«دکتر؛ چرک خشک کن نمی‌نویسید؟!»
سرپرست گروه ارزیابی فناوری سلامت و مطالعات اقتصادی سازمان غذا و دارو در موضع‌گیری گفته است که میزان مصرف آنتی‌بیوتیک در ایران در سال 1403، حدود 3/5 برابر سایر کشورها بوده است. وی خاطرنشان کرده که ایران در میان 65 کشور رتبه نخست مصرف آنتی بیوتیک در جهان است. البته که پیش از این نیز در چندین نوبت شاهد اعلام هشدار صاحب نظران نسبت به بالابودن میزان مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها در ایران به نسبتِ دیگر کشورها در دنیا بوده ایم. موضوعی که در نگاه به آن باید 3 نکته را مد نظر داشت.
اول اینکه افزایش مصرف آنتی‌بیوتیک به طور مستقیم با رشد مقاومت میکروبی مرتبط است. روندی که امروز به عنوان یکی از مهم‌ترین تهدیدهای سلامت جهانی شناخته می‌شود. در ایران نیز برخی آمارها نشان می‌دهند که بعضی عفونت‌های بیمارستانی نسبت به چند سال گذشته پاسخ‌دهی بسیار کمتری به داروهای رایج دارند. این روند می‌تواند به افزایش مرگ‌ومیر ناشی از عفونت‌های قابل‌درمان، افزایش طول دوره بستری بیماران و تحمیل هزینه‌های درمانی سنگین بر خانواده‌ها و نظام سلامت منجر شود. روند مصرف بالای آنتی‌بیوتیک اغلب ناشی از تجویز غیرضروری در بیماری‌های ویروسی، مصرف خودسرانه و انتظار اجتماعی برای دریافت دارو در هر مراجعه پزشکی است. این موضوع نشان می‌دهد مسئله فقط یک مشکل رفتاری یا فردی نیست، بلکه یک چالش سیستمی - اجتماعی است که باید به‌صورت چندجانبه مدیریت شود. اگر روند کنونی ادامه یابد، احتمال ظهور «عفونت‌های مقاوم» در مقیاس گسترده‌تر افزایش یافته و امکان دارد برخی آنتی‌بیوتیک‌های مؤثر فعلی، در آینده کارایی خود را از دست بدهند.
نکته دوم اینکه مصرف بیش از اندازه آنتی‌بیوتیک تنها یک چالش سلامت نیست، بلکه تبعات اقتصادی قابل‌توجهی دارد. در کوتاه‌مدت به دلیل مصرف زیاد دارو، هزینه‌های مستقیم سلامت در کشور افزایش می‌یابد و بار مالی سنگینی بر بیمه‌ها و خانوارها تحمیل می‌کند. اما مهم‌تر از آن، پیامدهای بلندمدت مقاومت میکروبی است. در صورت گسترش مقاومت دارویی، درمان بسیاری از عفونت‌ها نیازمند داروهای جدید، گران‌تر و وارداتی خواهد بود و این موضوع هزینه‌های درمان را به‌طور تصاعدی افزایش می‌دهد. طولانی‌تر شدن دوره بیماری و کاهش بهره‌وری نیروی کار نیز از دیگر پیامدهایی است که باید مورد توجه سیاست‌گذاران قرار گیرد.
از سوی دیگر، مصرف بی‌رویه می‌تواند برنامه‌ریزی تولید و تدارک دارو را نیز دچار اختلال کند. در حالی که بخشی از آنتی‌بیوتیک‌ها در کشور تولید می‌شود، مصرف بالا ممکن است فشار مضاعفی بر تولیدکنندگان داخلی ایجاد کرده و نیاز به واردات را افزایش دهد. چنین وضعیتی در شرایطی که مدیریت منابع ارزی اهمیت ویژه‌ای دارد، یک چالش اقتصادی برای کشور محسوب می‌شود.
و مساله سوم اینکه در کنار عوامل ساختاری حوزه سلامت، بخش مهمی از مصرف بالای آنتی‌بیوتیک در ایران ریشه در الگوهای فرهنگی دارد. بسیاری از مردم، آنتی‌بیوتیک را نوعی داروی سریع‌الاثر می‌دانند و حتی در موارد سرماخوردگی ساده یا گلودردهای ویروسی، انتظار دریافت آن را دارند. این فرهنگ در سال‌های گذشته باعث شده مصرف داروی نسخه‌ای و غیرِ نسخه‌ای فراتر از نیاز واقعی جامعه باشد.
علاوه بر این، بخشی از مردم به دلیل سهولت دسترسی یا باورهای نادرست، داروهای باقی‌مانده در خانه را بدون تجویز پزشک مصرف می‌کنند. همچنین در برخی مناطق، فشار بیماران بر پزشکان برای تجویز داروی قوی‌تر، تصمیم‌گیری علمی پزشک را دشوار می‌کند. بنابراین برای اصلاح الگوی مصرف، تنها محدودسازی تجویز کافی نیست بلکه نیاز به آموزش عمومی گسترده، افزایش آگاهی درباره مقاومت میکروبی و تقویت نظام نسخه‌نویسی الکترونیک وجود دارد.