جوابیه سازمان امور دانشجویان به اعتراض درباره هزینه آزادسازی مدرک

سازمان امور دانشجویان با صدور نامه ای به اعتراض رئیس هیات مدیره دیدبان شفافیت و عدالت در خصوص موضوع افزایش هزینه های مربوط به آموزش رایگان پاسخ داد.

به گزارش خبرگزاری مهر، سازمان امور دانشجویان با صدور نامه ای به اعتراض دکتر توکلی رئیس هیات مدیره دیدبان شفافیت و عدالت در خصوص موضوع افزایش هزینه های مربوط به آموزش رایگان پاسخ داد که به شرح زیر است:

در خصوص نامه جنابعالی به ریاست جمهوری در خصوص اعتراض به بخشنامه شماره 4/112885 مورخ 1401/09/07 این سازمان با موضوع افزایش هزینه‌های مربوط به آموزش رایگان موارد ذیل را جهت تنویر افکار عمومی تقدیم می‌دارد:

الف. تبیین موضوع:

در مرداد ماه سال 1353 قانون" تأمین وسائل و امکانات تحصیل اطفال و جوانان ایرانی" تصویب گردید و به موجب ماده 7 همین قانون بهره‌مندان از آموزش رایگان مکلف شدند معادل دو برابر مدتی که از تحصیلات رایگان استفاده نموده‌اند، در صورت نیاز دولت در رشته متناسب با تحصیلات خود در دستگاه‌های دولتی و یا به معرفی دولت در دستگاه‌های خصوصی در کشور خدمت نمایند و در صورت استنکاف از انجام تمام و یا قسمتی از خدمات مذکور باید هزینه تحصیلات رایگان را به تناسب مدتی که خدمت نکرده اند، به دولت بپردازند. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران لایحه قانونی اصلاح مواد 7 و 8 قانون تأمین وسایل و امکانات تحصیل اطفال و جوانان ایرانی در مهر ماه سال 1358 توسط شورای انقلاب جمهوری اسلامی ایران به تصویب رسید و به موجب آن مدت تعهد فارغ التحصیلان بهره‌مند از آموزش رایگان به میزان مدت بهره‌مندی آنها از آموزش رایگان تقلیل یافت و لزوم پرداخت شهریه و هزینه تحصیل در صورت استنکاف دانشجویان بهره‌مند از آموزش رایگان از انجام خدمت و یا عدم تمایل آنها به استفاده از تحصیلات رایگان به قوت خود باقی ماند.

بر اساس تبصره 2 ماده 1 و تبصره ماده 4 آیین نامه اجرایی تبصره ماده 7 لایحه قانونی مذکور مصوب خرداد 1359 شهریه دانشجویان وهنرجویان مشمول تحصیلات رایگان در هر دانشگاه یا مؤسسه آموزش عالی پس از بررسی وزارت فرهنگ و آموزش عالی (وزارت علوم، تحقیقات و فناوری) تعیین و پرداخت خواهد شد و افزایش یا کاهش آن نیز در صلاحیت وزارت مذکور خواهد بود. شایان ذکر می‌داند به موجب ماده68 دستورالعمل جامع ایفای تعهد خدمت آموزش رایگان مصوب 1396/11/02وزیر وقت علوم، تحقیقات و فناوری، اعلام سالانه هزینه های آموزش رایگان در صلاحیت سازمان امور دانشجویان قرار دارد. لذا در راستای اجرای مقررات فوق الاشاره این سازمان پس از تعیین هزینه‌های مربوط به آموزش رایگان از سوی مقام محترم وزارت علوم نسبت به اعلام آن طی بخشنامه معترض عنه اقدام نموده است.

ب. پاسخ در خصوص ایرادات مطرح در خصوص قانونی نبودن نامه مذکور:

1. صلاحیت سازمان امور دانشجویان در صدور بخشنامه معترض‌عنه

به استناد تبصره 1 ماده 4 آیین‌نامه اجرایی تبصره ماده 7 موضوع لایحه قانونی اصلاح مواد 7 و 8 قانون تأمین وسائل و امکانات تحصیل اطفال و جوانان ایرانی مصوب 1359/03/12شورای انقلاب «هزینه‌های تحصیلی هر دانشجو یا دانش‌آموخته اعم از شهریه یا مابه‌التفاوت شهریه و کمک‌های دریافتی که دانشجو یا دانش‌آموخته درصورت استنکاف از انجام تمام یا قسمتی از خدمت مذکور در ماده یک این آیین‌نامه مکلف به پرداخت آن خواهد بود به وسیله وزارت فرهنگ وآموزش عالی تعیین و دریافت خواهد شد.» همچنین به موجب ماده 68 دستورالعمل جامع ایفای تعهد خدمت آموزش رایگان مصوب 1396/11/02وزیر وقت علوم، تحقیقات و فناوری، مسئولیت اعلام سالانه هزینه‌های آموزش رایگان بر عهده این سازمان است. لذا این سازمان بر اساس صلاحیت و اختیارات قانونی خود و در راستای اجرای نص صریح مقررات، اقدام به صدور بخشنامه معترض‌عنه نموده و بر خلاف ادعای شاکی محترم اقدام به قانونگذاری ننموده است.

