ردپای قاجار در بندر انزلی

به گزارش ایسنا به نقل از روابط‌عمومی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، محمدرضا باقریان سرپرست هیأت باستان‌شناسی مستقر در این منطقه، بندرانزلی را مهم‌ترین بندر شمال کشور دانست و گفت: مطالعه تاریخ شهرستان بندرانزلی در استان گیلان روشن می‌کند که این بندر در قرون جدید بویژه در دوره قاجار دروازه ورود به اروپا بوده است.

او افزود: بر پایه پژوهش‌های انجام‌شده، قدیمی‌ترین آثار و بناهای موجود در این شهرستان چندصد سال پیشینه دارند. پیش از آغاز گمانه‌زنی به نظر می‌رسید یافته‌هایی از حدود 300 سال پیش در مطالعات میدانی در بافت مرکزی شهر به‌دست آید.

این باستان‌شناس اضافه کرد: به‌عبارتی امکان سکونت و استقرار در این شهر به‌دلیل وجود دریای کاسپین در شمال، تالاب در جنوب و آبگرفتگی‌های بسیار عملا تا حدود 300 سال پیش وجود نداشته است.

او با اشاره به این که برنامه گمانه‌زنی به منظور لایه‌نگاری در بافت تاریخی بندرانزلی، نخستین مطالعات میدانی باستان‌شناسی در این شهرستان است، اظهار کرد: مطالعاتی در خصوص پیشینه پژوهشی تاریخ و تاریخ معماری شهر بندرانزلی صورت گرفته، اما هیچ‌گونه مطالعات باستان‌شناسی در این شهر انجام نشده است.

باقریان با بیان این‌که از نخستین ساکنان شهر بندرانزلی و شکل‌دهندگان آن اطلاعات اندک و جسته و گریخته‌ای در دست است، ضرورت و اهمیت انجام این طرح را دستیابی به داده‌ها و اطلاعات دسته‌بندی و کلاسه‌شده‌ای دانست که برای هویت شهر، اهالی آن و پژوهشگران سودمند خواهد بود.

سرپرست هیأت باستان‌شناسی بندرانزلی افزود: داده‌های فرهنگی و سفالینه‌های احتمالی حاصل از این کار میدانی می‌تواند به تدوین تاریخی معتبر از شهر بندرانزلی منجر شود.

او ادامه داد: هیأت کاوش در تلاش است به پاسخ پرسش‌هایی همچون این‌که هسته‌های اولیه و کهن‌ترین دوره استقرار ساکنان شهر کجا و چگونه بوده، داده‌های فرهنگی از جمله سفال در دوره‌های گوناگون فرهنگی چگونه است، لایه‌ها و طبقات استقراری از قدیم به جدید و با ترتیب چگونه است و یافته‌های حاصل از کار میدانی با چه نقاطی از گیلان، ایران و احتمالا اروپای‌شرقی قابل مقایسه است، دست یابد.

این باستان‌شناس در تشریح فرضیه این پروژه، گفت: با توجه به مطلعات انجام‌شده از حدود 300 سال پیش هسته‌های نخستین استقرار در بافت مرکزی کنونی شهر بندرانزلی شکل گرفته و در اواسط دوره قاجار به‌دلیل ارتباطات ویژه بندرانزلی با اروپا و از آن‌جایی که این شهر دروازه ورود به اروپا به شمار می‌آمد، انزلی رو به گسترش نهاده و بناهایی همچون مسجد آخر (قائمیه) و مناره ساعت به عنوان برج فانوس دریایی ساخته شد.

باقریان افزود: در اواخر دوره قاجار و بویژه اوایل دوره پهلوی شهر گسترش بیشتری یافته و بناهایی چون ساختمان قندچیان، ساختمان داود زاده، ساختمان زمانی (دادگستری) و پل‌های انزلی و غازیان ساخته شدند.

این باستان‌شناس گفت: اطلاعات چندانی از ویژگی‌های استقراری شهر در پیش از زمان‌های یادشده در دست نیست و فرضیه پژوهشگر بر این است که گپ‌ها و ابهامات و بویژه درهم‌آمیختگی اطلاعات تاریخی با انجام کار میدانی برطرف شود و اطلاعات پایه‌ای به‌دست آید که از این پس مبنای گاه‌نگاری و اطلاعات باستانی و تاریخی بندرانزلی باشد.

او با بیان این‌که بر پایه آخرین یافته‌ها در این مطالعات میدانی، نشانه‌هایی از آثار معماری اواخر قاجار و مهمتر از آن داده‌های فرهنگی همچون قطعات شکسته سفال که در بررسی آغازین احتمالا مربوط به دوره صفوی باشد شناسایی شد، گفت: اظهار نظر قطعی موکول به پایان برنامه میدانی بویژه مطالعات تکمیلی خواهد بود، اما هیأت باستان‌شناسی امیدوار است که آثاری فراتر از دوره قاجار در این برنامه میدانی به‌دست آید.

پیمان تنگ‌بریس سرپرست اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی شهرستان بندر انزلی نیز با اشاره به برنامه گمانه‌زنی به منظور لایه‌نگاری بافت تاریخی شهر انزلی، گفت: براساس ماده 11 قانون حفظ اثار ملی و در اجرای بند 3 ماده 3 قانون اساسنامه میراث فرهنگی کشور مصوب سال 1367 به همت پژوهشگاه میراث فرهنگی وگردشگری، اقدامی ارزشمند و بی‌نظیر در شهر انزلی درحال انجام است که اثرات و نتایج حاصل از ان موجب حفظ هویت تاریخی و دستیابی بیشتر محققان و علاقه‌مندان به داده‌های نوین پژوهش‌های باستان‌شناسی حوزه خزر خواهد شد.

او افزود: شهر انزلی با قدمت تاریخی کهن و منحصر به‌فرد به‌عنوان دروازه تمدن که همواره مورد توجه سفرنامه‌نویسان مشهور دنیا و تاریخ‌نگاران معتبر بوده قابلیت توجه بیشتر پژوهشگران عرصه میراث‌فرهنگی و جامعه‌شناسی را دارد.

اطلاعات متناقض در ارتباط با قدمت بندر انزلی وجود دارد. از این بندر در برخی سفرنامه‌های اروپایی که در عصر صفوی به ایران سفر کرده‌اند، نام برده شده است. در سفرنامه‌های دیگر و اسناد تاریخی متعلق به قرن 15 و 17 میلادی به نام انزلی به تنهایی اشاره شده و یا نام مرداب انزلی آورده شده است. برخی هم قدمت این منطقه را تا 600 سال تخمین زده‌اند. از سویی، عمر برخی بناهای تاریخی بازمانده در این شهر تا 150 سال نسبت داده شده است. اکنون باستان‌شناسان امیدوارند با آغاز گمانه‌زنی‌ها به یافته‌های مستندتر و دقیق‌تری دست یابند.

انتهای پیام