داده های ثبتی و تحولی بزرگ در نظام آماری کشور
در دویست و بیست و نهمین نشست علمی تخصصی مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده‌نگری مطرح شد: حاکمیت داده یک عمل سازماندهی شده در نظام آماری کشور است. کار کردن با داده‌های ثبتی پیچیدگی‌های بسیار زیادی دارد که عدم آگاهی از آنها می‌تواند منجر به ارائه تحلیل‌ها و خروجی‌های نادرست شود. اولین طرح اختصاصی برای بازار کار در سال 1376 اجرایی شده است. ما در حال گذار به یک تحول بزرگ در نظام آماری کشور هستیم.
به گزارش روابط‌عمومی مرکز، دویست و بیست و نهمین نشست علمی تخصصی مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده‌نگری تحت عنوان: «واکاوی ظرفیت‌ها و چالش‌های سامانه‌های رفاه ایرانیان و رصد اجتماعی کشور» برگزار شد.
در این نشست، کوثر کریمی؛ دانش‌آموخته دانشگاه مک مستر، تحلیل‌گر نظام‌های داده‌های اقتصادی و اجتماعی و مشاور علمی مؤسسه عالی آموزش و پژوهش برنامه‌ریزی به عنوان مدیر علمی نشست و همچنین مریم پوررضا انور؛ مدیرکل دفتر جمعیت، نیروی کار و اقتصاد خانوار مرکز آمار ایران و علی نقی‌زاده، مدیر تیم تحلیل پایگاه اطلاعات رفاه ایرانیان و پریسا تیموری؛ رئیس گروه آمارهای اقتصادی خانوار دفتر جمعیت، نیروی کار و اقتصاد خانوار مرکز آمار ایران و معصومه محمدی طاری؛ رئیس گروه آمارهای نیروی کار دفتر جمعیت، نیروی کار و اقتصاد خانوار مرکز آمار ایران به‌عنوان سخنرانان نشست به ایراد نقطه‌نظرات خود پرداختند.
در ابتدای نشست، کوثر کریمی؛ دانش‌آموخته دانشگاه مک مستر، تحلیل‌گر نظام‌های داده‌های اقتصادی و اجتماعی و مشاور علمی مؤسسه عالی آموزش و پژوهش برنامه‌ریزی به عنوان مدیر علمی نشست ضمن اشاره به این که برای اولین بار است که سرشماری ثبتی مبنا در کشور در حال انجام است گفت: ما در سال 1400 باید سرشماری در کشور را انجام می‌دادیم، اما به دلیل وجود ویروس کرونا در آن زمان امکان سرشماری وجود نداشت؛ حال تمام پژوهشگران با رغبت منتظر داده‌های سرشماری در سال 1405 هستند تا در تحلیل‌ها از آن استفاده کنند.
در ادامه نشست مریم پوررضا انور؛ مدیرکل دفتر جمعیت، نیروی کار و اقتصاد خانوار مرکز آمار ایران به‌عنوان سخنران نشست ضمن اشاره به این که مرکز آمار متولی و مرجع تولید آمارها در کشور است گفت: آمارهای مرکز آمار ایران در تمام حوزه‌ها زیربنای برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری است و با توجه به رسالت سنگین این مرکز و تغییرات بسیار گستره‌ای که در روش‌های جمع‌آوری آمار در دنیا پیش آمده است، رویکرد جمع‌آوری داده‌ها در حوزه سرشماری در کشور تغییر پیدا کرده و از سال 1399 رویکرد سرشماری به حالت ثبتی مبنا تغییر پیدا کرده است. همچنین در سال 1403 نیز رئیس‌جمهور محترم دستور سرشماری به صورت ثبتی مبنا را به کلیه دستگاه‌های اجرایی ابلاغ نمودند
مریم پوررضا انور ادامه داد: این عرصه که ما در حال ورود به آن هستیم یک تحول بزرگ در نظام آماری کشور است که همه دستگاه‌های اجرایی متوجه آن شده‌اند و با مرکز آمار در این مسیر همراه هستند. این تحول باعث تغییرات اساسی در همه حوزه‌ها از جمله جمع‌آوری، پردازش و ارزیابی کیفیت می‌شود که باید به یک انسجام برسد تا ما بتوانیم از آن در سرشماری سال 1405 بهره‌برداری کنیم.