2. عدم موضوعیت عطف به ماسبق شدن بخشنامه معترض‌عنه

ادعای عطف به ما سبق شدن بخشنامه معترض‌عنه به دلایل ذیل فاقد محمل قانونی است:

اولاً- به موجب ماده 7 لایحه قانونی اصلاح مواد 7 و 8 قانون تأمین وسائل و امکانات تحصیل اطفال و جوانان ایرانی و ماده 1 آیین نامه اجرایی لایحه مذکور و همچنین دستورالعمل جامع ایفای تعهد خدمت آموزش رایگان مورخ 1396، دانشجویانی که از تحصیلات رایگان استفاده نمایند مکلفند برابر مدت تحصیل رایگان در کشور خدمت نمایند و در صورت استنکاف از خدمت مکلف به پرداخت هزینه مربوط به آموزش رایگان (به تناسب مدتی که خدمت نکرده‌اند) به دولت می‌باشند.

بنابراین در صورتیکه دانشجو از خدمات آموزش رایگان بهره‌مند شده باشد تعهد اصلی او انجام خدمت در کشور است و در فرض استنکاف از انجام تعهد، پرداخت هزینه‌های تحصیل به عنوان بدل از تعهد اصلی محسوب می‌شود. لذا تعهد دانش آموخته تنها یک موضوع دارد و آن انجام خدمت در داخل کشور است لکن به ایشان اختیار داده می‌شود با تأدیه وجه (بدل تعهد) ذمه خود را بری نمایند و برائت در این فرض نتیجه اجرای تعهد محسوب نمی‌شود. با توجه به مشخص بودن موضوع تعهد (انجام خدمت)، گزینش بدل (خرید تعهد) تنها در هنگام اجرای متعهدبه (تادیه وجه) صورت می‌گیرد و نه هنگام اشتغال ذمه متعهد (زمان ثبت نام) و تابع ضوابط ناظر بر زمان پرداخت وجه (بدل انجام تعهد) خواهد بود. در واقع استنکاف از انجام خدمت در داخل کشور و تصمیم به پرداخت هزینه‌های تحصیل به گذشته سرایت نمی‌کند تا موجب شود ضوابط و هزینه های زمان ثبت نام ملاک عمل قرار گیرد.

ثانیاً- اساساً اثر قانون و مقررات نسبت به آینده است و بخشنامه معترض‌عنه هم ناظر به آینده است. در پی ایجاد برخی از ابهامات در خصوص تسری به گذشته و عطف به ما سبق شدن بخشنامه مذکور، این سازمان نسبت به صدور بخشنامه تکمیلی به شماره 4/114804 مورخ 1401/9/1 اقدام و در بند 3 بخشنامه مذکور نسبت به شفاف سازی عدم عطف به ما سبق شدن بخشنامه معترض‌عنه و شمول بخشنامه معترض عنه در خصوص افرادی که پس از تاریخ ابلاغ آن بخشنامه اقدام به تقاضای ثبت تقاضای لغو تعهد در سامانه مربوطه اقدام می‌نمایند، اطلاع رسانی نموده است. همچنین طی بخشنامه تکمیلی به متقاضیانی که در خواست لغو تعهد خود را تا پایان روز 1401/9/7 در سامانه سجاد ثبت نموده‌اند مهلت 3 ماهه جهت تکمیل فرایند لغو تعهد و برخورداری از محاسبه هزینه آموزش رایگان به نرخ گذشته، اعطا شده است.

