امپراتوری بی‌مرز آمازون، چگونه جف بزوس تجارت جهان را بازنویسی کرد؟

به گزارش گروه آنلاین روزنامه دنیای اقتصاد؛ در شماره 608 هفته‌نامه «تجارت فردا» در مقاله‌ای با عنوان «مهارناپذیر» به این موضوع پرداخته شده است که آمازون چگونه به ترسناک‌ترین شرکت جهان تبدیل شد؟

در این مقاله آمده است: در ژانویه 2017، «لینا خان»، دانشجوی 27 ساله حقوق، مقاله‌ای در نشریه «یل‌لاو ریویو» منتشر کرد که یکی از جنجالی‌ترین متون حقوقی سال‌های اخیر شد.

او در آن مقاله استدلال کرد که آمازون، غول تجارت قرن بیست و یکم، نه‌تنها یک فروشگاه اینترنتی بلکه یک پلتفرم بازاریابی، شبکه تحویل و لجستیک، سرویس پرداخت، ناشر، تهیه‌کننده فیلم و تلویزیون، طراح سخت‌افزار و ارائه‌دهنده خدمات ابری است.

به نوشته او، آمازون چنان رشد کرده که عملاً بخش بزرگی از زیرساخت اقتصاد دیجیتال را در اختیار گرفته است. خان در مقاله‌اش نشان داد که این شرکت از داده‌های فروشندگان برای رقابت با همان فروشندگان استفاده می‌کند، از پرداخت مالیات اجتناب کرده، از شرکا سوء‌استفاده می‌کند و به‌صورت هدفمند از رقبا کپی‌برداری می‌کند تا در هر حوزه‌ای که وارد می‌شود سلطه بیابد. استدلال او این بود که مدل آمازون با قیمت‌گذاری زیر هزینه و گسترش بی‌وقفه در صنایع مختلف، نه از سر نوآوری، بلکه از میل به انحصار شکل گرفته است.

دانا متیولی، روزنامه‌نگار وال‌استریت ژورنال، در کتاب خود با عنوان «جنگ همه‌چیز» این مسیر را بازگو کرده و از پشت‌صحنه قدرت‌گیری آمازون پرده برداشته است. او آمازون را نه صرفاً یک شرکت فناوری، بلکه ساختاری می‌داند که در پی تبدیل‌شدن به زیربنای تجارت جهانی است. به باور متیولی، آمازون مانند موجودی مهارناپذیر رشد کرده و با نفوذ به بازارهای متنوع از کتاب تا خواربار، از سرگرمی تا سلامت، به ترسناک‌ترین شرکت جهان بدل شده است.

او در روایت خود به آغاز کار آمازون اشاره می‌کند؛ زمانی که جف بزوس تصمیم گرفت از فروش آنلاین کتاب به‌عنوان سکوی پرتاب استفاده کند. کتاب محصولی بود که ارسال و نگهداری آن آسان و کم‌هزینه بود. بزوس از ابتدا با استراتژی فروش کتاب با ضرر، اما با هدف جذب کاربران بیشتر، به‌دنبال سلطه بر بازار بود. همین سیاست بعدها در سایر حوزه‌ها تکرار شد؛ فروش ارزان برای کسب داده، ساخت برندهای خصوصی و حذف رقبای کوچک‌تر.

متیولی توضیح می‌دهد که فروش کتاب دیگر بخش کوچکی از کار آمازون است، اما اهمیت نمادین خود را حفظ کرده است. او نمونه‌ای از حراج کتاب آمازون در سال 2025 می‌آورد که هم‌زمان با روز کتاب‌فروشی‌های مستقل برگزار شد و موجب اعتراض گسترده فروشگاه‌های محلی شد.

به اعتقاد نویسنده، این اقدام تلاشی برای به حاشیه راندن کتاب‌فروشی‌های مستقل و تضعیف سنت فرهنگی خرید کتاب از فروشگاه‌های کوچک بود.

مقاله «تجارت فردا» ادامه می‌دهد: آمازون در طول سال‌ها از شرکای خود داده جمع‌آوری کرده و با تقلید از محصولات آنان، برندهای خصوصی خود را توسعه داده است. میلیون‌ها شرکت و نهاد دولتی از خدمات ابری آمازون (AWS) استفاده می‌کنند و وابستگی آن‌ها به این شبکه، قدرتی بی‌سابقه به این شرکت داده است. در سال 2023، لینا خان که آن زمان به عنوان جوان‌ترین رئیس کمیسیون فدرال تجارت آمریکا منصوب شده بود، علیه آمازون دعوای حقوقی مطرح کرد؛ پرونده‌ای که گفته می‌شود یکی از بزرگ‌ترین پرونده‌های ضدانحصار قرن بیست و یکم خواهد بود. هدف این شکایت بررسی رفتارهای ضد رقابتی آمازون است که به گفته خان، مانع ورود شرکت‌های کوچک‌تر و نوآور به بازار شده است.

با این حال، دانا متیولی می‌نویسد که حتی اگر آمازون در دادگاه محکوم و تجزیه شود، بخش‌های منشعب‌شده‌اش هر کدام به‌تنهایی چنان بزرگ و مسلط خواهند بود که در عمل تغییری در قدرت کلی این شرکت ایجاد نمی‌شود؛ همان‌طور که پس از تجزیه شرکت استاندارد اویل در قرن بیستم، ارزش بخش‌های جداشده بیشتر هم شد.

به باور متیولی، آمازون اکنون در هر صنعتی که وارد شود، قادر است ساختار آن را تغییر دهد و رقبای جدید را از ورود منصرف کند. نرخ تشکیل کسب‌وکارهای تازه در آمریکا از دهه 1970 تاکنون 50 درصد کاهش یافته است و یکی از دلایل اصلی آن، تسلط شرکت‌های عظیمی چون آمازون است که موفقیت در بازار را برای کارآفرینان دشوار کرده‌اند. در کتاب «جنگ همه‌چیز»، نویسنده تأکید می‌کند که آمازون با رقابت شدید با شرکت‌هایی مانند فدکس، اکنون به بزرگ‌ترین شرکت خصوصی حمل‌ونقل بسته در آمریکا تبدیل شده و بخش عمده‌ای از زنجیره توزیع کالا را در اختیار دارد. در همین حال، نفوذ آن به حوزه‌های تازه‌ای چون سلامت و خدمات درمانی، مرزهای سنتی میان صنعت، فناوری و خدمات عمومی را از میان برده است.

متیولی می‌گوید: آمازون تاکنون توانسته ساختار زندگی روزمره ما را دگرگون کند و رفتار مصرف‌کننده را بازتعریف کند.

هنوز نمی‌دانیم این مسیر به کجا می‌انجامد، اما مسلم است که شرکت‌های دیگر نمی‌توانند اندازه و قدرت آمازون را نادیده بگیرند. در پایان مقاله آمده است که هرچند آینده این غول فناوری در هاله‌ای از ابهام قرار دارد، اما تأثیر آن بر اقتصاد جهانی و بر شکل زندگی در قرن بیست و یکم انکارناپذیر است. آمازون ممکن است در «جنگ همه‌چیز» درگیر باشد، اما به باور متیولی، در نهایت پیروز نهایی این میدان خواهد بود.