مدیرکل دفتر جمعیت، نیروی کار و اقتصاد خانوار مرکز آمار ایران در خصوص سامانه‌های رفاه ایرانیان افزود: ما در دستگاه‌های اجرایی داده‌های با کیفیتی داریم که اگر بتوانیم کیفیت آنها را به نحو مطلوبی بهبود ببخشیم، می‌توانیم از آنها به عنوان ورودی داده‌های تصمیمات و یا سیاست‌گذاری‌ها استفاده نماییم. هر اندازه کیفیت، پوشش و به‌روزرسانی این داده‌ها در سامانه‌های رفاه ایرانیان با استانداردها و خروجی‌های مرکز آمار مطابقت داشته باشد می‌تواند به ایجاد یک ارزش افزوده بسیار ارزنده در این حوزه کمک کند.
در ادامه این نشست علی نقی‌زاده، مدیر تیم تحلیل پایگاه اطلاعات رفاه ایرانیان به عنوان دومین سخنران نشست گفت: سیاست‌گذار برای این که بتواند بودجه خود را مدیریت کند باید یک جامعه را هدف‌گذاری نماید. در این صورت اگر داده‌های ثبتی نداشته باشیم باید به سراغ داده‌های جغرافیایی و فرهنگی برویم که در این نوع نگاه خطای بیشتری وجود دارد که این امر ما را به حرکت به سمت داده‌های ثبتی مبنا سوق می‌دهد.
وی ادامه داد: حاکمیت داده یک عمل سازماندهی شده است که در آن استراتژی‌ها، فرایندها، استانداردها، قوانین. مسئولیت‌های مرتبط با مدیریت داده‌ها تعیین می‌شود. مواردی از جمله کیفیت داده، امنیت حریم خصوصی و یکپارچگی اطلاعات از ویژگی‌های حاکمیت داده‌محور هستند.
علی نقی‌زاده افزود: کار کردن با داده‌های ثبتی پیچیدگی‌های بسیار زیادی دارد که عدم آگاهی از آنها می‌تواند منجر به ارائه تحلیل‌ها و خروجی‌های نادرست به جامعه و تصمیمات سیاست‌گذاران شود. باید بخش عمده این داده‌ها توسط مراکز و ادارات شفاف شود تا به بهبود این داده ها کمک کند.
مدیر تیم تحلیل پایگاه اطلاعات رفاه ایرانیان در ادامه مواردی از قبیل توسعه عدالت اجتماعی، توسعه حکمرانی داده‌محور از طریق داده‌های ثبتی، مشاهده وضعیت کلان رفاهی و اقتصادی کشور و تحلیل شرایط، بازتوزیع عادلانه ثروت از طریق حمایت گروه‌های کم‌درآمد و دریافت مالیات از گروه‌های پردرآمد، صرفه‌جویی در منابع مالی دولت از طریق هدفمند کردن سیاست‌های حمایتی و ارزیابی اثربخشی سیاست‌های رفاهی از جمله اهداف استفاده از پایگاه داده یاد کرد.
علی نقی‌زاده تشریح کرد: این نکته را باید در نظر بگیریم که هر کار آماری و هر کار شناسایی تا حدودی خطا دارد، اما با استفاده از داده‌های ثبتی مبنا می‌توانیم ادعا کنیم که این خطاها تا حد زیادی از بین رفته است. این امید را داریم که هرچه ما جلوتر برویم دقت این اطلاعات بیشتر شود و به ما در بهره برداری از این داده برای استفاده‌های مختلف بیشتر کمک می‌کند.
در ادامه این نشست پریسا تیموری؛ رئیس گروه آمارهای اقتصادی خانوار دفتر جمعیت، نیروی کار و اقتصاد خانوار مرکز آمار ایران به عنوان سومین سخنران نشست گفت: هزینه درآمدهای خانوار یکی از قدیمی‌ترین طرح‌های مرکز آمار ایران است. باید توجه داشت که در کل دنیا همچنان طرح‌های آمارگیری با استفاده از روش‌های به‌روز و استفاده از هوش مصنوعی در حال انجام است و حتی در کشورهای پیشرفته نیز طرح‌های آمارگیری هزینه‌های خانوار به صورت پرسش نامه‌های الکترونیکی در انجام می‌شود.
وی ادامه داد: طرح سرشماری آماری در مرکز آمار ایران از طبقه‌بندی‌های بین‌المللی استفاده می‌کنند. این نوع از طبقه‌بندی‌ها این بستر را فراهم می‌کنند تا ما بتوانیم در خصوص یک نوع آمار مشخص، خود را با دنیا بسنجیم تا ببینیم ما در چه جایگاهی قرار داریم.
