انتظار فناوران پشت درهای بورس
تب ورود دانش‌بنیان ها و استارتآپها به بورس در ماه‌های اخیر بالا رفته است و شرکت‌های بسیاری برای بورسی شدن اعلام آمادگی کرده‌اند.
پس از اینکه، بسیاری از شرکت‌ها برای عرضه اولیه در بورس اعلام آمادگی کردند، عرضه چند شرکت استارت‌آپی از جمله دیجی‌کالا، کافه‌بازار، تپسی و شیپور نیز خبرساز شد. ازطرفی، کارشناسان معتقدند اتفاقی که در این اکوسیستم در جریان است، می‌تواند به بهبود شرایط اقتصادی هر دوطرف دانش‌بنیان‌ها و سازمان بورس منجر شود، هرچند به‌گفته برخی دیگر تاکنون ثبات راهبردی برای افق‌های بلندمدت و بزرگ در این اکوسیستم وجود نداشته است و وضعیت حکمرانی در حوزه علم و تکنولوژی نیاز به ارتقای جدی دارد. صمت در این گزارش، بایدها و نبایدهای ورود استارتآپها به بورس را بررسی کرده است.
حرف و حدیثهای ورود به بازار
در حالی که سال‌ها است زمزمه‌هایی مبنی بر حضور استارتآپها در بورس از گوشه و کنار شنیده می‌شود، در سال‌های اخیر این اتفاق بیش از گذشته توجه‌ها را به خود جلب کرده است. در اواخر خرداد سال 1400، رئیس سابق سازمان بورس اعلام کرد، این سازمان به‌دنبال ورود 5 استارت‌آپ به بورس بود، اما موانعی که بیشتر از بیرون تحمیل شده، از به‌نتیجه رسیدن این موضوع، جلوگیری کرده‌اند. تا اینکه چندی پیش در دیدار فعالان و اهالی اکوسیستم دانش‌بنیان با رهبر معظم انقلاب، دغدغه‌هایی مطرح شد که یکی از این دغدغه‌ها ورود با استارتآپها به بازار سرمایه و بورس ارتباط داشت. یکی از فعالان استارت‌آپی کشور که صاحب پلتفرمی شناخته‌شده در حوزه فناوری اطلاعات و تجارت الکترونیک است، در این جلسه بیان کرد: «دغدغه اصلی فعالان استارت‌آپی کشور حل مسئله‌های مردم است، آنها توانایی این را دارند که ناکارآمدی‌ها را تبدیل به فرصت کنند. فعالان این اکوسیستم توانستند حمل‌ونقل عمومی و گردشگری کشور را متحول کنند، امروزه بیشتر کالاها در بستر الکترونیک تجارت می‌شوند و خوشبختانه زیرساخت امنیت لازم برای تحقق تراکنش‌های میلیونی آنلاین فراهم شده است. حال خواهان این هستیم که سیستم قضایی و امنیتی کشور استارتآپها را یاور خود در بهبودی کشور ببیند و شیوه تعامل را ارتقا دهد». به‌گفته این فعال استارت‌آپی لازم است مالکیت معنوی و تبدیل داراییهای نامشهود به سرمایه هم، هرچه سریع‌تر تبدیل به حسابرسی حقوقی کشور شود، چرا که دارایی شرکت‌های دانش‌بنیان، نیازمند تامین مالی بزرگ‌تری است که با ورود بیشتر استارتآپها در بورس این مشکل حل می‌شود.
سرمایهگذاران تردید دارند
همایون دارابی، کارشناس بورس معتقد است، بازار سرمایه فعلی کشور از رکودی رنج می‌برد که در حال حاضر پذیرای استارتآپها نیست. وی در گفت‌وگو با صمت گفت: باتوجه به اینکه تغییر نسل در دنیای استارت‌آپی در سراسر جهان مشاهده می‌شود، استارت‌آپ‌های فعال در کشور در زمره نسل نخست این نوع از کسب‌وکار در جهان به‌شمار می‌روند. معمولا رشد و توسعه یک استارت‌آپ منوط به همکاری سرمایهگذاران است، اما باید به این نکته هم توجه داشته باشیم؛ سهامداری که در یک استارت‌آپ سرمایه‌گذاری می‌کند، به‌منظور دریافت دورنمایی از خروجی استارت‌آپ، لازم است، بداند که در چه مقطعی از عمر استارت‌آپ، این سرمایه‌گذاری انجام می‌شود.
وی افزود: در واقع، سرمایه‌گذار باید برآوردی از سرمایه خود با سودی که حاصل می‌کند، داشته باشد. با نگاهی مختصر به تاریخچه حضور استارتآپها در بازار سرمایه متوجه می‌شویم در بیشتر کشورهای پیشرو، تعویض نسل استارت‌آپی از مسیر بازار سرمایه گذشته است، به این ترتیب که با ورود نسلی از استارتآپها به بازار سرمایه، راه برای استارت‌آپ‌های نسل بعد فراهم شده و تنها شرط این پویایی، امکان خروج سرمایه‌گذار از بازار است.
