بازار اکانت در بازی‌های کامپیوتری
صنعت بازی نقش قابل‌توجهی در «اقتصاد دیجیتال در سایه» دارد. محدودیت‌های داخلی و خارجی در عرصه بازی‌ها باعث شکل‌گیری بازارهای غیر رسمی و خاکستری مانند فروش اکانت، چه استریم چه پلی‌استیشن شده است. برخی نیز بازی می‌کنند تا اکانت خود را در مراحل بالاتر به فروش برسانند.
مینا علیزاده: بازار بازی‌های ویدئویی در ایران با تضادهای آشکار و پیچیدگی‌های فراوانی روبه‌روست؛ بازاری که عطش گیمرها برای تجربه تازه‌ترین بازی‌های جهانی را با قیمت‌های سرسام‌آور، محدودیت‌های واردات و روش‌های غیررسمی خرید و فروش در هم آمیخته است. در این شرایط، بازی دیگر صرفا سرگرمی نیست؛ بلکه به بازتابی از «اقتصاد دیجیتال در سایه» تبدیل شده و گیمر ایرانی پیش از هر چیز باید مهارت بقا در نبرد با تحریم‌ها، قیمت‌ها و ریسک‌های اقتصادی و فنی را بیاموزد. البته درحالی‌که بازار داخلی فاقد شفافیت و مسیرهای قانونی مشخص است، داده‌های جهانی نشان می‌دهد نسل جدید و به‌ویژه نسل زد، بازی‌های ویدئویی را به بستری اقتصادی تبدیل کرده‌اند؛ بستری که در آن مهارت، برند شخصی و استراتژی حضور آنلاین درآمدهای چشم‌گیری برای گیمرها و استریمرها ایجاد می‌کند.
عرصه‌ای پر از تناقض
بازار بازی‌های ویدئویی در ایران این روزها بیش از هر زمان دیگری به صحنه‌ای پر از تناقض شباهت دارد؛ بازاری که از یک سو با عطش گیمرها برای تجربه جدیدترین بازی‌های جهانی داغ است و از سوی دیگر زیر فشار قیمت‌های سرسام‌آور، محدودیت‌های واردات و روش‌های غیررسمی خرید و فروش نفس می‌کشد. در نبود مسیرهای قانونی و قیمت‌گذاری شفاف، گیمر ایرانی میان چند راه پرریسک گرفتار شده است. از نسخه‌های کرکی و کنسول‌های «کپی‌خور» تا اجاره اکانت‌های اشتراکی و اکانت‌های دست‌دوم در پلتفرم‌ها. در چنین شرایطی بازی دیگر فقط تفریح نیست؛ بازتابی است از اقتصاد دیجیتال در سایه؛ جایی که خلاقیت کاربران برای بقا با نبود زیرساخت رسمی و سیاستگذاری منسجم گره خورده است.
در چنین بازاری دو پلتفرم اصلی بیشتر از بقیه میان گیمرهای ایرانی جا باز کرده‌اند؛ کامپیوتر و کنسول‌های بازی که هرکدام دنیای مخصوص به خود را دارند، با قاعده‌ها، هزینه‌ها و حتی خرده‌فرهنگ‌های متفاوت. کاربران کامپیوتر اغلب میان دو انتخاب سرگردان‌اند. دانلود نسخه‌های کرکی رایگان یا خرید قانونی از فروشگاه‌هایی مثل استیریم و اپیک گیمز. خرید قانونی هر چند تجربه‌ای امن‌تر و اجتماعی‌تر است - چون استیریم نه فقط فروشگاه، بلکه جامعه‌ای جهانی از گیمر‌هاست - اما به دلیل قیمت‌های دلاری، تحریم‌ها و نبود ریجن ایران برای بسیاری از بازیکنان صرفه اقتصادی ندارد. از سوی دیگر کنسول‌دارها راه‌های پرپیچ‌وخم‌تری پیش رو دارند، از خرید نسخه‌های فیزیکی که قاچاقی و چمدانی وارد می‌شوند گرفته تا اجاره اکانت‌های اشتراکی یا هک کردن دستگاه برای اجرای بازی‌های کپی. در نتیجه این عوامل نیز یک بازار خاکستری شکل گرفته که در آن خلاقیت فنی، ناچار جایگزین دسترسی قانونی شده است.
