جایگاه حکمرانی داده در برنامه هفتم توسعه کشور
به گزارش خبرگزاری اقتصادایران به نقل از روابط عمومی سازمان برنامه و بودجه کشور، «جواد حسین‌زاده»، رئیس مرکز آمار ایران، به تشریح نقش و جایگاه آمار و اطلاعات در نظام برنامه‌ریزی و به‌ویژه برنامه هفتم توسعه کشور پرداخت.
حسین‌زاده گفت: اگر بخواهیم درباره جایگاه آمار در نظام برنامه‌ریزی صحبت کنیم، باید به ریشه کلمه آمار در زبان انگلیسی (statistics) مراجعه کنیم که از state به معنی اداره کردن جوامع بشری، ریشه گرفته است. در حقیقت، آمار رسمی به منظور ایجاد مواد اولیه برای برنامه‌ریزی است و از ابتدای شکل‌گیری، آمار به معنای برنامه‌ریزی بوده است.
وی با بیان اینکه توسعه بدون برنامه‌ریزی امکان ندارد و برنامه‌ریزی هم بدون آمار، ممکن نیست، گفت: همیشه گفته می‌شود که آمار و اطلاعات، برنامه‌ریزی و مدیریت، سه حلقه به‌هم پیوسته هستند و همیشه باید در کنار هم باشند.
رئیس مرکز آمار ایران در ادامه افزود: درباره برنامه هفتم هم باید بگویم که تدوین این برنامه نیز بدون نظام آماری امکان‌پذیر نیست. آمار و یا اگر دقیق‌تر بگویم نظام آماری، هم در قبل، هم در حین و هم بعد از برنامه‌ریزی، باید به کار گرفته شود و آن برنامه‌ای می‌تواند به خوبی طراحی، اجرا و ارزیابی بشود که در مراحل مختلف به نحو شایسته‌ای از نظام آماری بهره گرفته باشد.
حسین‌زاده درباره نقش نظام آماری در مرحله طراحی برنامه توسعه گفت: در مرحله طراحی برنامه‌های توسعه، بررسی وضع موجود و پیشین را نیاز داریم و ارزیابی پیشین باید انجام بدهیم. همان‌گونه که در مورد برنامه هفتم، اکنون در مرحله طراحی هستیم که در بخش‌های مختلف سازمان برنامه و بودجه در حال انجام است و از آمارهای تولیدی مرکز آمار ایران به‌خوبی استفاده می‌کنند.
وی سپس افزود: در هدف‌گذاری برای اهداف کلان شامل رشد اقتصادی، تورم، ضریب جینی، اشتغال و سایر شاخص‌های کلان، از این آمارها برای پیش‌بینی استفاده می‌شود. تا هدف‌گذاری نشود، عملاً امکان برنامه‌ریزی هم وجود ندارد. پس نقش مرکز آمار ایران در مرحله طراحی، بسیار پر رنگ است.
نقش نظام آماری در مرحله اجرای برنامه‌های توسعه
رئیس مرکز آمار ایران در ادامه به نقش نظام آماری در مرحله اجرای برنامه‌های توسعه پرداخت.
حسین‌زاده گفت: وقتی برنامه توسعه، طراحی، تدوین، تصویب و برای اجرا به دستگاه‌ها ابلاغ می‌شود، نظام آماری متولی پایش و رصد احکام برنامه است تا معلوم بشود عملکردها طی سال‌های اجرای برنامه، با پیش‌بینی‌ها و آنچه در برنامه آمده است، تقارن و همخوانی دارد یا نه. یا اگر شکافی وجود دارد، باید برطرف بشود. در واقع در مرحله اجرا با استفاده از آمار، دیتا و اطلاعات، سعی می‌کنیم شکاف عملکرد را با برنامه، به هر میزان که ممکن است، کاهش بدهیم تا عملکرد منطبق بر برنامه بشود.
وی در پاسخ به این پرسش که نظام آماری چه نقشی در مرحله ارزیابی برنامه‌های توسعه دارد؟، گفت: در مرحله ارزیابی هم، ارزیابی‌های مختلفی از سوی نهادهای گوناگون از برنامه‌های توسعه صورت می‌گیرد که ارزیابی پسین است و تجربیاتی از آن کسب می‌شود که دلایل توفیق برنامه در هر یک از محورها چه بوده است و دلایل عدم توفیق در سایر محورها چه بوده است؟ اینها شناسایی می‌شوند و در تدوین برنامه‌های بعدی، باید از این ارزیابی‌ها استفاده بشود. پس آمار در تمام این مراحل، یعنی قبل، حین و اجرای برنامه، کارآیی دارد و باید به نحو شایسته‌ای به کار گرفته بشود.
حسین‌زاده افزود: امروز شعاری در دنیا وجود دارد که می‌گوید برنامه‌ریزی یا حکمرانی بدون آمار، حکمرانی با چشمان بسته است. یعنی اگر در مراحل مختلف برنامه‌ریزی از آمار استفاده نکنیم، عملاً به هدفی که مد نظر داریم، نخواهیم رسید.
