استاد طیاب مستندسازی پژوهش‌بنیان بود
بهمن نامورمطلق، رئیس فرهنگستان هنر، در مراسم بزرگداشت استاد طیاب و رونمایی از کتاب یادنامه استاد طیاب، موضوع‌شناسی مناسب، روش‌شناسی علمی، شجاعت، مهارت، تخصص و حرفه‌ای‌گری را از جمله ویژگی‌های طیاب دانست و او را مستندسازی پژوهش‌بنیان معرفی کرد.
به گزارش ایسنا، کتاب یادنامه منوچهر طیاب، عضو جاوید این فرهنگستان، هم‌زمان با برگزاری بزرگداشت این هنرمند فقید، عصر سه‌شنبه، 9 آذر 1400، در تالار ایران رونمایی شد. این مراسم، که با اجرای شهرام درخشان، گوینده و فیلم‌ساز، همراه بود، با مستندی از استاد طیاب آغاز شد. نخستین سخنران این مراسم بهمن نامورمطلق، رئیس فرهنگستان هنر بود که درباره استاد طیاب گفت: معنای فرهنگستان هنر با اعضای پیوسته، همچون استاد طیاب، تعریف می‌شود.
او در ادامه سخنان خود، به ویژگی‌های این هنرمند فقید پرداخت و اظهار کرد: یکی از ویژگی‌های استاد طیاب موضوع‌شناسی مناسب است. موضوع طیاب «ایران» بود و او این موضوع را شاخصه سبکی خود کرده بود.
رئیس فرهنگستان هنر به دیگر ویژگی استاد طیاب اشاره کرد و گفت: او تجربه جهانی داشت و تحصیلات و تجربیات خود را در چند کشور به دست آورده بود و در کار خود بسیار حرفه‌ای به شمار می‌رفت. او خصوصیت چندهنری هم داشت و تحصیلاتش در حوزه معماری و سینما بود و با موسیقی نیز آشنایی بسیار داشت.
نامورمطلق به دغدغه طیاب اشاره و خاطرنشان کرد: طیاب به دنبال مسائلی می‌رفت که مورد تهدید قرار گرفته بودند؛ به کویر، شهرک‌ها، واحه‌ها، و مسائلی از این دست، که احساس می‌کرد هویتشان در خطر یا مورد تردید است، می‌پرداخت و نمونه آثار این‌چنینی او را درباره خلیج‌فارس و زاگرس نیز می‌توان مشاهده کرد.
او به آثار طیاب پرداخت و در این زمینه گفت: طیاب ابتدا در آثارش، به دلیل علاقه‌مندی و تحصیلاتش، به سمت معماری رفت، اما کم‌کم به سراغ مناطق رفت و دیدگاه خود را گسترش داد. او در حوزه نقد و خلق، کارهایی بسیار ارزشمند انجام داده است و مباحث «فلسفه جغرافیایی» و «نقد جغرافیایی» را می‌توان به‌خوبی در آنها دید که از عمارت به سمت فضاها رفته و آنها را نشان داده است.
رئیس فرهنگستان هنر به روش‌شناسی در آثار طیاب پرداخت و تصریح کرد: طیاب مستندسازی پژوهش‌بنیان بود و با مکاتبی آشنا بود و کار کرده بود که بسیاری از افراد آرزوی آن را داشتند. متمرکز و تخصص‌گرا بود و هر روز به سراغ کاری تازه نرفت، گرچه در فیلم‌های داستانی نیز موفق عمل کرد. طبیعت او این‌گونه بود که به سمت فرهنگ فاخر برود و بسیار آزرده می‌شد که چنین فرهنگی در حال ازدست‌رفتن است.
بهمن نامورمطلق در ادامه سخنان خود، طیاب را مستندسازی مؤلف دانست که دارای اراده، جدیت، شجاعت و پشتکار بود و مردمی‌بودن طیاب را یکی از خصوصیات برجسته وی شمرد.
