بازی، بنیان‌های خانواده را پایدارتر می‌کند
نخستین نشست علمی نهمین جشنواره ملی اسباب‌بازی ایران که به موضوع «بازی، اسباب‌بازی و استحکام خانواده» اختصاص داشت، به‌صورت حضوری و مجازی برگزار شد.
این نشست با سخنرانی سمیرا خطیب‌زاده، ناصرالدین کاظمی، شیوا مقدم و آزاده بیات، روز شنبه 29 دی 1403 در سالن گردهم‌آیی مرکز آفرینش‌های فرهنگی هنری کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان واقع در خیابان حجاب تهران برگزار شد.
بازی جدی‌ترین عنصر در هویت کودک است
در ابتدای این نشست، ناصرالدین کاظمی، نایب رئیس انجمن کودکان استثنایی گفت: ازنظر تحول نظام شناختی، سه دوره اساسی تحولی داریم. حسی حرکتی، عملیات عینی و انتزاعی. اما در واقع چهار دوره است حسی، حرکتی، پیش‌حرکتی و عملیاتی. همه آن‌چه به کودک می‌پردازد می‌طلبد که با نگاه تعامل، به اقتضاء جنسیت و تحول به آن پرداخته شود.
او ادامه داد: - به زبان بزرگسالی - به فعالیت کودک عنوان بازی داده می‌شود. یعنی جدی‌ترین چیزی که هویت کودک را نشان می‌دهد، همین بازی است. در واقع از نگاه بزرگ‌سال، محور هویت برای کودک، بازی است. در تمام عرصه‌های پرورشی و تحول عاطفی و امنیت عاطفی باید به‌جدیت روی این فعالیت دقت ویژه کرد.
کاظمی همچنین اظهار کرد: اسباب‌بازی و بهداشت روانی کودک یک رویکرد تعاملی است. پنج اصل در بحث تربیت کودک وجود دارد و باید به آن در تمام محور‌ها توجه کرد. این پنج اصل شامل پذیرش، تشویق، پشتیبانی، تایید و احترام است. وقتی صحبت از تعامل تحولی می‌کنیم در واقع به این اصول توجه داریم.
او گفت: هر اسباب‌بازی که این پنج اصل را همراه داشته باشد به امنیت عاطفی کودک تحقق می‌بخشد. در مقاطع تحولی زیر نوجوانی، آن‌چه لحاظ قرار می‌گیرد امنیت عاطفی کودک است. تا دو سالگی اسباب‌بازی‌هایی لحاظ می‌شود که به بهترین وجه این امنیت عاطفی را تحقق ببخشد. عروسک‌ها و حیوانات پارچه‌ای کوچک بسیار قوی می‌توانند این رابطه را برقرار کنند. قوی‌ترین اسباب‌بازی‌ها بیشترین تعامل مادر کودک را باید به همراه داشته باشد.
بازی، بنیان‌های خانواده را پایدارتر می‌کند
رئیس انجمن کودکان استثنایی اظهار کرد: در اصل پشتیبانی، چرخ‌های کمک‌کننده با همراهی والدین به‌ویژه مادر را می‌طلبد و اضطراب را کاهش داده و همراهی را تا حد زیادی ایجاد می‌کند. آن‌چه که بعضی از نظریه‌پردازان به عنوان دلبستگی ذکر کرده‌اند به این حس پشتیبانی روانی بر می‌گردد. کتاب‌های پارچه‌ای یا اسباب‌بازی‌های لمسی و صوتی خرده‌خرده تصحیح شده و با اصل تایید پیش می‌روند. اسباب‌بازی‌های واکنشی آهنگین که دکمه‌دار هستند با توجه به شرایط و علاقه‌مندی کودک، احترام به همراه دارند. اسباب‌بازی که تعامل ساده را با محوریت مادر و همراه با حس در آغوش‌کشیدن داشته باشد در این اصل قرار می‌گیرد.