بر این اساس حتی در دنیای مجازی هم بوی گرانی از کیلومترها دورتر به مشام می‌رسد. هر گیمر پیش از آنکه قهرمان بازی شود باید در نبرد با قیمت‌ها، تحریم‌ها و ترفندهای فنی دوام بیاورد. «بازی کردن» برای بسیاری به نوعی مهارت بقا در اقتصاد سایه تبدیل شده است. در نبود واردات رسمی، نسخه‌های کرکی و اکانت‌های اشتراکی مثل چرخ‌دنده‌هایی هستند که این ماشین غیررسمی را سرپا نگه داشته‌اند؛ بازاری خاکستری که در آن خلاقیت و بی‌قانونی درهم تنیده‌اند.
بررسی آگهی‌های سکوهای آنلاین نیز نشان می‌دهد بازار فروش و اجاره اکانت‌های بازی در ایران با تنوع و پیچیدگی قابل‌توجهی روبه‌رو است. در بخش اکانت‌های پلی‌استیشن قیمت‌ها از حدود 40 هزار تومان برای نصب بازی‌های معمولی تا بیش از 3میلیون و 600 هزار تومان برای بسته‌های ویژه یا اکانت‌های تضمینی متغیر است. اکانت‌های ایکس‌باکس نیز گستره‌ای مشابه دارند؛ اکثر آگهی‌ها بین 30 تا 150 هزار تومان هستند، اما برخی بسته‌های ویژه تا 50میلیون تومان هم قیمت‌گذاری شده‌اند.
در دسته بازی‌های خاص یا بازی‌شده مانند FIFA، Death Stranding یا سایر عناوین معروف، قیمت اکانت‌ها بین 130 هزار تا بیش از 2میلیون تومان مشاهده شد. اکانت‌های ظرفیت یا اشتراکی (capacity/shared) عمدتا در بازه 200 هزار تا حدود یک میلیون تومان ارائه می‌شوند و امکان دسترسی به چند بازی را به طور همزمان فراهم می‌کنند، اما ریسک‌هایی مانند بن شدن یا محدودیت اتصال به اینترنت دارند. خدمات نصب، کپی‌خور و فلش کردن کنسول نیز بازار جداگانه‌ای دارد؛ هزینه معمول برای نصب بازی‌های معمولی بین 15 تا 500 هزار تومان است، درحالی‌که بسته‌های کامل و خدمات تضمینی می‌توانند تا چند‌میلیون تومان قیمت داشته باشند. در حوزه اکانت‌های موبایل و بازی‌های آنلاین، قیمت‌ها بر اساس سطح اکانت و آیتم‌ها متغیر است و از حدود 200 هزار تومان برای اکانت‌های پایه تا چند‌میلیون تومان برای اکانت‌های پیشرفته و دارای آیتم‌های ارزشمند مشاهده می‌شود.
بررسی آگهی‌ها همچنین نشان می‌دهد که عرضه اکانت‌های بازی در ایران گسترده و پرنوسان است؛ شمار قابل‌توجهی آگهی فعال برای انواع پلتفرم‌ها (پلی‌استیشن، ایکس‌باکس، کامپیوتر شخصی و بازی‌های موبایل) در دیوار فهرست شده است و قیمت‌ها به شدت وابسته به نوع بازی، سطح اکانت و خدمات جانبی است. به‌طور کلی بازه قیمتِ آگهی‌ها از حدود چند 10هزار تا چند‌میلیون تومان کشیده می‌شود؛ اما تمرکز قیمت‌ها در بخش عمده آگهی‌ها در بازه حدود 150 هزار تا یک‌میلیون تومان قرار دارد.
