بازخوانی سفر مقام معظم رهبری به سارایوو و بازدید از کتابخانه غازی خسروبیگ
مقام معظم رهبری در زمان ریاست جمهوری به سارایوو سفر و از کتابخانه غازی خسروبیگ بازدید کردند.
آیت‌الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب در اسفندماه 1367 و در زمان ریاست جمهوری خود سفری به یوگسلاوی داشتند.
رهبر انقلاب در خطبه‌های نماز جمعه 14 بهمن 1373 اینگونه از آن سفر یاد کرده‌اند: «به یاد میآورم که سال‌ها پیش - در زمان ریاست جمهوری خود - به یوگسلاوی رفته بودیم. من ضمن بازدید از آن کشور، گفتم: «میخواهیم از بوسنی و هرزگوین هم دیدن کنیم.» مقدمات سفر به آنجا مهیا شد و به سارایوو رفتیم. یک روز به خیابان‌های سارایوو رفتم و مردم که شنیده بودند رئیس جمهور اسلامی آمده است - چون رسانه‌های گروهی یوگسلاوی که ما مهمانشان بودیم، عکس و گزارش و تفصیلات ما را در بلگراد منتشر کرده بودند - گروه گروه جمع شده بودند و زن و مرد، تحت تأثیر شوق و روحیه اسلامی، اشک میریختند و کف میزدند.»
«گنجینه‌ای ارزشمند از روزگار گذشته»
شرح این سفر در کتاب «غریب در خانه» (از انتشارات پرنده) آمده است:
رئیس جمهور در سارایوو همچنین از مسجد غازی خسروبیگ بازدید کرد. در بدو ورود رئیس جمهور به این مسجد، ایرانیان مقیم با شعار‌های «صل علی محمد، یار امام خوش آمد»، مقدم رئیس جمهوری را گرامی داشتند. نماز ظهر و عصر به امامت امام جماعت مسجد برپا شد. در حالی که سراسر مسجد مملو از جمعیت بود آیت‌الله خامنه‌ای به سخنرانی پرداختند. رئیس جمهور در قسمتی از سخنان خود گفت: «امروز اسلام در دنیا به بیداری رسیده است. ما مثل برادران دورافتاده، همدیگر را دیدیم و از این بابت بسیار خوشحال هستیم.»
در ادامه آیت‌الله خامنه‌ای از کتابخانه غازی خسروبیگ بازدید کردند و در دفتر یادبود آن نوشتند:
«کتابخانه مهم و ارزشمند غازی خسروبیگ در شهر سارایوو را زیارت کردیم؛ گنجینه‌ای ارزشمند از روزگار گذشته و از فرهنگ اسلام غنی در آن سرزمین. آرزو می‌کنم برادران و خواهران مسلمان در این شهر خود را با این فرهنگ غنی و عظیم روز به روز مستحکم‌تر کنند.»
روایت این سفر و این بازدید را علی‌اکبر ولایتی در فصلنامه «مسیر» طی مصاحبه‌ای تشریح و بازخوانی کرده است: «آستانه فروپاشی شوروی و بلوک شرق و یوگسلاوی سابق، آقا در زمان ریاست جمهوری در اسفند ماه 1367 سفری به یوگسلاوی داشتند. یوگسلاوی آن زمان مرکب از چند ایالت بود که بعداً هر کدامشان یک کشور شد: کرواسی، مونته‌نگرو و صربستان. ریاست جمهوری یوگسلاوی هم بین این تعداد ایالت‌ها گردشی بود. وقتی ما به بلگراد مرکز یوگسلاوی رفتیم، جزء درخواست‌هایمان این بود که حتماً با سفر آقا به سارایوو، مرکز بوسنی که مردمشان مسلمانند، موافقت کنند. برای مقامات یوگسلاوی هم آسان نبود که بپذیرند یک رهبر بلندپایه مذهبی، ولو در کسوت رئیس جمهور، برود و از جایی بازدید کند که برای آن‌ها مثل لانه زنبور است. خلاصه اینکه آقا از بلگراد به سارایوو رفتند و در مسجد سارایوو نماز خواندند و بعد هم به کتابخانه غازی خسروبیگ، که در آنجا کتاب‌های اسلامی بود، رفتند. به نظرم این مجموعه یک مدرسه طلبگی هم داشت که موقعی که آقا وارد آن شدند عده‌ای از همین طلبه‌های بوسنیایی و روحانیون آنجا آمده‌اند به استقبال آقا. ما تا حالا روحانی مسلمان به این شکل و شمایل و قد‌های بلند و مو‌های بور ندیده بودیم. جمع بدیعی درست کرده بودند و البته کوچه و بازار هم پر از جمعیتی بود که به استقبال آمده بودند.»
رهبر انقلاب همانطور که پیش از این ذکر شد در دفتر یادبود این کتابخانه آن را گنجینه‌ای ارزشمند از روزگار گذشته دانستند که نشان از شناخت دقیق و درست ایشان از جایگاه این کتابخانه بود؛ چراکه آثار این کتابخانه از مناطق مختلف دنیا جمع آوری شده و در دوران امپراطوری عثمانی در سراسر بوسنی و هرزگوین صد مدرسه دینی دائر و در هر مدرسه کتابخانه‌ای نیز موجود بود. با انحلال مدارس دینی، خانقاه‌ها، مکتب‌خانه‌ها و بیمارستان‌ها در طول زمان، آثار خطی موجود در کتابخانه‌های این اماکن به مرور به سارایوو منتقل شده است. در کنار این آثار، کتب دست‌نویس دیگری نیز از شهر‌های مکه، مدینه و استانبول به این کتابخانه آورده شده است.