شخصیت واقعی استاد طیاب را باید از میان مستندهایش جست
قاسم‌خان، دبیر علمی این بزرگداشت، سخنران دیگر این مراسم بود. او ابتدا به کتاب یادنامه منوچهر طیاب پرداخت و گفت: مسلما تمام ابعاد وجودی این استاد فقید در این یادنامه نشان داده نشده است، اما تلاش کردیم تا از دوستان و آشنایان مطالبی دریافت کنیم تا برای آیندگان بماند.
او در همین زمینه ادامه داد: شخصیت واقعی استاد طیاب را باید از میان مستندهای ایشان جست که هر کدام خود حرفی دارد و نگاه طیاب را به مسائل مختلف نشان می‌دهد.
دبیر علمی این بزرگداشت به نگاه موجود در آثار استاد طیاب پرداخت و گفت: او در فیلم «کویر»، به بطن سرزمینش رفته و نگاه مردم را به ایران و حیات معنوی نشان داده است؛ یا فیلم «ریتم»، شاید تنها فیلمی باشد که حسین تهرانی را به بهترین شکل می‌شناسد و می‌شناساند.
طیاب نسبت به سرزمینش معرفت پیدا کرده بود
سیدمحمد بهشتی، عضو پیوسته فرهنگستان هنر، سومین سخنران این نشست بود که سینمای مستند را شریف‌ترین و فرهیخته‌ترین بخش سینما دانست و گفت: شائبه اقتصاد در سینمای مستند مطرح نبوده است و شهرت و ستاره‌سازی و نشریات زرد چندان به این حوزه وارد نشده‌اند. برای همین، تهاجمات به افرادی که در این حوزه کار می‌کرده‌اند کمتر بوده است. طیاب متعلق به این
بخش از سینما بود.
رئیس گروه تخصصی معماری فرهنگستان هنر در ادامه سخنانش گفت: نکته دیگر آنکه، همه افرادی که در سینمای مستند فعالیت می‌کنند متعلق به این سینما نیستند و گاهی به فراخور به سمت این سینما می‌آیند. افراد فراوانی نیستند که متمرکز به سمت سینمای مستند می‌آیند و آن را رها نمی‌کنند؛ طیاب از این دست سینماگران بود.
او ادامه داد: نکته بعدی اینکه، تعداد کسانی که در عرصه سینمای مستند هستند فراوان نیست و در میانشان افراد معدودی هستند که سرشناس و نام‌آور می‌شوند؛ طیاب از جمله این سینماگران بود و بسیار ایران‌دوست بود. تعلق خاطر عمیق او به ایران زبانزد و مثال‌زدنی است. او از آن دست ایران‌دوستانی بود که نسبت به سرزمینشان معرفت پیدا می‌کنند و به میزان معرفتشان سرزمینشان را دوست دارند. افراد بسیاری هستند که سوادشان نسبت به سرزمین بیشتر از مرحوم طیاب است، اما معرفتشان به سرزمین بیش از مرحوم طیاب نیست. فیلم‌های او شاهد و نشان‌دهنده غیرتش نسبت به این سرزمین است و این از ویژگی‌های بارزی است که من در وی می‌شناسم.
طیاب به فضاهایی می‌پرداخت که دیگر وجود ندارند
سخنران بعدی این مراسم محمدرضا اصلانی بود که اندوه و تأثر بسیار خود را برای ازدست‌دادن دو تن از دوستانش، طیاب و سینایی، اظهار کرد و گفت: ارتباط من با طیاب ارتباطی رسمی یا کاری نبود. ما با یکدیگر زندگی کردیم و در سفرهایی که با هم می‌رفتیم همدیگر را پیدا کردیم. بسیاری از مکان‌های دیدنی را به یکدیگر پیشنهاد می‌دادیم و با هم می‌پیمودیم. سفر ما سفری مکاشفه‌ای بود، البته مکاشفه برای یافتن خودمان.