محبوب‌ترین عناوین و دسته‌هایی که بیشترین آگهی را دارند شامل Call of Duty، Free Fire، کلش اف کلنز / کلش رویال، FIFA، بازی‌های کنسولی (پکیج‌های PS5/PS4 نصب‌شده) و اکانت‌های «capacity/shared» است. آگهی‌های مخصوص بازی‌های موبایل و حساب‌های دارای آیتم‌ها یا لِول بالا گاهی تا چند‌میلیون تومان قیمت‌گذاری می‌شوند؛ برای مثال آگهی‌هایی برای کلش با قیمت‌های چند‌میلیون و آگهی‌های کالاف با قیمت‌هایی در بازه چند صد هزار تا یک‌میلیون تومان دیده می‌شود. این داده‌ها نشان می‌دهد که قیمت‌ها در بازار داخلی نه تنها بسیار متغیر هستند، بلکه نوع بازی، سطح اکانت و خدمات جانبی نقش تعیین‌کننده‌ای در تعیین ارزش و هزینه نهایی دارند.
به گفته شیرین منظری، گیمر و تحلیلگر بازار بازی، وضعیت قیمت‌ها در بازار داخلی به حدی پیچیده و متغیر است که گیمر ایرانی پیش از هر تصمیمی باید جنبه اقتصادی آن را بسنجد. منظری توضیح می‌دهد که قیمت بازی‌ها به طرز ترسناکی بالا رفته است. یعنی هنگامی که یک بازی جدید و ترند می‌آید برای تهیه نسخه اورجینال آن باید بین سه تا شش‌میلیون تومان هزینه کرد. ریسک خرید به واسطه دلال‌ها، فروشنده‌ها و روش‌های اشتراکی هم بالاست. این را هم باید در نظر گرفت که هزینه سخت‌افزار بازی هم بسیار زیاد است، بنابراین می‌شود انتظار داشت که جامعه گیمرها کوچک‌تر از قبل شود.» او برای روشن‌تر کردن وضعیت بازار مثالی هم می‌آورد: «بازی SILENT HILL f همین چندوقت پیش در گیمزکام رونمایی شد. تفاوت فاحشی میان ریجن‌ها و پلتفرم‌ها برای قیمت‌های نسخه‌های مختلف آن وجود دارد. همین اختلاف قیمت‌ها باعث شده تا خرید بازی برای گیمر ایرانی به تصمیمی اقتصادی و پرریسک تبدیل شود، نه صرفا انتخابی برای سرگرمی.»
درآمدزایی گیمرها
در شرایطی که بازار بازی‌های ویدئویی ایران پر از ابهام و پیچیدگی است، بحث درآمدزایی گیمرها و استریمرها یکی از جنبه‌های کمتر بررسی شده این حوزه است. باید یادآور شد که هیچ آمار رسمی از گردش مالی اکانت‌ها یا درآمد دلاری بازی‌ها در دسترس نیست و همین فقدان شفافیت به ابهام در این عرصه دامن می‌زند. برخی آمارها نشان می‌دهد که بازیکنان بین‌المللی که عمدتا در ایران نیستند، از طریق بازی، جذب آگهی در اینستاگرام یا یوتیوب بین 50 تا 60 هزار دلار درآمد دارند. هاشم حبیبیان، گیمر فعال، در این باره به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «هیچ گونه آماری مبنی بر این که کدام بازی درآمد دلاری بیشتری برای استریمر دارد وجود ندارد. در حقیقت درآمد دلاری گیمرهای محتواساز متکی بر برندسازی شخصی خودشون است.»
او در ادامه درباره افراد معروف هر بازی توضیح می‌دهد: «محتوای هر بازی افراد معروف متعددی دارد؛ برای بازی Dota2 امیر فانتوم و نریمان کیوپید معروف هستند، برای بازی Call of Duty سام صابری، برای بازی‌های داستانی هاشم هایزنبزگ، برای محتوای Just Chat امیر ایزد، برای GTA RP نیچوکو و برای موبایل گیمینگ hypoaimgaming.» حبیبیان تاکید می‌کند که درآمد تک تک این افراد کاملا مشخص نیست، چون قراردادهای تبلیغاتی و اسپانسری جدا از درآمد حاصل از تبلیغات دلاری متغیر عمل می‌کنند.