قدیمی‌ترین اثر موجود در این کتابخانه، کتاب دست‌نویس احیاء علوم‌الدین از امام محمد غزالی متعلق به سال 1105 میلادی است. این اثر یکی از قدیمی‌ترین آثار دست‌نویس جهان است که از آن نسخه‌برداری شده است. در این کتابخانه دست‌نوشته‌هایی متعلق به قرون دوازدهم تا چهاردهم نیز وجود دارد. این همه اثر نشان‌دهنده مشارکت بالای بوسنی و هرزگوین در فرهنگ و تمدن اسلامی است.
هر کتاب برای خود حکایتی دارد. البته تمام آثار این کتابخانه در ارتباط با علوم دینی نیست، بلکه کتب متعددی نیز در موضوعات مختلفی، چون ریاضیات، هندسه و نجوم موجود است.
کتابخانه غازی خسروبیگ در طول تاریخ شاهد جنگ‌های متعددی بوده و بخش مهمی از آثار خود را از دست داده است. در خلال جنگ جهانی دوم این کتابخانه در باغچه مسجد خونکار بود که خمپاره‌ای به سقف آن اصابت کرد. این حادثه سبب بروز آتش‌سوزی در سقف کتابخانه شد. درست در پشت این مسجد، کلیسای فرانسیسکن قرار دارد. متولی این کلیسا با مشاهده این آتش‌سوزی مأموران آتش‌نشانی را خبردار کرده که به این ترتیب آتش خاموش می‌شود.
در جنگ اخیر بوسنی نیز انستیتوی شرقیات مورد حمله قرار گرفت و کتابخانه آن با 5 هزار و 240 اثر دست‌نویس کم‌نظیر در آتش سوخت و نابود شد. در آن زمان برای کمک به شهر دالانی گشوده شد. همین امر نیز سبب نجات دست‌نوشته‌ها شد.
کتابخانه عمومی 500 ساله غازی خسروبیگ در محله باش چارشی سارایوو، با زیربنای 7 هزار مترمربع و 35 کتابدار، بزرگترین کتابخانه کشور بوسنی و هرزگوین محسوب شده و به دلیل وجود برخی آثار خطی نادر در این کتابخانه، به عنوان حافظه شبه‌جزیره بالکان از آن یاد می‌شود. این کتابخانه در سال 1537 به دست «خسروبیگ» از حکمرانان عثمانی تأسیس شد. داستان از این قرار بود که در دوران عثمانی در بوسنی و هرزگوین حدوداً 100 دبیرستان اسلامی و حدود 1000 مکتب دبستان فعال بود. این ساختمان‌های آموزشی در کنار خود کتابخانه کوچک یا بزرگی داشتند؛ اما به مرور زمان بر اثر ضعف اقتصادی این کتابخانه‌ها تعطیل می‌شدند و کتاب‌های آن‌ها به کتابخانه غازی خسروبیگ منتقل می‌شد.
این کتابخانه عمومی محل گردهمایی مسلمانان بوسنی در قرن پیش بود؛ چراکه در قرن بیستم مسلمانان بوسنی و هرزگوین دارای سازمان رسمی مستقل نبودند و کتابخانه غازی خسروبیگ نقش سازمانی را داشت که منافع ملی مسلمانان را تأمین می‌کرد. کتابخانه غازی خسروبیگ به عنوان نماد هویت اسلامی منطقه بالکان، در وهله اول یک کتابخانه عمومی است که همزمان آرشیو، موزه، مرکز پژوهشی و یک مرکز فرهنگی در سارایوو هم محسوب می‌شود.
بخش نسخ خطی کتابخانه دارای 10 هزار و 585 نسخه خطی و حدود 16 هزار اثر به زبان عربی، ترکی، فارسی و بوسنیایی است. موضوعات نسخ خطی شامل موضوعات مذهبی، شعر، ادبیات، ریاضیات، داروسازی، شیمی و لغت‌نامه است. در کتابخانه حدوداً 40 هزار اثر نگهداری می‌شود. تاریخ‌شناسان اذعان می‌کنند که منابع فعلی کتابخانه 10 درصد از منابعی است که در این کتابخانه وجود داشته است. این کتابخانه همچنین مجموعه‌ای غنی از روزنامه‌ها و مجلات را در اختیار دارد. اولین روزنامه چاپ شده در بوسنی و هرزگوین در سال 1866 با عنوان «گلستان سارایوو»، مجلات مختلف، مجموعه تمبر بوسنی و هرزگوین و مجموعه‌ای از عکس‌های قدیمی نیز در این کتابخانه نگهداری می‌شود.
ساختمان جدید کتابخانه غازی خسروبیگ در طول ده سال با کمک مالی 8.8 میلیون دلاری کشور قطر ساخته و در 15 ژانویه 2014 بازگشایی شد. کتابخانه جدید ظرفیت نگهداری نزدیک به 500 هزار نسخه کتاب را دارد و در سه طبقه با نمای شیشه و مرمر ساخته شده است. کتابخانه غازی خسروبیگ دارای بخش‌های متنوعی است و به عنوان یک کتابخانه عمومی مدرن طیف گسترده‌ای از خدمات را ارائه می‌کند.
باشگاه خبرنگاران جوان فرهنگی هنری ادبیات