او ادامه داد: رشد اجتماعی در سن 3 تا 5 سالگی اهمیت بالایی دارد و اسباب‌بازی، حس پشتیبانی را ایجاد می‌کند و برای جلوگیری از حس تنهایی در بزرگسالی، این دوره اهمیت دارد. اسباب‌بازی‌هایی که تایید را تحقق ببخشند مانند کارت‌های قصه‌گویی یا استفاده از وسایل نقاشی که بچه احساسات خود را در قالب تصویر تحقق ببخشد از این جمله است. در نهایت اصل احترام در دوره پیش عملیاتی است که بازی‌های پرسش و پاسخ در آن مهم است. در این دوره که زمینه آن فراهم است بدون انتقاد و تمسخر عقاید و نظر‌های بچه‌ها در قبال نوع اسباب‌بازی باید مورد احترام قرار گیرد.
کاظمی در پایان سخنان خود گفت: تایید پدر و مادر به‌ویژه مادر، نقطه عطف تشکیل می‌دهد و دیدگاه افراد در بزرگسالی به این امر باز می‌گردد. قدرت امنیت عاطفی مادر بسیار بالاست و دیدگاه مادر حتی نسبت به پدر برتری دارد.
دور کردن کودک از فضای مجازی با بازی‌های خانوادگی
سمیرا خطیب‌زاده مدیر گروه رسانه و فرهنگ دانشکده سوره نیز طی سخنانی بیان کرد: درحالی که در عصر فضای مجازی قرار گرفته‌ایم و کودکان‌مان در این فضا محاصره شده‌اند، جرات و جسارت برگزارکنندگان این جشنواره با موضوع اسباب‌بازی که نقش مهمی در حوزه تربیتی کودک دارد، نشان از درایت و تدبیر این دوستان دارد.
او به اهمیت و ضرورت بازی‌های خانوادگی اشاره کرد و گفت: والدین در فراهم کردن زمینه مناسب، هدایت، کنترل بازی و ایجاد انگیزه در کودک برای تمرین مهارت‌های جدید و بازی‌های خلاق جایگاه بسیار مهم و اساسی دارند. در حالی که متاسفانه بیشتر والدین و مربیان بازی کودک را نوعی اتلاف وقت به شمار می‌آورند.
بازی، بنیان‌های خانواده را پایدارتر می‌کند
وقتی با کودک خود بازی می‌کنید متوجه سبک علایق او می‌شوید و از سوی دیگر علایق اعضای خانواده نیز شناسایی می‌شود. در حین بازی، قهرمانان و شخصیت‌های مورد علاقه فرزندتان را کشف و شناسایی می‌کنید و تیپ شخصیتی او شناخته می‌شود و این برای والدین بزرگترین دستاورد خواهد بود. بازی خانوادگی شما را به دنیای کودکی خودتان برده و مشابهت و تفاوت علاقه‌ها را میان خود و فرزندتان پیدا می‌کنید و با نزدیکی علاقه‌ها، می‌توانید نزدیکی و استحکام را چند برابر کنید.
خطیب‌زاده در ادامه به پایه‌ریزی گفت‌و‌گو در میان اعضای خانواده با بازی اشاره کرد و افزود: در دوره امروز به‌ویژه نوجوانان، علاقه‌ای به صحبت با خانواده ندارند و تمایل‌شان به سمت گفت‌و‌گو و تعامل با هم‌سن و سالان خود می‌رود. برای ایجاد فضای گفت‌و‌گو از طریق بازی‌های خانوادگی به ادبیات مشترک می‌رسید و این خلاء را می‌توانید پر کنید. با هم‌دلی و همراهی با نوجوان در هنگام بازی این تعامل برقرار می‌شود.
