تدبر در قرآن؛ راهی برای عبور از ظاهر الفاظ تا عمق معنا

محمدرضا پورمعین، کارشناس علوم قرآنی، در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، با تأکید بر اینکه قرآن کریم کامل‌ترین نقشه راه انسان برای رسیدن به سعادت واقعی است، گفت: قرآن تنها کتابی نیست که الفاظی را در بر دارد؛ بلکه جلوه‌ای از علم بی‌کران الهی است که بر پیامبر اعظم (ص) نازل شد تا بشر را از غفلت برهاند.

او با بیان اینکه قرآن، کلام خدا و «آینه حقیقت مطلق است، افزود: همان‌گونه که آیه شریفه می‌فرماید: «اِنَ هذا القُرآنَ یَهدی لِلَتی هِیَ أَقوَم» این کتاب آسمانی هدایت‌گرترین مسیر را فراروی انسان قرار می‌دهد، اما بهره‌مندی از آن منوط به تدبر و اندیشه عمیق است، نه صرف تلاوت.

پورمعین با اشاره به اینکه «تدبر» در قرآن از ریشه «دَبر» به معنای نگریستن در عاقبت و نتیجه است، تصریح کرد: در حقیقت تدبر یعنی عبور از ظاهر واژه‌ها و رسیدن به باطن معنا. در این مسیر، انسان با چراغ عقل و قلب، از الفاظ عبور کرده و به مقصود اصلی کلام الهی می‌رسد.

این استاد قرآنی ادامه داد: امام علی (ع) در توصیه‌ای فرمودند: «تدبروا آیاتِ القرآن و اعتبروا به فَاِنَهُ أبلَغُ العِبَر»؛ یعنی آیات را با اندیشه بخوانید و از آن پند گیرید، زیرا قرآن رساترین موعظه‌ها را در خود دارد. این تعبیر امیرمؤمنان نشان می‌دهد که تدبر، سفری از ظاهر به عمق جان است.

او با تأکید بر اینکه تدبر تنها اندیشیدن نیست، بلکه نوعی حضور قلب در برابر آیات الهی است، اظهار داشت: قرآن می‌فرماید «کِتاب أَنزَلناهُ اِلَیکَ مُبارَک لِیَدَبَرُوا آیاتِهِ» بنابراین تدبر فقط وظیفه عالمان نیست، بلکه رسالت هر انسان مؤمن است. کسی که به اندازه توانش در آیات اندیشه کند، بهره‌مند از نور الهی خواهد شد.

پورمعین خاطرنشان کرد: اهل بیت علیهم‌السلام خود مظهر کامل تدبر در قرآن بودند. آنان همان خزانه‌داران علم خداوند هستند که قرآن را با دل و جان درک می‌کردند. چنان‌که امام باقر (ع) فرمود: «نَحنُ خُزانُ علمِ اللهِ و نَحنُ تَراجِمَهُ وَحیِ اللهِ»؛ ما ترجمان وحی الهی هستیم.

این کارشناس در پایان گفت: هرگاه انسان در آیات قرآن، خود را مخاطب ببیند تدبر آغاز می‌شود. چنین کسی هنگام شنیدن وعده بهشت، به امید می‌رسد و با آیات عذاب از لغزش می‌پرهیزد. در این حالت قرآن از «کتاب خواندنی» به «کتاب زیستنی» تبدیل می‌شود و مسیر تعالی روح را هموار می‌کند.