با این درآمدها درس خواندن آرزوی محال شد / علم در گرو ثروت
بر اساس گفته‌ها، تحریم‌های اقتصادی در سال‌های گذشته باعث کاهش درآمدهای دولت شده است. این کاهش درآمدها تأثیر مستقیمی بر کیفیت آموزش دولتی دارد و در صورتی که افراد قادر به پرداخت هزینه تحصیل فرزند خود باشند، ترجیح می‌دهند که فرزندانشان در مدارس غیردولتی تحصیل کنند.
در سال تحصیلی 1402-1401، نرخ ترک تحصیل به سطح بالاترین آن در نیمه اخیر دهه گذشته رسیده است. یک نکته قابل توجه این است که نرخ ترک تحصیل در سال‌های اخیر، حتی از دوران کرونا، که برخی از دانش‌آموزان به دلیل عدم دسترسی به وسایل ارتباطی و اینترنت از تحصیل دست کشیدند، بیشتر است.
کارشناسان معتقدند که مهم‌ترین عامل افزایش میزان ترک تحصیل در سال‌های گذشته افزایش فقر در یک دهه اخیر بوده است. نرخ فقر در سال1401 به 30درصد رسیده است و بسیاری از مردم ایران توانایی تامین نیازهای ابتدایی خود را نیز ندارند و این مسئله بر تحصیل فرزندانشان موثر است. بنابراین به نظر می‌رسد که برخی از دانش‌آموزان به جای تحصیل، برای تامین نیازهای خود وارد بازار کار می‌شوند. علاوه بر این، ارزش تحصیل برای کسب درآمد نسبت به سال‌های گذشته کاهش یافته و موجب شده است تا انگیزه دانش‌آموزان برای ادامه تحصیل کاهش یابد.
بررسی‌ها نشان می‌دهد در سال تحصیلی 1402-1401 نرخ ترک تحصیل دانش‌آموزان در تمامی مقاطع تحصیلی افزایش یافته است. در این سال تحصیلی نرخ ترک تحصیل دانش آموزان در مقطع ابتدایی با افزایش 0.25واحد درصدی به 1.2درصد رسیده است. ترک تحصیل در مقطع ابتدایی موجب افزایش بی‌سوادی در آینده می‌شود و بسیار نگران‌کننده است. کارشناسان معتقدند افزایش میزان ترک‌تحصیل با افزایش نرخ فقر در سال‌های گذشته رابطه تنگاتنگی دارد. درحال‌حاضر نرخ فقر در ایران 30درصد است. به عبارت دیگر حدود یک‌سوم از جمعیت ایران توانایی تهیه نیازهای اساسی خود را ندارند. در چنین شرایطی حتی اگر تحصیل رایگان باشد، هزینه‌های جانبی آن موجب می‌شود برخی از خانوارها از تحصیل فرزندان خود چشم بپوشند. علاوه بر این، امکان آن وجود دارد که با توجه به افزایش پدیده کار کودکان، دانش‌آموزان ترک‌تحصیل‌کرده به کارهایی از قبیل شاگردی و زباله‌گردی مشغول شوند. علاوه بر این، برخی از دانش‌آموزان مقطع متوسطه دوم به دلایلی مانند ناکامی برخی از تحصیل‌کردگان در یافتن شغل متناسب با تحصیلات خود، ترجیح می‌دهند به جای ادامه‌تحصیل، زودتر وارد بازار کار شوند.
جاماندن بیش از 175هزار دانش‌آموز از تحصیل دوره ابتدایی
بر اساس اطلاعات منتشر‌شده توسط مرکز آمار، در سال تحصیلی 1402-1401، نرخ ترک‌تحصیل دانش‌آموزان در مقاطع تحصیلی مختلف افزایش یافته است. در سال مذکور نرخ ترک‌تحصیل در مقطع ابتدایی با فزایش 0.25واحد درصدی نسبت به سال تحصیلی 1401-1400، به 1.2درصد رسیده است. در این سال تحصیلی در دوره ابتدایی نرخ ترک‌تحصیل پسران 1.21 و نرخ ترک‌تحصیل دختران معادل 1.19درصد بوده است. بسیاری از کارشناسان معتقدند افزایش میزان ترک‌تحصیل در این مقطع می‌تواند آسیب‌های قابل‌توجه و بعضا جبران‌ناپذیری را به دنبال داشته باشد. برای مثال اگر فردی در سال‌های اولیه مقطع ابتدایی ترک‌تحصیل کند، از داشتن مهارت‌هایی مانند خواندن و نوشتن نیز محروم می‌شود. علاوه بر این، آمارهای مربوط به بازماندگان از تحصیل نشان می‌دهد در سال تحصیلی 1402-1401، بیش از 175هزار از دانش‌آموزان دوره ابتدایی از تحصیل جامانده‌اند.