او در همین زمینه ادامه داد: ما به دنبال گم‌شدگی خود بودیم و در دهه چهارم قرن اخیر این مسئله برای ما امری ملی تلقی می‌شد؛ امری درونی که درست در مقابل نهادهای قدرت بود و به‌مثابه پرتاب ما به جهان محسوب می‌شد. ما به دنبال نقش خود و چگونه‌بودن خودمان در جهان بودیم. هر تکه‌آجر و اشیایی که در دل کویر و سفرها می‌یافتیم برایمان معنا داشت و در سفرها، پیداکردن اسم‌ها، نقش‌ها، آجرها، قوس‌ها، هر کدام پیامی به ما می‌داد و ما را به درون انسانیت تاریخ می‌برد. طیاب شوق و جرأت به من می‌داد.
اصلانی درباره آثار طیاب گفت: او به فضاهایی می‌پرداخت که دیگر وجود ندارند؛ حتی افراد آن فضاها هم نیستند. او فضاهایی مطرح می‌کند که اغراض در آن کنار می‌رود و تصویری درخشانی و نورانی باقی می‌ماند.
اگر بخواهیم ملتی را بشناسیم، باید سراغ دستاوردهایش برویم
احمد ضابطی‌جهرمی دیگر سخنران این مراسم بود که در ابتدای سخنان خود گفت: درباره این استاد گران‌قدر، بسیار می‌توانم صحبت کنم، اما وقت کافی می‌خواهد تا درباره شخصیت منوچهر طیاب، آن‌چنان‌که در آثارش است، بشود ادای دین کرد. ما اگر منوچهر طیاب را تحسین می‌کنیم و گرامی می‌داریم، به سبب ماحصل فکر و ذوقش است. در واقع، آن نقشی که از ما بازمی‌ماند مهم است. استاد طیاب در بین گروه فرهیختگان، متفکران، اهل علم و اهل تحقیق، به‌خصوص تحقیق در مقوله گسترده و عمیق ایران‌شناسی، محبوبیت داشت و اتفاقا جایش هم اینجا، در فرهنگستان هنر است.
او با قیاس‌کردن تجلیل آکادمی سوئد از اینگمار برگمان، فیلم‌ساز سوئدی، و نکوداشت منوچهر طیاب در جامعه فرهنگی ایران گفت: اگر فرهنگ ایران بر جا مانده است، به دلیل همین متفکرانش است و در پرتو این تفکر است که این فرهنگ شکل گرفته است. هر جا تفکری هست، تمدن‌ساز است و این ایران را نگه می‌دارد. این بن‌مایه است و اگر بخواهیم ملتی را بشناسیم، باید برویم سراغ دستاوردها و ماحصل ذوق و تفکری که در هنر متجلی می‌شود. در پرتو همین تفکر، هنرمندان جهانی به وجود می‌آیند. ما به درک این مفهوم نیاز داریم تا آثار ذوقی و فکری‌مان جهان را تحت تأثیر قرار بدهد.
ضابطی‌جهرمی در ادامه صحبتش، به جنبه ایران‌شناسی طیاب پرداخت و گفت: من هنوز هم خودم را دانشجوی فیلم‌های طیاب می‌دانم و فیلم‌ها و آثار طیاب الگوی آموزشی من‌اند. باید به بازشناسی آثار طیاب پرداخت. حفظ نیازهای فرهنگی و آثار ذوقی متفکران ما در همه عرصه‌ها، به‌خصوص عرصه هنر و بهطور خاص سینمای مستند، وظیفه ماست. باید از این گنجینه گران‌بهایی که استاد طیاب برای ما باقی گذاشته است پاسداری کنیم و درباره‌اش بیشتر بدانیم؛ همان‌طور که خود طیاب نسبت به واژه «ایران» حساسیتی آگاهانه داشت. او در مستندسازی‌اش جسارت داشت تا فیلم غیرکلامی شکل‌گرا و انتزاعی بسازد و با این تجربه‌اش، راه را برای شکل‌های مستند ایران بازکند. او آوانگارد بود.
