حجاب باید در بستر تنوع فرهنگی و از نگاه زنان بازتعریف شود

کارشناس حقوقی حوزه زنان تأکید کرد: بدون درک تنوع فرهنگی و پذیرش سلیقه زنان، حجاب از معنا و کارکرد واقعی خود فاصله می‌گیرد.

خبرگزاری مهر، گروه جامعه؛ در سال‌های اخیر، بحث درباره جایگاه زنان در ساختارهای فرهنگی، اجتماعی و حقوقی کشور بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است. با وجود پیشرفت‌های قابل‌توجه در حوزه آموزش و حضور اجتماعی زنان، همچنان بسیاری از سیاست‌گذاری‌ها و تصمیمات کلان جامعه با رویکردی مردانه تدوین می‌شوند؛ رویکردی که نه‌تنها در حوزه‌های مدیریتی و اقتصادی، بلکه در تعریف مفاهیمی همچون حجاب، نقش خانوادگی و حتی فعالیت‌های علمی و مذهبی زنان نیز قابل مشاهده است.

راضیه اکبری، کارشناس حقوقی و فعال حوزه زنان، در گفتگو با خبرنگار مهر در حاشیه میزگرد تخصصی رویداد یاقوت با بررسی ریشه‌های اجتماعی مسئله‌سازی در وضعیت زنانه و تضادهای فرهنگی با تأکید بر ضرورت تعریف مسائل زنان از دیدگاه خود آنان، گفت: مسائل زنان باید از منظر خود زنان دیده و تبیین شود. یکی از چالش‌های جدی ما در حوزه زنان نیز همین مسئله است؛ مثلاً حجاب را آقایان برای زنان تعریف کرده‌اند. این تعریف بر اساس این شکل گرفته که مردان با دیدن چه نوع پوششی می‌توانند خود را کنترل کنند، در حالی که حس زیبایی‌دوستی و سلیقه شخصی زنان در این میان نادیده گرفته شده است.

اکبری با اشاره به نمونه‌هایی از کشورهای اسلامی افزود: در برخی کشورهای اسلامی زنان با حفظ پوشش کامل اسلامی، از رنگ‌ها و مدل‌های متنوع استفاده می‌کنند. آن‌ها در عین رعایت حجاب، تنوع و زیبایی مورد علاقه خود را نیز در پوشش لحاظ می‌کنند. در ایران نیز در برخی از استان‌ها مانند هرمزگان، زنان با چادرهای محلی و طرح‌های خاص خود، ضمن حفظ پوشش اسلامی، فرهنگ بومی خویش را زنده نگه داشته‌اند.

وی ادامه داد: من از حجاب به عنوان یک مثال یاد می‌کنم، اما این نگاه مردانه در سایر حوزه‌ها نیز وجود دارد؛ از اشتغال گرفته تا خانه‌داری و نحوه ایفای نقش زنان در خانواده. در بسیاری از موارد، مردان به جای زنان تصمیم گرفته‌اند. حتی در حوزه‌های علمیه نیز شاهد این چالش هستیم که چرا مدیر حوزه علمیه خواهران باید یک مرد باشد؟ چرا مجموعه‌ای که ویژه بانوان است به دست خود آن‌ها اداره نمی‌شود؟ این مسئله ناشی از آن است که تقریباً همه امور در جامعه با نگاه مردانه نوشته شده است.

این فعال حوزه زنان در ادامه به موضوع پوشش و حجاب اشاره کرد و گفت: اینکه زنان در سال‌های اخیر نسبت به پوشش واکنش نشان داده‌اند، تنها به این دلیل است که آنان می‌خواهند هویت خود را در چارچوب حجاب بازیابی کنند. زنان معاصر در پی یافتن هویتی نو بر اساس شرایط روز هستند.

وی افزود: زنی که بلوچ یا بختیاری است، لباس سنتی‌اش بخشی از هویت اوست. نمی‌توان از او خواست که لباس دیگری بپوشد و از پوشش سنتی خود دست بردارد. او حتی در مراسم رسمی نیز تمایل دارد با لباس بومی خود حاضر شود. اینجاست که مفهوم سواد فرهنگی اهمیت پیدا می‌کند. سواد فرهنگی یعنی پذیرفتن تکثر و تنوع فرهنگی، نه پافشاری بر یک الگوی رسمی.

اکبری با تأکید بر لزوم درک خواسته‌های زنان امروزی تصریح کرد: وقتی میان نیازها و مطالبات زنان و نگاه رسمی کشور نسبت به پوشش، چنین فاصله‌ای ایجاد می‌شود، چالش‌های فرهنگی بروز می‌کند. در نتیجه، نظام تصمیم‌گیر ناچار می‌شود به جای کار فرهنگی، به قانون‌گذاری روی آورد. در حالی که ما در حوزه حجاب، احکام و حدود شرعی روشنی داریم، پرسش این است که چگونه می‌توان مسئله حجاب را زنانه تعریف کرد.

باید اجازه دهیم زنان در انتخاب مدل پوشش اسلامی خود نقش داشته باشند

این کارشناس حقوقی در توضیح دیدگاه خود گفت: از نظر فقهی، حدود حجاب مشخص است؛ دست‌ها تا مچ و گردی صورت از حجاب مستثنی‌اند. اسلام بیش از این را معین نکرده و باقی را به اختیار و سلیقه زنان واگذار کرده است. زن ذاتاً دوستدار زیبایی است و نمی‌توان این ویژگی را انکار کرد. وقتی حدود شرعی روشن است، باید اجازه دهیم زنان در انتخاب مدل پوشش اسلامی خود نقش داشته باشند. امروزه شاهد پوشش‌هایی با رنگ‌ها و طرح‌های گوناگون هستیم. نمی‌توان گفت پوشش مشکی برای همه مناسب است.

اکبری ادامه داد: حجاب نباید صرفاً به عنوان ابزاری برای کنترل امور جنسی در جامعه تعریف شود، بلکه باید به عنوان انتخابی آگاهانه از سوی زن تلقی گردد. حجاب زمانی معنا دارد که زن نسبت به آن درک، نگاه و کنش فعالانه داشته باشد. در واقع، مسئله اختیار و استقلال فکری زنان در تمامی حوزه‌ها باید بازنگری شود. اگر زن استقلال فکری نداشته باشد و دیگران برای او تصمیم بگیرند، حتی در کوچک‌ترین مسائل مربوط به خانه‌داری نیز نقش او از نگاه مردانه تعیین خواهد شد.

اکبری با اشاره به وضعیت فرهنگی کنونی جامعه گفت: امروز، وقتی فرهنگ از دست ما خارج شده، با شرایطی مواجه هستیم که هر فرد بر اساس سلیقه خود رفتار می‌کند و حتی گاه قواعد فرهنگی را نادیده می‌گیرد.

وی در پایان با اشاره به چالش‌های قانونی در حوزه زنان و خانواده تأکید کرد: یکی از مسائل اساسی این است که چرا در بسیاری از موارد به جای پرداختن به فرهنگ‌سازی، به قانون‌گذاری متوسل می‌شود. قانون‌گذاری آسان است، اما فرهنگ‌سازی دشوار و زمان‌بر. دشوارترین بخش، دیدن و به رسمیت شناختن تنوع فرهنگی و اجتماعی جامعه است. اگر این واقعیت پذیرفته شود، بسیاری از چالش‌های فرهنگی و اجتماعی قابل حل خواهد بود.