پریسا تیموری از تعریف مفاهیم به عنوان مهم‌ترین چالش در ثبت داده‌های اداری یاد کرد و افزود یکسان‌سازی و هماهنگی در میان دستگاه‌های اجرایی در تعریف داده‌ها به ما این امکان را می‌دهد که از آمارگیری و ثبت داده‌های مشابه با عناوین متفاوت جلوگیری شود و به داده‌های منسجم‌تر در خروجی داده‌ها برسیم.
وی خاطرنشان کرد: مواردی مثل مطالعه الگوی مصرفی خانوار، مطالعه روند مصرف کالاها و خدمات، ارزیابی اثر سیاست‌های اقتصادی، نحوه توزیع درآمد، امکانات و تسهیلات خانوارها، مطالعه روابط اجتماعی و اقتصادی خانوارها و فراهم آوردن امکان بررسی خانوارهای زیر خط فقر از جمله کاربردهای طرح‌های آماری هستند.
در ادامه نشست معصومه محمدی طاری؛ رئیس گروه آمارهای نیروی کار دفتر جمعیت، نیروی کار و اقتصاد خانوار مرکز آمار ایران به عنوان دیگر سخنران نشست گفت: مرکز آمار ایران به عنوان مرجع آمارهای کشور، موظف است یک سری از آمارها را تولید کند که این آمارها از سه طریق عمده شامل سرشماری، طرح‌های نمونه گیری و روش آمارهای ثبتی جمع‌آوری می‌شوند. از سال‌های قبل اطلاعات کار و اشتغال کشور از طرق مختلف جمع‌آوری می‌شد که یکی از روش‌های عمده آن روش سرشماری بوده است که از سال 1335 اجرا شده است.
معصومه محمدی طاری ادامه داد: اولین طرح اختصاصی برای بازار کار در سال 1376 اجرایی شده است که تا سال 1379 به صورت سالانه اجرایی می‌شد، اما از آن پس به صورت فصلی و به روش نمونه گیری از دوازده هزار خانوار انجام صورت می‌گرفت؛ اما نقش جهانی سازمان بین‌المللی کار استاندارهایی را برای آمارگیری بازار کار اعلام کرد که ایران نیز تصمیم گرفت که این استانداردها را در طرحی به نام طرح نیروی کار برای آمارگیری پیاده‌سازی کند. مطالعات این طرح از سال 1381 آغاز شد و برای اولین بار در سال 1384 طرح نیروی کار بر اساس استانداردهای سازمان بین‌المللی کار صورت گرفت.
وی هدف از اجرای طرح سرشماری بازار کار را شناخت ساختار نیروی کار، تعیین وضعیت نیروی کار در کل کشور، روستاها و شهرها و همچنین بررسی تغییرات فصلی و سالانه نیروی کار یاد کرد و گفت: ویژگی‌هایی از قبیل فعالیت اصلی محل کار، گروه‌های عمده شغلی، رشته تحصیلی، سطوح آموزشی و وضعیت اشتغال افراد از جمله استانداردهای مورداستفاده در طرح آمارگیری نیروی کار یاد کرد.
رئیس گروه آمارهای نیروی کار دفتر جمعیت، نیروی کار و اقتصاد خانوار مرکز آمار ایران با اشاره به خروجی‌های طرح سرشماری بازار کار، به مواردی از جمله نرخ مشارکت اقتصادی، نرخ بیکاری، نرخ بیکاری جوانان، نسبت اشتغال، سهم اشتغال در بخش‌های اقتصادی، سهم جمعیت دارای اشتغال ناقص، متوسط ساعت کار شاغلان و.... به عنوان خروجی‌های این طرح سرشماری اشاره کرد.
در ادامه نشست کارشناسان و صاحب‌نظران حاضر در نشست، به بیان نقطه‌نظرات و طرح سؤالات خود پرداختند.
شایان‌ذکر است این نشست در تاریخ 13 آبان‌ماه 1404، به‌صورت حضوری و مجازی، به زبان انگلیسی و با مشارکت دستگاه‌های اجرایی ملی و استانی، دانشگاه‌ها، مراکز پژوهشی و اندیشکده‌ها در سالن دکتر حسین عظیمی مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده‌نگری برگزار شد.