان کرد: یکی دیگر از موضوعات مهم، کاربردهای خاص هوش مصنوعی در زمینه‌هایی مانند تولید محتوای تصویری و صوتی است. برای مثال، ممکن است تصویر و صدای فردی با استفاده از هوش مصنوعی بازتولید شود و مصاحبه‌ای جعلی از او ایجاد گردد که کاملاً شبیه به رفتارها و گفتارهای واقعی او باشد. در چنین مواردی، تشخیص واقعی یا جعلی بودن محتوا بسیار دشوار می‌شود و ممکن است پیامدهای حقوقی و اخلاقی جدی به همراه داشته باشد.
وی گفت: برای مدیریت این مسائل، نیاز به یک نهاد متمرکز وجود دارد که مانند سایر کشورها، بتواند بر این حوزه نظارت کند، قوانین لازم را تدوین نماید و چارچوب‌های مشخصی برای ورود به این حوزه تعیین کند. این سازمان باید به‌عنوان مرجع اصلی، راهبردهای کلی را ارائه دهد و بر اجرای آن‌ها نظارت داشته باشد تا از بروز تخلفات و سوءاستفاده‌ها جلوگیری شود.