او بیان کرد: در بازی خانوادگی شما باید گروه تشکیل دهید و کارگروهی شکل می‌گیرد و ایجاد حس همکاری را پررنگ می‌کند چرا که هدف مشترک است و این همکاری گروهی میان پدر و فرزند یا مادر و فرزند در دل بازی، خاطره‌های جذابی را برای فرزند ایجاد می‌کند و فرزندان را از فردگرایی دور می‌کند. یکی از نکته‌های منفی فضای مجازی و آنلاین گسترش فردیت است و این اصلا خوب نیست، چرا که اغلب قدرت تعامل و کار گروهی با هم‌سن و سالان خود را ندارند، درحالی‌که با انجام بازی گروهی به‌شکل غیرمستقیم به فرزندمان یاد می‌دهیم که چه‌طور کار گروهی انجام دهد.
این استادیار دانشگاه همچنین با اشاره به این‌که اعتماد به نفس در بازی گروهی در فرزند بالا می‌رود، گفت: در دل بازی خانوادگی این اعتماد به نفس ایجاد می‌شود و پدر و مادر با یک برنامه‌ریزی هوشمندانه می‌توانند این کار را انجام دهند.
او در ادامه اظهار کرد: استرس در تمام افراد وجود دارد و وقتی از حد و مرز خود خارج شود مضر می‌شود و جلوی بسیاری از مهارت‌های اجتماعی را می‌گیرد؛ بنابراین بازی می‌تواند این استرس را کاهش دهد. هر فردی مهارتی دارد؛ برخی از بچه‌ها در بازی‌های حرکتی یا برخی دیگر در بازی‌های فکری مهارت دارند و این‌جا یاد می‌گیرند که کجا مهارت دارند و کجا ندارند. در بازی خانوادگی فرزندان می‌توانند در دل آرامش خانواده بدون هرگونه استرس مهارت نداشته خود را تقویت کنند. بازی‌کردن باعث آموزش دیدن فرزند می‌شود. ما در کنار ایجاد رقابت سالم در بازی خانوادگی باید رفتار جوانمردانه، گذشت و ایثار را نیز به فرزند یاد دهیم.
ایجاد سلیقه خانوادگی، شناخت دیگر بازیکنان و تاثیر بازی روی رشد روانی از دیگر نکاتی بود که خطیب‌زاده به آنها اشاره کرد و از چند نمونه بازی خانوادگی نام برد.
هویت، تحت تاثیر فرهنگ شکل می‌گیرد
شیوا مقدم رئیس فرهنگ‌سرای خانواده نیز در این نشست تخصصی به اسباب‌بازی، هویت و نقش هویت جنسی در نقش‌های خانوادگی پرداخت و بیان کرد: اگر این نقش‌ها در خانواده به درستی شکل بگیرد موجب استحکام خانواده می‌شود.
او با بیان تعریف هویت گفت: ما چند نوع هویت داریم از جمله هویت ملی، مذهبی، فردی، جمعی و.... هویت بیشتر در پاسخ به سوال من کیستم مطرح می‌شود. زمانی که فرد از خود می‌پرسد که من کیستم؟ وقتی صحبت از هویت می‌شود در واقع برداشتی است که خود من به عنوان انسان از خودم دارم. هویت در احساسات همه افراد تجلی دارد، اما این که کجا شکل بگیرد، مهم است. من یک هویت واقعی دارم و یک هویتی که جامعه به من می‌دهد. در هویت‌ها معانی کلیدی هستند که در ذهن افراد شکل می‌گیرند.
رئیس فرهنگ‌سرای خانواده افزود: هویت جنسیتی عموما به احساس زن و مرد بودن ما برمی‌گردد. حس من نسبت به زن بودن و مرد بودن من چیست هویت جنسیتی من را شکل می‌دهد. این‌که من چه نگاهی به جنسیت دارم. روانشناسان می‌گویند این حس از زمانی شروع می‌شود که انسان نسبت به اندام‌های جنسی خود آگاهی پیدا می‌کند و خودانگاری با جنسیت دارد.