بانک ژنتیک پزشکی قانونی؛ بازوی قدرتمند کشف جرم و تضمین عدالت

بانک ژنتیک پزشکی قانونی امروز به ابزاری ملی برای کشف علمی جرم و ارتقای امنیت اجتماعی تبدیل شده است.

به گزارش خبرنگار مهر، یک مجرم می‌تواند آثار جرم خود را از بین ببرد اما تنها چیزی که هیچ‌کس قادر به حذف یا تغییر آن نیست، هویت ژنتیکی است. ژن‌ها در هر فرد منحصر به فردند و تشابه آن‌ها با دیگران در حد صفر است. همین ویژگی سبب شده است که کوچک‌ترین آثار زیستی مانند لکه خون، تار مو یا حتی خراش روی پوست دست، کلید شناسایی هویت افراد باشد.

کاربردهای گسترده در کشف جرم و حوادث

بانک اطلاعات ژنتیک تنها برای شناسایی مجرمان به کار نمی‌رود. این فناوری در حوادث طبیعی و انسان‌ساخت مانند زلزله، سیل، سقوط هواپیما یا انفجار نیز نقشی حیاتی در تعیین هویت قربانیان دارد. به گفته کارشناسان، هدف اصلی از تشکیل این بانک ذخیره پروفایل‌های ژنتیکی مجرمان خطرناک بوده است تا در صورت تکرار جرم، شناسایی آنان به سرعت انجام گیرد. از سوی دیگر، این سامانه ابزاری مهم در اثبات بی‌گناهی افراد نیز محسوب می‌شود.

جهش بزرگ با تولید داخلی کیت‌های ژنتیک

بابک سلحشور، معاون پزشکی و آزمایشگاهی سازمان پزشکی قانونی کشور، در این خصوص بیان کرده: با اتکا به توان نخبگان داخلی و ساخت کیت‌های ژنتیک بومی، شاهد جهشی بزرگ در فعالیت‌های بانک ژنتیک بوده‌ایم.

به گفته وی، امروز بخش قابل توجهی از نیاز آزمایشگاه‌های ژنتیک در داخل کشور تولید می‌شود و همین امر وابستگی ایران را به منابع خارجی کاهش داده است.

240 هزار پروفایل و صدها پرونده حل‌شده

آمارها نشان می‌دهد تاکنون بیش از 240 هزار پروفایل ژنتیکی در سامانه بانک ثبت شده است. سلحشور می‌گوید: در 130 صحنه جرم فاقد متهم، تنها با اتکا به نمونه‌های به‌جا مانده و مقایسه آن‌ها با بانک ژنتیک، متهمان شناسایی شده‌اند. افزون بر این، از سال 1400 تاکنون نزدیک به 300 مورد مطابقت ژنتیکی میان متهمان و داده‌های موجود در بانک صورت گرفته که نقشی اساسی در حل پرونده‌های پیچیده داشته است.

مسیر ایجاد بانک ژنتیک در ایران

ایده ایجاد بانک اطلاعات ژنتیک برای نخستین بار در سال 1389 مطرح شد و از سال 1394 به‌طور رسمی وارد فاز عملیاتی شد. ایران با این اقدام در کنار 80 کشور جهان قرار گرفت که دارای بانک ژنتیک هستند. در ابتدا تمرکز بر جرایم خشن و تکرارشونده بود و نمونه‌گیری از مجرمان در زندان‌ها آغاز شد. به مرور دامنه فعالیت بانک گسترش یافت و اکنون حتی اطلاعات ژنتیکی مشاغل حساس مانند کادر پروازی نیز وارد این سامانه می‌شود.

نرم‌افزار بومی؛ گامی در امنیت داده‌ها

یکی از ویژگی‌های مهم بانک ژنتیک ایران استفاده از سامانه نرم‌افزاری بومی است. در حالی‌که بسیاری از کشورها از نرم‌افزار خارجی CODIS وابسته به اف‌بی‌آی استفاده می‌کنند، ایران به دلیل ملاحظات امنیتی، با کمک محققان داخلی یک سامانه مستقل طراحی کرده است. این نرم‌افزار به صورت شبکه‌ای در اختیار آزمایشگاه‌های پزشکی قانونی و مرکز تشخیص هویت فراجا قرار دارد.

کشف جرایم زنجیره‌ای و افزایش امنیت اجتماعی

کارشناسان می‌گویند یکی از مزیت‌های مهم بانک ژنتیک، برقراری ارتباط میان صحنه‌های جرم مختلف و کشف جرایم زنجیره‌ای است. علاوه بر آن، این بانک به پیشگیری از جرم نیز کمک می‌کند؛ چرا که حذف سریع مظنونین بی‌گناه و دستگیری مجرمان حرفه‌ای، امکان ارتکاب مجدد جرم را کاهش می‌دهد.

بانک ژنتیک پزشکی قانونی امروز به ابزاری ملی برای کشف علمی جرم، افزایش سرعت دادرسی و ارتقای امنیت اجتماعی تبدیل شده است. به گفته متخصصان، این پروژه تنها با همکاری نزدیک دستگاه‌های قضائی، انتظامی و پژوهشی می‌تواند به حداکثر کارایی خود برسد. تجربه موفق شناسایی صدها مجرم با کمک این بانک نشان می‌دهد هویت ژنتیکی اکنون به سندی غیرقابل انکار در مسیر تحقق عدالت تبدیل شده است.