به‌گفته وی، استارت‌آپ‌های بزرگی نظیر فیس‌بوک و توییتر نخستین گروه‌های استارت‌آپی موفق در بازار بورس امریکا بودند که سرمایهگذاران آنها توانستند با خروج از بازار، فضای جدیدتری در خارج از بازار ایجاد و مسیر را برای ورود دیگر استارتآپها فراهم کنند. گفتنی است، گروه‌های نخست با سود پولی که به‌دست آوردند، توانستند فضای جدیدتری برای سرمایه‌گذاری تجربه کنند.
بازار راکد پذیرای استارتآپها نیست
دارابی درباره معضل اصلی ورود استارتآپها به بازار سرمایه ایران گفت: متاسفانه در ایران خروج سرمایه از بورس اتفاق نمی‌افتد و سرمایهگذاران اولیه نمی‌توانند پول‌شان را برداشت کنند و به زمینه‌های دیگری منتقل کنند که همین امر منجر به رکود بازار شده است. همان‌گونه که اشاره شد، فضای نخست استارتآپها مبتنی بر اینترنت و رابط‌های کاربری بوده، اما فعالیت نسل دوم آنها معمولا مبتنی بر یادگیری ماشین، هوش‌مصنوعی و... است. متاسفانه وقتی نتوانستیم خروج سرمایهگذاران را از نسل اول استارتآپها فراهم کنیم، راه برای ورود نسل‌های بعدی هم مسدود خواهد بود.
این کارشناس بورس بااشاره به اینکه ورود استارتآپها در بازار بورس می‌تواند در بازار سرمایه تحول مالی ایجاد کند، گفت: باز شدن مسیر استارتآپها برای ورود به بازار سرمایه منجر به حرکت درآمدن بازار سرمایه می‌شود و شاید امروز بیش از هر زمان دیگری نیازمند چنین محرکی در بازار بورس هستیم که می‌تواند بازار سرمایه را از رکود فعلی دور کند. اکنون برای فضای سرمایه‌گذاری بیرون بورس برای برخی استارت‌آپ‌های نسل نخست که امروز تراکنش مالی بسیار بالایی دارند و در میان مردم هم شناخته شده هستند، فراهم نیست. به‌عبارت دیگر، این استارتآپها که تولیدات‌شان مبتنی بر خدمات عمومی است، به‌قدری بزرگ شده‌اند و هزینه‌های‌شان سنگین شده است که سرمایه‌گذاری بیرون بورس نمی‌تواند هزینه‌های آنان را تامین کند. به‌همین دلیل، نیاز به سرمایه بیشتر از عموم مردم دارند و اگر راه ورود آنها را به بازار سرمایه فراهم کنیم، علاوه بر اینکه شرایط برای فعالیت نسل دوم استارتآپها در بازار بورس فراهم می‌شود، استارت‌آپ‌های نسل نخست هم رونق بیشتری را تجربه می‌کنند. در حقیقت، وقتی نخستین استارت‌اپ‌ها وارد بازار می‌شوند، راه برای دیگر استارت‌اپ‌ها هم باز می‌شود. به‌گفته وی، ورود استارتآپها به بازار سرمایه موجب تنوع این بازار و ریسک‌پذیری بیشتر سرمایهگذاران می‌شود.
مشکل، نبود زبان مشترک است
دارابی گفت: مشکل اساسی این است که دوطرف یعنی هم بازار سرمایه و هم استارتآپها هنوز به زبان مشترک که موردقبول یکدیگر باشند، نرسیده‌اند و نهادهای واسط کمی برای این منظور وجود دارد که توانایی هموارسازی مسیر را داشته باشند. در واقع، برای اینکه استارتآپها وارد بورس شوند، سرمایه‌گذاری بزرگی لازم است که میان این دو یعنی بازار بورس در بیرون و داخل پلی بزند، اما چون در واقع استارت‌آپ‌های نسل اول با سرمایه‌های نه‌چندان بزرگ همراه شدند، تنوع و اختلاف زیادی میان سهامداران آنها وجود دارد.
وی ادامه داد: سرمایهگذاران در بازار سرمایه، شاهد طیف گسترده‌ای از مشکلات هستند، به‌همین دلیل باید یک نهاد حاکمیتی وجود داشته باشد که به‌عنوان هماهنگ‌کننده، رابط این دو قرار گیرد و این 2 گروه را به زبان مشترک در سازمانی واحد که سازمان بورس باشد، برساند. گفتنی است، این نهاد می‌تواند صندوق نوآوری و شکوفایی که نهادی برای تامین سرمایه اکوسیستم دانش‌بنیانی در کشور است، باشد. در حال حاضر نبود زبان مشترک میان استارتآپها بزرگ‌ترین مسئله پیش‌روی سازمان بورس برای فعالیت استارتآپها هستند.