او در پاسخ به سوال درباره آماری از گردش مالی اکانت‌ها به ریال و دلار می‌گوید: «هیچ ثبت آماری تاکنون برای گردش مالی هیچ محتواساز گیمی انجام نشده است.» حبیبیان همچنین در خصوص روش‌های درآمدزایی گیمرهای ایرانی توضیح می‌دهد: «یک گیمر در ایران از چند راه درآمد دارد؛ تبلیغات دلاری که روی پلتفرم‌هایی مثل یوتیوب و توییچ وجود دارد، دونیشن یا پولی که مخاطب برای حمایت واریز می‌کند، درآمد دلاری از اسپانسرهای خارجی و درآمد ریالی از اسپانسرهای ایرانی و همچنین درآمد ریالی از تبلیغات ایرانی.» کمک مالی یا دونیشن، بخش قابل‌توجهی از درآمد مالی بازیکنان را در برمی‌گیرد. برای مثال در سایت «ریمیت» که مختص بازیکنان ایرانی است، کمک‌های مالی تا روز پنج‌شنبه نزدیک به 424میلیارد تومان رسیده بود. بخشی از این دونیت‌ها، رمزارزی صورت می‌گیرد و بخش دیگر آن از طریق درگاه‌های رسمی کشور.
حبیبیان در پاسخ به این سوال که چه بازی‌هایی درآمد بیشتری دارد و ایرانی‌ها تمایل دارند چه بازی‌هایی برای درآمد بیشتر انجام دهند می‌گوید: «باز هم تاکید می‌کنم درآمد بیشتر ربطی به خود محتوایی که ارائه می‌دهید ندارد و کاملا به استریمر و عملکردش مرتبط است. در ایران معمولا بازی‌های آنلاین بیشتر مخاطب دارند، مثل Dota2، Call of Duty یا GTA RP.» کارشناسان می‌گویند که نسل آلفا به‌شدت طرفدار بازی‌هایی مثل «Call of duty» هستند و در پلتفرم‌های خرید و فروش آنلاین نیز این بازی سهم قابل‌توجهی دارد. متوسط قیمت فروش اکانت این بازی هم 1.5میلیون تومان می‌شود. بر اساس اعلام بنیاد ملی بازی‌های رایانه‌ای گیمرهای ایرانی در سال 1401 درآمدی بین 10 تا 100میلیون تومان داشته‌اند. البته درحالی‌که این شرایط مبهم و غیرشفاف در فضای بازی در ایران حاکم است، داده‌های جهانی نشان می‌دهد نسل جدید و به‌ویژه نسل زد در جهان با ورود پررنگ به حوزه بازی‌های ویدئویی و استریمینگ نه تنها سرگرمی، بلکه منبع درآمد قابل توجهی برای خود ایجاد کرده‌اند.
در سطح جهانی درآمد گیمرها به شدت متنوع است؛ گزارشی که سنت کلاود در این باره منتشر کرده است نشان می‌دهد گیمرهای حرفه‌ای در سطح جهانی سالانه درآمدی بین 30 تا 100 هزار دلار دارند، درحالی‌که استریمرهای سطح متوسط از طریق تبلیغات، اشتراک‌ها و حمایت‌های مالی، سالانه بین 5 تا 150 هزار دلار درآمد کسب می‌کنند. همچنین، استریمرهای مشهور و پرطرفدار مانند Ninja و Pokimane می‌توانند درآمد سالانه‌ای بین 1 تا 10میلیون دلار داشته باشند. این ارقام نشان می‌دهد که در جهان بازی‌های ویدئویی دیگر صرفا سرگرمی نیستند؛ بلکه بستری اقتصادی و حرفه‌ای برای نسل جدید ایجاد کرده‌اند، جایی که مهارت، برند شخصی و استراتژی حضور آنلاین تعیین‌کننده موفقیت مالی است.