دستمال کثیف، شیشه تمیز!

عصرایران؛ احسان محمدی - دو سال پیش مجری یک سلسله نشست در مورد مسائل اجتماعی بودم. در جلسه‌ای با حضور مقامی از قوه قضاییه و چهره‌ای دانشگاهی در خصوص لزوم حمایت از سوت‌زنان فساد حرف زدیم. سوت‌زن فساد کسی است که با محض آگاهی از شکل‌گیری یا رخ دادن فساد در هر حوزه‌ای مقامات قضایی را در جریان می‌گذارد. فارغ از مسئولیت اجتماعی بعضی اوقات نهادهای نظارتی مشوق‌های مالی هم برای این افراد در نظر می‌گیرند. مهمان برنامه بارها این جمله را تکرار کرد: با دستمال کثیف نمی‌توان شیشه را تمیز کرد.

مقصودش این بود که وقتی در یک ساختار افراد خودشان آلوده هستند انتظار اینکه بتوانند با فساد مبارزه کنند خیالپردازانه است. حرفش منطقی بود اما در پاسخ این سوال که نمی‌توانیم برای مبارزه با فساد فرشته استخدام کنیم و چطور افراد منزه را پیدا کرد وقتی ساختاری وجود دارد که در آن فساد تکثیر می‌شود جواب قانع‌کننده‌ای داشت. پاسخی که بتوان از آن به عنوان راهکاری «عملی» در شرایط حال حاضر کشور بهره گرفت.

این روزها بحث فساد در فوتبال و تبانی به ویژه در لیگ یک و دو داغ است. تصاویری وجود دارد که اکثر بینندگان را متقاعد می‌کند که جز شرط‌بندی و تبانی هیچ عامل دیگری نمی‌تواند رقم‌زننده آن باشد. فشار زیادی بر فدراسیون فوتبال وارد است که هم جلوی رخ دادن این اتفاقات را بگیرد، هم آن را اثبات و افشا کند و هم با متخلفان قاطعانه برخورد شود. رئیس فدراسیون فوتبال قول برخورد بدون تعارف داده است اما آیا می‌توان این کار را به تنهایی انجام داد؟ فدراسیون فوتبال و سازمان لیگ قادرهستند ریشه این تخلفات را بخشکاند؟

برخی بازیکنان، مربیان و حتی داوران که زیست و ارتزاق‌شان از فوتبال است متهم‌شده‌اند که در این فساد دخیل هستند. همان کسانی که انتظار می‌رود دستمال سفید پاک‌کننده شیشه کثیف باشند خودشان قسمتی از معضل هستند.

این اتفاق خاص ایران نیست. رسوایی کالچوپولی در ایتالیا یا حتی تبانی داوران در فوتبال آلمان به عنوان دو کشور ممناز در فوتبال جهان که لیگ‌های با کیفیتی دارند نشان داد که هر جا پای پول وسط بیاید آدم‌ها زانوهایشان سست می‌شود. نه از شعار برخورد قاطع می‌ترسند و نه آنقدر اهل زهد و تقوا هستند که از عذاب الهی خوف کنند. بازیکنی که قراردادش در یک لیگ 60 میلیون تومان است وقتی پیشنهاد وسوسه انگیزی از سوی سایت‌های شرط بندی دریافت می‌کند که مثلا 20 میلیون تومان بگیرد و در رقم خوردن یک نتیجه سهیم باشد احتمالا به 20 میلیون تومان بیشتر از شعار بازی جوانمردانه فکر می‌کند. البته که همه از این قماش نیستند و بازیکنان و مربیان شریفی هستند که تحت هیچ شرایطی تن به این رفتارها نمی‌دهند.

این اتفاقات از قبل وجود داشته و حالا به مدد نظارت رسانه‌ها امکان علنی‌شدن آن فراهم آمده و هیچ فدراسیونی به تنهایی قادر به برگرداندن دیو فساد به شیشه نیست. مگر روسای قوه قضاییه و نهادهای نظارتی و حسابرسی توانستند ریشه اختلاس بانکی را بخشکانند؟ آنجا ورودی و خروجی به ریال مشخص است و این همه سوراخ دارد، در فوتبال که گاهی امکان اثبات اینکه دروازه‌بان لیز خورده یا عمدا به توپ راه داده است که اثبات آن محال است چطور می‌شود به راحتی این کار را کرد؟

وقتی اقتصاد یک کشور به هم ریخته شده، پول جای اخلاقیات را گرفته، نمودار مثل موشک در حال حرکت عمودی است و آینده نا روشن است نمی‌توان با شعار جلوی فساد را گرفت. بنگاه‌های زیرزمینی شرط بندی همه جا ریشه دارند، بازیکنان و‌حتی گاهی مربیان و داوران را آلوده کرده‌اند و فدراسیون فوتبال اجازه و اختیار برخورد با آنها را ندارد چطور می‌شود از مبارزه بنیادین با فساد پر فوتبال حرف زد. احضار و محرومیت چند بازیکن فقط مسکن است، درمان نیست، برای اینکه متخلفان واقعا احساس ناامنی کنند لازم است یک عزم ملی شکل بگیرد. نهادهای امنیتی و نظارتی و قضایی لازم است نه فقط مشارکت سلبی کنند بلکه به سمت فرهنگ‌سازی و پیشگیری بروند وگرنه گذاشتن تمام تخم مرغ‌های گندیده در سبد فدراسیون فوتبال نه منصفانه است و نه چاره کار.