ثالثاً- مفهوم مخالف مواد 44 و 45 دستورالعمل جامع ایفای تعهد خدمت آموزش رایگان مصوب 1396 مبین شمول بخشنامه معترض‌عنه به کلیه دانش آموختگان بهره‌مند از مزایای آموزش رایگانی است که پس از تاریخ بخشنامه مذکور متقاضی لغو تعهد می‌باشند. به عبارت واضح تر استناد شاکی محترم به مواد مذکور در راستای ملاک قرار گرفتن سال پذیرش به عنوان مبنای محاسبه بدهی آموزش رایگان بدون توجه به قید مورد اشاره در مواد مذکور صورت گرفته است. توضیحاً اینکه در مواد فوق الذکر "دانش‌آموختگان کارشناسی ارشد پیوسته و دکتری پیوسته" مشمول محاسبه بدهی بر اساس سال پذیرش قرار گرفته‌اند و از اصل کلی مستثنی شده‌اند. به دیگر سخن استناد به مواد فوق الذکر نه تنها مثبِت مبنای محاسبه بر اساس سال پذیرش دانشجو نمی‌باشد بلکه مستفاد از قید به کار برده شده در مواد 44 و 45 دستورالعمل و مفهوم مخالف مواد مذکور این است که اصل بر محاسبه بدهی بر اساس سال تقاضای لغو تعهد بوده و صرفاً دانش‌آموختگان کارشناسی ارشد پیوسته و دکتری پیوسته از شمول اصل کلی مستثنی می‌باشند. بدیهی است حکم مقررات فوق همچنان مجری است. لذا بخشنامه حاضر با مقررات و مصوبات پیشین مغایرتی ندارد.

با عنایت به مراتب فوق الذکر بدیهی است دانشجویانی که از تاریخ بخشنامه معترض‌عنه تقاضای لغو تعهد آموزش رایگان خود را ثبت می‌نمایند مشمول مقررات مصرح در این بخشنامه می‌باشند و اساساً استناد به عطف به ما سبق شدن بخشنامه حاضر فاقد وجاهت قانونی است.

3. فقدان وجاهت قانونی استناد به انتظار مشروع

نظر به اینکه در برخی از انتقاداتی که بر بخشنامه مذکور وارد شده است، بحث انتظار مشروع و حق مکتسبه دانشجویان مورد اشاره قرار گرفته است، در راستای رفع ابهام از این موضوع نیز به استحضار می‌رساند:

اولاً - اساسًاحق ثابتی در زمان ثبت نام و حاکمیت بخشنامه‌های سال‌های قبل برای متعهدین انجام خدمت (متعهدین خدمت غیر مالی) به وجود نیامده است و صرف انتظار وحق محتمل درخصوص اینکه دانشجو امیدوار باشد که درصورت عدم پرداخت هزینه در هنگام ثبت نام و عدم انجام خدمت قانونی، پس از فراغت از تحصیل می‌تواند با پرداخت وجهی برائت ذمه حاصل نماید مانع نفوذ بخشنامه جدید نخواهد بود. شایان ذکر می‌داند که اساساً تعلق هزینه آموزش رایگان به دانش آموختگان بهره‌مند از این مزایا در زمان انصراف از انجام خدمت و درخواست لغو تعهد موضوعیت می‌یابد، بنابراین بخشنامه‌های قبلی در خصوص آنها مؤثر نیست.

ثانیاً- اعلام میزان هزینه تحصیل و افزایش آن به موجب قانون و مقررات در حیطه صلاحیت و تشخیص وزارت عتف و سازمان امور دانشجویان قرار دارد و این سازمان مکلف به اعلام هر ساله میزان هزینه مذکور بوده است. خاطر نشان می‌سازد هزینه تحصیل می‌بایست هر ساله افزایش یافته و به موجب بخشنامه‌ای ابلاغ شود این درحالیست که دولتهای یازدهم و دوازدهم نسبت به اجرای این مقرره اقدام ننمودند و مع الاسف این موضوع از سال 1393 به بعد مغفول مانده و نسبت به افزایش هزینه تحصیل اقدامی صورت نگرفته است. لذا به استناد رای شماره 117 هیات عمومی دیوان عدالت اداری اهمال و قصور دولتهای پیشین با هر توجیه و منطقی در خصوص عدم افزایش هزینه تحصیل از سال 1393 تا تاریخ بخشنامه معترض‌عنه حق مکتسبه‌ای برای ذینفعان ایجاد نمی‌نماید.

4. وصول 40 درصد هزینه‌های آموزش رایگان از متقاضیان لغو تعهد خدمت

هزینه تعیین شده در بخشنامه معترض‌عنه تنها شامل 40% هزینه های انجام شده برای دانشجویان مشمول تعهد خدمت آموزش رایگان می‌شود. مبنای اینکه وزرات علوم تحقیقات و فناوری تنها محاسبه 40% هزینه‌ای که برای آموزش رایگان پرداخت نموده است را به عنوان هزینه اعلامی تعهد خدمت آموزش رایگان در نظر گرفته این است که در سال 1389 با توجه به رویکرد واقعی نمودن هزینه‌های آموزش رایگان و پیشنهادات ارائه شده معاونت دانشجویی به مقام وزارت، وزیر محترم وقت با پیشنهاد سوم مندرج در نامه مربوطه مبنی بر پرداخت هزینه لغو تهد خدمت آموزش رایگان مطابق 40% هزینه‌های جاری (سرانه) موافقت نمودند. در همین راستا بر اساس نامه شماره 6/63/54885 مورخ 1400/03/18 دفتر برنامه، بودجه و تحول اداری هزینه سرانه (جاری) تربیت نیروی انسانی متخصص گروه های آموزشی، هزینه های صرف شده در سال تحصیلی 1400-1399 به این سازمان اعلام شده است.