دو راه برای ورود به بورس
در ادامه، سیاوش صمیمی، معاون سرمایه‌گذاری صندوق نوآوری و شکوفایی در گفت‌وگو با صمت گفت: بورس یکی از ابزارهای تکامل‌یافته تامین مالی شرکت‌ها است که آنها می‌توانند با این واسطه سهام خود را در بازار عرضه کنند تا به هموارسازی مسیر برای تامین مالی خود بپردازند. تاکنون شرکت‌های دانش‌بنیان بزرگی که در حوزه صنعت و پتروشیمی فعالیت می‌کنند، در بازار سرمایه فعالیت کرده‌اند و شاهد رشد و توسعه آنها بوده‌ایم.
وی افزود: بورس می‌تواند جای خوبی برای تامین مالی استارت‌آپ‌هایی باشد که در حوزه فناوری اطلاعات، اینترنت اشیا و هوش‌مصنوعی فعالیت می‌کنند که معمولا از 2 روش این تامین مالی انجام می‌گیرد؛ روش نخست، انتشار اوراق بدهی یا صکوک و دیگری، عرضه اولیه سهام در یکی از بازارهای بورس و مبتنی بر مشارکت است.
وی ادامه داد: اوراق صکوک که مبتنی بر بدهی است، به‌نوعی راهی برای قرض گرفتن از سازمان‌های مرتبط با بازار بورس به‌منظور تامین مالی دانش‌بنیان‌ها است. گفتنی است، برای انتشار صکوک نیاز نیست که سهام دانش‌بنیان‌ها یا استارتآپها در یکی از بازارهای سرمایه پذیرفته شود، یعنی اگر شرکتی خارج از بورس باشد، می‌تواند از طریق اوراق صکوک با صرف زمان کمتری تامین مالی کند، البته نیاز به یک ضامنی برای ایفای تعهدات هم دارند.
لزوم شفافسازی داراییهای نامشهود
صمیمی گفت: درباره روش دوم هم باید گفت، سهام دانش‌بنیان یا استارت‌آپ خواهان ورود به بازار سرمایه باید پذیرفته شود. در بسیاری از موارد، بازار بورس از پذیرش آنها اجتناب می‌کرد، چرا که بخش عمده دارایی آنها نامشهود بود. معضل اصلی داراییهای نامشهود استارتآپها است که برای بازار سرمایه شناخته‌شده نیست. دغدغه اصلی این است که اگر روزی استارتآپها از ادامه فعالیت باز بمانند، سهامداران آنها با مشکل مواجه می‌شوند، چرا که نرخ سهام استارتآپها به یک‌دهم یا یک‌پنجم هم کاهش پیدا نمی‌کند و در عمل به صفر نزدیک می‌شود، زیرا دارایی مشهودی وجود ندارد که بتوان با فروش آن سهم سرمایهگذاران را داد. به‌عبارت روشن‌تر، اموال منقول و دارایی فیزیکی وجود ندارد که بتوان فروخت و پول سهامداران را تامین کرد.
به‌گفته وی، دارایی نامشهود دلیل اصلی نپذیرفتن سهام این شرکت‌ها در بازار سرمایه است. در حال حاضر برای داراییهای نامشهود در بورس تدابیری دیده نشده است. نزدیک به 40 شرکت دانش‌بنیانی که دارای داراییهای مشهود هستند، در بازار سرمایه فعالیت می‌کنند و معضلی از بابت ورود به بازار سرمایه نداشتند.
سخن پایانی
بسیاری از کارشناسان درباره ورود استارتآپها به بورس نظرات متفاوتی ارائه دادند، در حالی که موافقان دلایلی چون نیاز استارتآپها به تجربه راه‌های جدید تامین سرمایه و بهره‌مندی از معافیت‌ها و تخفیفات مالیاتی را دلایل مهمی برای ورود استارتآپها به بورس عنوان می‌کنند. مخالفان این موضوع، ایراد در صورت‌های مالی حسابداری و ضعف در حاکمیت شرکتی و ابهاماتی از این دست را دلایل پررنگ و قابل‌توجهی می‌دانند. همچنین بنا به‌گفته برخی کارشناسان در حوزه زیرساخت رایانش ابری می‌توانیم علاوه بر، پرداختن به مسئله ترافیک داخلی، میزبانی کشورهای همسایه را برعهده بگیریم. همچنین، می‌توانیم در حوزه هوش مصنوعی در جهان مدل متفاوتی عرضه کنیم. راست یا دروغ بودن این گزاره‌ها بحث دیگری را می‌طلبد. مدنظر این گزارش این است که استارت‌آپ‌های فعال در زمینه‌های فناوری اطلاعات در کشور ارزش سرمایه‌گذاری بلندمدت را خلق می‌کنند و در جهان از بهینه‌ترین‌ها هستند، افرادی که بیشترشان زیر 30 سال هستند و به‌خاطر تحریم و کمبود سرمایه معمولا از فعالیت بازمی‌مانند و توانایی تامین مالی فعالیت‌های خود را ندارند، بنابراین ورود استارتآپها به بازارهای سرمایه و بورس می‌تواند یکی از راهکارهای قابل‌تامل برای توسعه آنها باشد؛ توسعه‌ای که به‌دنبالش حل معضلات کشور نهفته است.