ردپای سنت علمیِ ایرانی در سنت علمیِ اسلامی
به گزارش مشرق، کانال تلگرامی فحوا منتشر کرد:
با افول ستاره بخت امویان و هم‌زمان، طلوع ستاره اقبال عباسیان، تدریجاً زمینه برای نهضت علمیِ مسلمین در عصر نخست عباسی فراهم شد.
سخن در باب نهضت ترجمه و توجه ویژه دربار عباسی به این نهضت، بسیار است. همچنین است سخن در بابِ نسبت این نهضت با مکتب اهل‌بیت (علیهم السلام) که در این باره، رویکردها متفاوت است: عده‌ای از دانشمندان شیعه، این نسبت را تقابل می‌دانند و عده‌ای دیگر، نهضت ترجمه را به‌ظاهر تهدیدی می‌بینند که با هوشمندیِ امام صادق (ع)، به ویژه در ترویج علم کلام، به فرصتی برای نشر معارف ناب اهل‌بیت (علیهم السلام) تبدیل شد.
بحث درباره این جنبه‌های نهضت ترجمه، مجالی دیگر می‌طلبد؛ اما روی صحبت ما در این مختصر، واکاوی جنبه دیگری از نهضت ترجمه است و آن، عبارت است از تأثیر سنت علمیِ ایرانی بر سنت علمیِ اسلامی. یکی از نشانه‌های واضحِ این تأثیرگذاری، کثرت واژه‌های فارسی در متونی است که در خلال نهضت ترجمه، از سایر زبان‌ها به عربی برگردانده شد.
آن هنگام که متون مذکور توسط دانشمندان عالَم اسلام، از زبان‌های یونانی، هندی و ایرانی به عربی (به مثابه زبانِ علمِ آن روزگار) برگردانده می‌شد، به واسطه حضور پررنگ دانشمندان و مترجمان ایرانی در روند نقل و ترجمه این علوم، این دانشمندانِ هوشمند، واژه‌های اصالتاً فارسی را در متون ترجمه‌شده دخیل کردند تا در قرون بعدی، کسی نتواند نقش حیاتیِ دانشمندان ایرانی در این انتقال علمی را منکر شود: اصطلاح «زیج» (مُعَرَبِ زیگ) در علم نجوم، لفظ «هندسه» برای اطلاق شاخه‌ای از علم ریاضیات (مُعربِ واژه پهلویِ هَندازَگ به معنی اندازه) یا مثلاً واژه «سکنجبین» (مرکب از دو واژه سِک (سرکه) و انگبین (عسل)) در متون داروشناسیِ دوره اسلامی، همگی به‌وضوح نمایانگر ردپای محسوسِ عالمان ایرانی در نقل و انتشار علوم اسلامی است.
شاید یکی از ایده‌های امروزین، برگرفته از این الگو این باشد که اگر به فرض، دانشمندان ایرانیِ علوم مختلف، در فرآیند تولید علم، از واژه‌های اصالتاً فارسی در نظریات علمی یا در خلال خَلق برخی مفاهیمِ علوم جدید بهره گیرند، تدریجاً امضای این دانشمندان پای این تولیدات علمی، تا سالیان سال مشهود خواهد بود، ولو اینکه زبان علم، زبان انگلیسی باشد.
استراتژی مطلوب آن است که به فرمایش رهبر معظم انقلاب، در چشم‌اندازی مثلاً 50ساله، فارسی تبدیل به زبان علم شود تا هر کسی که در دنیا خواست به یافته‌های تازه علمی دست پیدا کند، ناچار شود فارسی یاد بگیرد؛ اما لااقل مادامی که زبان علم، زبانی غیر از فارسی است، این الگو می‌تواند در اثبات تاریخیِ سهم ایرانیان در چرخه تولید علوم جهانی، تاکتیکی هوشمندانه محسوب شود.
*بازنشر مطالب شبکه‌های اجتماعی به منزله تأیید محتوای آن نیست و صرفا جهت آگاهی مخاطبان از فضای این شبکه‌ها منتشر می‌شود.