طیاب پیش از ساخت فیلم، بی‌شمار کتاب می‌خواند
در ادامه این مراسم، هدیه طیاب، برادرزاده منوچهر طیاب، متن خانم باربارا، همسر منوچهر طیاب را قرائت کرد: هنوز هم با ازدست‌دادن همسرم، منوچهر، کنار نیامده‌ام. او هشت ماه بسیار سخت را پشت سر گذراند و من هم کنارش بودم. در چهل‌وهفت سالی که با هم بودیم، همیشه به او فضای لازم را می‌دادم تا به پروژه‌های فوق‌العاده‌اش جامه عمل بپوشاند. قبل از اینکه فیلم جدیدی را شروع کند، برای آماده‌سازی، تعداد بی‌شماری کتاب می‌خواند و تحقیق می‌کرد و واقعا کتابخوان بود. بسیار باسواد و مطلع بود، با اطلاعات عمومی فراوان و سعی می‌کرد این اطلاعات را به همکاران و دوروبری‌هایش انتقال دهد؛ به‌خصوص تربیت نسل جوان برای او اهمیت خاصی داشت. سخاوتمند و دست‌ودل‌باز بود و در عین حال، متواضع. همیشه عاشقانه دوستش داشتم. جای او خیلی خالی است. او، در یک کلمه، انسانی فوق‌العاده‌ای بود.
در انتهای این مراسم، کتاب یادنامه منوچهر طیاب، که به کوشش معاونت پژوهشی و هنری فرهنگستان هنر منتشر شده است، با حضور استادان، پژوهشگران و خانواده استاد طیاب رونمایی شد.
گفتنی است پس از این مراسم، موزه آثار اعضای پیوسته و جاوید فرهنگستان هنر که به همت مؤسسه فرهنگی هنری پژوهشی صبا راه‌اندازی شده است در محل این مؤسسه افتتاح شد.
*** کتاب یادنامه منوچهر طیاب به اهتمام علیرضا قاسم‌خان و زهرا مربیان را مؤسسه تألیف، ترجمه و نشر آثار هنری (متن) منتشر کرده است. عنوان این یادنامه را استاد غلامحسین امیرخانی، عضو پیوسته فرهنگستان، به رشته تحریر درآورده است.
در این یادنامه می‌توانید مقالات زیر را بخوانید: «یاد باد کویر تنهایی؛ در جست‌وجوی اسطوره شخصی منوچهر طیاب» از بهمن نامورمطلق؛ «نقد فیلم مستند بر مبنای تعریف جان گریسون از مستند (با تأکید بر پردازش خلاقانه مستندهای "ریتم" و "خط" ساخته منوچهر طیاب)» از علیرضا ارواحی؛ «تحلیل نمودهای زیبایی‌شناسانه در فیلم منوچهر طیاب» از معصومه کیانی؛ «حدیث خداوند، هنر و بندگی (تأملی در مستندهای منوچهر طیاب در حوزه هنرهای ایرانی‌اسلامی)» از مجید کیانیان؛ و «فیلم‌های مستند "ایران، سرزمین ادبیان" و "زاگرس" از دیدگاه اسطوره‌شناسانه» از محمد هاشمی و مهدیه قربان‌نژادزواردهی.
همچنین، در این کتاب، یادداشت‌هایی از محمدرضا اصلانی (نویسنده، محقق و فیلم‌ساز)؛ همایون امامی (محقق و پژوهشگر سینمای مستند)؛ سیدمحمد بهشتی (نویسنده و محقق)؛ عطا حسن‌پور (دکتری باستان‌شناسی)؛ رامین حیدری‌فاروقی (پژوهشگر و مستندساز)؛ باربارا طیاب (همسر منوچهر طیاب)؛ مسعود کازری (ناشر)؛ زهرا مربیان (پژوهشگر)؛ و اسعد نقشبندی (عکاس و مدیر تولید)؛ منتشر شده است. «گاهنامه»، «فیلم‌شناخت» و «کتاب‌شناسی» نیز از دیگر بخش‌های این کتاب است.
کتاب یادنامه منوچهر طیاب را مؤسسه متن، با همکاری خانه سینما، در 215 صفحه و شمارگان 500 نسخه، با قیمت 80هزارتومان منتشر کرده و علاقهمندان می‌توانند کتاب مذکور را از کتاب‌فروشی فرهنگستان هنر، به نشانی، خیابان ولیعصر، نرسیده به چهارراه طالقانی، شماره 1550، تهیه کنند.
انتهای پیام