با توجه به عدم اعلام هزینه های آموزش رایگان در طی سالهای 93 تا 1400 و ترک فعل صورت گرفته با عنایت به ماده 68 دستورالعمل جامع آموزش رایگان مورخ 96/11/02 و با عنایت به تفاوت قابل توجه هزینه های جدید اعلامی از سوی دفتر برنامه، بودجه و تحول اداری وزارت مجددا از مقام عالی وزارت کسب تکیلف گردید تا در راستای نظر ایشان اقدام مقتضی صورت پذیرد و با توجه به مجوز 1400/08/24و موافقت ایشان 40 درصد هزینه های جاری (سرانه) دانشگاه های دولتی مورد تایید قرار گرفت و امور مربوطه انجام شد.

5. عدم رفع مسوولیت به استناد جهل به قانون

شاکی در بند 4 دادخواست خود به عدم اطلاع رسانی مقررات مربوط به پرداخت هزینه تحصیلات رایگان در دفترچه کنکور استناد نموده است. فارغ از اینکه برگزاری کنکور و اطلاع رسانی در خصوص نحوه برگزاری و مقررات مربوطه متوجه سازمان سنجش و آموزش کشور می باشد، با توجه به این نکته که جهت پیش‌بینی هزینه تحصیل، وجود داده‌هایی چون زمان انصراف از انجام تعهد و درخواست لغو تعهد لازم است بنابراین عملاً امکان پیش‌بینی، محاسبه و درج هزینه تحصیل در دفترچه کنکور امکان‌پذیر نیست. ضمناً حسب آنچه که شرح آن در بندهای مختلف این لایحه رفته است، مقررات و قوانین مربوطه در خصوص موضوع از سالهای پیش از انقلاب تا کنون وجود داشته است و لازم الاجرا بوده است. با توجه به لازم الاجرا بودن قوانین 15 روز پس از انتشار ادعای عدم اطلاع رسانی و جهل به قانون از سوی مشارالیه مسموع نیست. مضافاً اینکه با توجه به استناد مکرر نامبرده به مواد 44 و 45 جامع ایفای تعهد خدمت آموزش رایگان مصوب 1396که بدون توجه ایشان به قیود مذکور در آن مواد صورت گرفته و از کلیت و اطلاق عام دستورالعمل فوق غافل مانده است، مبین این است که شاکی محترم از مقررات مربوطه نیز برداشت صحیحی ندارند.

6. عدم مغایرت بخشنامه معترض‌عنه با قانون اساسی

بر خلاف ادعای شاکی محترم بخشنامه معترض‌عنه مغایر اصول قانون اساسی نیست. توجه مقام محترم را به این نکته ظریف جلب می‌نماید که علاوه بر اینکه برخی از قوانین مربوط به آموزش رایگان پیش از تصویب قانون اساسی وجود داشته است، سایر مقررات مزبور در موازات و مکمل قانون اساسی و سایر قوانین بالا دستی در خصوص موضوع قرار دارد. بدیهی است که هزینه تحصیل دانش‌آموختگانی که از مزایای آموزش رایگان بهره‌مند می‌شوند در صورت انجام تعهدات قانونی مربوطه اساساً رایگان است و وجهی از آنها دریافت نمی‌شود، بنابراین مغایرتی با قانون اساسی وجود ندارد.

7. پیش بینی تقسیط بدهی مربوط به هزینه‌های آموزش رایگان

به موجب آیین نامه تقسیط بدهی هزینه‌های مربوط به آموزش رایگان در موارد خاص مصوب 71/2/22 وزارت فرهنگ و آموزش عالی، امکان تقسیط بدهی آموزش رایگان پیش بینی شده است، بنابراین این ادعای "پرداخت یکجای بهای کالایی که قسطی فروخته می‌شود" علاوه بر اینکه ارتباطی به موضوع ندارد ماهیتاً نیز صحیح نیست چرا که الزامی به پرداخت یکجای بدهی در بخشنامه مذکور تصریح نشده است.

با عنایت به موارد مشروح فوق الذکر اقدام این سازمان در صدور بخشنامه مذکور بر اساس قانون و به درستی صورت گرفته است. مراتب جهت استحضار و بهره‌برداری به حضور ارسال می‌گردد.