وضعیت نگران‌کننده آمار جاماندگان از تحصیل
با وجود آنکه جمعیت جاماندگان از تحصیل نسبت به سال تحصیلی 1401-1400 کاهش یافته، با‌این‌حال همچنان عدد نگران‌کننده‌ای است. نگاهی به آمارهای سال گذشته نشان می‌دهد بیشترین میزان جاماندگی از تحصیل در مقطع ابتدایی مربوط به سال تحصیلی 1400-1399 بوده است. در این سال مدارس از ابتدای سال تحصیلی به صورت مجازی افتتاح شدند. گفته می‌شد که برخی از دانش‌آموزان به دلیل عدم دسترسی به اینترنت و وسایل ارتباطی لازم برای دسترسی به آموزش‌های مجازی، مجبور به کناره‌گیری از تحصیل شدند. تا پیش از این، میزان بازماندگان از تحصیل در دوره ابتدایی حدود 14هزار نفر بود. درحال‌حاضر نیز برخی از کارشناسان معتقدند اصلی‌ترین دلیل ترک‌تحصیل در این مقطع تحصیلی، مشکلات اقتصادی خانوارهاست. در سال 1401، نرخ فقر در ایران معادل 30درصد بوده است. به عبارت دیگر درحال‌حاضر حدود یک‌سوم از جمعیت ایران توانایی تهیه نیازهای اساسی خود را ندارند. در چنین شرایطی حتی اگر تحصیل رایگان باشد، هزینه‌های جانبی آن موجب می‌شود برخی از خانوارها از تحصیل فرزندان خود چشم بپوشند. علاوه بر این، در سال‌های گذشته پدیده زباله‌گردی و تکدیگری کودکان به صورت قابل‌توجهی افزایش یافته و احتمال آن می‌رود که تعدادی از دانش‌آموزان ترک‌تحصیل‌کرده به این فعالیت‌ها بپردازند.
پسران بیشتر از دختران ترک تحصیل می‌کنند
با تغییر مقطع تحصیلی از ابتدایی به متوسطه دوره اول، نرخ ترک‌تحصیل نیز افزایش می‌یابد. در سال تحصیلی 1402-1401، نرخ ترک‌تحصیل در مقطع متوسطه دوره اول با افزایش 1.1واحد درصدی به 5.47درصد رسیده است. در این مقطع تحصیلی نرخ ترک‌تحصیل پسرها معادل 6.5 و نرخ ترک‌تحصیل دخترها معادل 4.3درصد بوده است. در سال تحصیلی مذکور تعداد بازماندگان از تحصیل در مقطع دوره متوسطه اول با افزایش 8هزار نفری نسبت به سال تحصیلی قبلی، به 197هزار و 690نفر رسیده است. با‌این‌حال بیشترین میزان افزایش نرخ ترک‌تحصیل مربوط به متوسطه دوره دوم بوده است. در سال تحصیلی گذشته نرخ ترک‌تحصیل در مقطع متوسطه دوره دوم با افزایش 1.72درصدی، به 4.04درصد رسیده است. در این سال نرخ ترک‌تحصیل دختران معادل 3.5 و نرخ ترک‌تحصیل پسران معادل 4.5درصد بوده است.
ترجیح بازار کار به ادامه تحصیل
در سال‌های گذشته عواملی مثل ناکامی برخی از جوانان در یافتن شغل، در حالی‌که از تحصیلات آکادمیک برخوردار بودند، موجب شده برخی به این نتیجه برسند که آغاز فعالیت در بازار کار به جای ادامه‌تحصیل انتخاب بهتری است. بنابراین احتمال آن می‌رود که علاوه بر مشکلات اقتصادی، انگیزه‌های این‌چنینی نیز در زمینه ترک تحصیل افرادی که در این مقطع تحصیلی هستند، موثر باشد.
نقش اقتصاد در رشد آموزش چیست؟
در سال تحصیلی 1402-1401، نسبت دانش‌آموزان مدارس غیردولتی به کل دانش‌آموزان افزایش یافته و با افزایش 1.6درصدی نسبت به سال 1401-1400 به 14درصد رسیده است. این نسبت در مقطع ابتدایی بیش از دیگر مقاطع است. در سال‌های گذشته بسیاری از والدین دانش‌آموزان به این نتیجه رسیده‌اند که به جای استفاده از مدارس دولتی، با پرداخت شهریه فرزندان خود را در مدارس غیرانتفاعی ثبت‌نام کنند. مهم‌ترین دلیل والدین برای این کار تفاوت زیاد کیفیت آموزش در مدارس دولتی و غیردولتی است. گفته می‌شود در سال‌های گذشته تحریم‌های اقتصادی موجب شده درآمدهای دولت کاهش یابد. کاهش این درآمدها در کیفیت آموزش دولتی نیز موثر واقع شده و اگر افراد توانایی پرداخت هزینه تحصیل فرزند خود را داشته باشند، ترجیح می‌دهند که فرزندانشان در مدارس غیردولتی تحصیل کنند.