یکپارچه‌سازی نظام حکمرانی داده و اقدامات مرتبط با آن
رئیس مرکز آمار ایران در بخش دیگری به بیان ویژگی‌های برنامه هفتم توسعه کشور در ارتباط با مأموریت‌ها و وظایف مرکز آمار ایران پرداخت.
وی گفت: من در آغاز باید به اسناد بالادستی و مبانی تدوین برنامه هفتم توسعه اشاره کنم. یکی از این مبانی، سند تحول دولت مردمی است که اهمیت زیادی دارد. در این سند، تأکیدهای ویژه‌ای به موضوع آمار و داده شده است و از جمله چالش‌هایی که در این سند ذکر شده، چالش ضعف در حکمرانی داده و خدمات دولت هوشمند است.
حسین‌زاده افزود: در سند تحول دولت مردمی، عواملی برای این ضعف برشمرده شده است و یک عامل مهم در ایجاد این چالش، بخشی‌نگری دستگاه‌ها در موضوع تبادل داده و رویکرد رقابتی و مالکیتی آنها در قبال این موضوع است.
رئیس مرکز آمار ایران در پاسخ به این پرسش که در سند تحول دولت مردمی، چه راهبردهایی هم برای رفع این چالش ذکر شده است؟، گفت: یکی از راهبردهای مهم ذکر شده در این زمینه در سند تحول دولت مردمی، یکپارچه‌سازی نظام حکمرانی داده است و چند اقدام هم برای آن پیش‌بینی شده است.
وی افزود: از جمله این اقدامات، تدوین نقشه راه حکمرانی داده؛ تقسیم کار نهادی به منظور حکمرانی داده و سیاستگذاری مبتنی بر آمار و تدوین لایحه حکمرانی یکپارچه داده کشور است. از سازمان برنامه و بودجه و دستگاه‌های دیگر هم درخواست شده که اهداف میان مدت برای این موضوع تدوین کنند. رئیس مرکز آمار ایران در ادامه افزود: از دیگر راهبردهای ذکر شده در این سند، استقرار حاکمیت داده با الزام همه دستگاه‌ها به تبادل داده و سرویس ارتباط سامانه‌ها به یکدیگر است. این سند دستگاه‌ها را ملزم کرده که درصدی از اعتبارات خود را به این موضوع اختصاص دهند. یعنی آنقدر اهمیت داشته است که در سند بالادست برنامه هفتم توسعه کشور، تأکید ویژه‌ای بر موضوع حکمرانی داده شده است.
حسین‌زاده در ادامه گفت: بر این اساس، می‌توانم بگویم که در شاخص‌های حکمرانی خوب، موضوع داده و آمار در محورهای هشت‌گانه آن، در سه محور کاملا پر رنگ است. در دنیا گفته می‌شود که حکمرانی خوب بدون حکمرانی داده امکان‌پذیر نیست. از این رو، ما باید حکمرانی داده را در کشور به شکل مناسب و بر اساس نظم شایسته‌ای داشته باشیم که بتوانیم از دولت الکترونیک و خدمات و مباحث مرتبط با آن، به‌خوبی بهره‌مند بشویم.
جایگاه حکمرانی داده در برنامه هفتم توسعه کشور
رئیس مرکز آمار ایران در ادامه در پاسخ به این پرسش که حکمرانی داده چیست و چه جایگاهی در برنامه هفتم توسعه کشور دارد؟، گفت: حکمرانی داده، موضوع بسیار مهمی است که در جای جای برنامه هفتم هم دیده شده است. ما هم در مرکز آمار ایران چند سالی است که شعارمان را حکمرانی داده انتخاب می‌کنیم و این موضوع را تکرار می‌کنیم تا موضوع برای افکار عمومی شناخته شود.
وی افزود: مرکز آمار ایران برنامه‌ها و اهداف خود را در راستای ترویج این موضوع، سامان داده است. ما تلاش کردیم که قانونی مرتبط با این موضوع در کشور تصویب بشود که چند ماهی است با عنوان «قانون مدیریت داده و اطلاعات ملی» از طرف ریاست محترم جمهوری به همه دستگاه‌ها ابلاغ شده که همان موضوع حکمرانی داده است.
حسین‌زاده در ادامه گفت: این قانون برای کشور خیلی لازم بود تا بتواند خلأهای موجود در حوزه حکمرانی را پوشش بدهد. در این قانون، مواردی همچون نظام تبادل داده در کشور، پایگاه‌های اطلاعات ملی و شیوه رعایت حفظ محرمانگی داده‌های شخصی و داده‌های اداری مشخص شده است. قانون بسیار خوبی است که ما به عنوان مرکز آمار ایران، یک پای اصلی تدوین این قانون بودیم و باور داریم که یک کار زیرساختی هم برای نظام اداری و هم برای نظام آماری است.