رمضان، فرصتی برای اصلاح روش‌های بندگی

سرویس فرهنگ و هنر مشرق - بهاری که فرا میرسد همانند بهار طبیعت احیاء کننده و روح انگیز است. بهاری مالامال از معنویت که زنده کننده احوالات درونی انسان و نشان دهنده مسیر تعالی و رشد روحانی است. ماه مبارک رمضان ماه احیاء و پرورش فضیلتهای درونی و رسیدن به خصلتهای نیکوی اخلاقی است. ثمره حضور پر معنا در این ماه میتواند گام نهادن در مسیر سعادت و وصول به کمالات انسانی باشد.

تحمل گرسنگی توسط شخص روزهدار و تهی نگهداشتن درون از انباشت غذاهای گوناگون و طعام رنگین حس لطافت را در وجود آدمی افزایش میدهد و اگر این حالت با دوری از گناه و معصیت و به ویژه گناهانی که منشأ آنها زبان است توأم گردد، تقید بنده نسبت به اطاعت از پروردگارش را بیشتر و بیشتر مینماید.

خوراک و زبان دو ابزاری هستند که توانائی آن را دارند که انسان را به قهقراء بکشانند و یا بلعکس میتوانند موجبات پرکشیدن انسان به اوج کمالات را فراهم بیاورند. هر چه درون از طعام خالیتر باشد، شوق و رغبت پرداختن به عبادت و بندگی بیشتر میشود و هر چه زبان کم گویاتر باشد و سکوت همدم آدمی شود، افکار انسان برای جذب معارف الهی آمادهتر میگردد. امیرالمؤمنین سلام الله علیه فرمودند: «دَلیلَ اَلعَاقِلِ اَلتَفَکُرِ وَ دَلیلَ اَلتَفَکُرِ اَلصَمتَ؛ نشانه عاقل فکر کردن و نشانه فکر کردن، سکوت نمودن است». بحارالانوار، ج 75، صفحه300

مرحوم علامه مجلسی در جلد 74 کتاب شریف بحارالانوار از قول نبی مکرم اسلام صَلَیَ اللهُ عَلیهِ وَ آلِهِ وَ سَلَم آورده است که ایشان فرمودند: «خداوند رحمان و رحیم به من فرموده است: یَا اَحمَد، لَیسَ شَئ مِنَ اَلعِبَادَهِ أَحَبَ الَیَ مِنَ أَلصَمتِ وَ أَلصَومِ فَمَن صامَ وَ لَم یَحفَظ لِسانَهُ کانَ کَمَن قامَ وَ لَم یَقرَأُ فِی صَلاتِه؛ ای احمد (ص)! هیچ عبادتی در نزد من محبوبتر از خاموشی (سکوت) و روزه نیست. پس اگر کسی روزه بگیرد ولی مراقب زبانش نباشد، همانند کسی است که به نماز بایستد ولی در آن قرائت نداشته باشد».

از این دو روایت دریافت میشود که امساک از خوردن و حفظ زبان و در سکوت بودن دارای نتایج و آثار ارزشمندی است که مهمترین آنها دریافت حکمت است. انسانی که کمتر صحبت میکند قطعاً بیشتر میشنود و در نتیجه بیشتر به تفکر میپردازد و قطعاً تفکر که در روایات معصومین سلام الله علیهم اجمعین برتر از عبادات معرفی شده است، بار حکمت عبد را سنگینتر مینماید. با افزایش حکمت، انسان سیر تکاملی را در مسیر شناخت و معرفت در پیش میگیرد. زمانی که معرفت پر و بال بگیرد، ثمره عالیتری را به جای خواهد گذاشت که آن چیزی نیست به جز یقین! و چون انسانی به یقین برسد، به بصیرتی کاملتر و دیدی عمیقتر و وسیعتر دست پیدا خواهد کرد.

اگر انسان صاحب بصیرت عمیق شود، دنیا را سرای راحتی و آسایش نخواهد دید و به آنچه در دنیا کسب میکند دلخوش و شاد نمیگردد فلذا تحمل بلیات و سختیها در طول زندگی برایش آسان و حتی گوارا میگردد. انسانی که به مقام یقین رسیده، برایش چه فرقی میکند تمامی مردم دنیا ثنای او را بگویند و یا به او دشنام بدهند و ناسزا بگویند.

او در آن مقام تنها به رضایت محبوب و خالقش میاندیشد و به اموری میپردازد که ضمن جلب رضایت معبودش، بیشتر و بهتر به او نزدیک شود. حاصل ارزشمند تلاش انسان به یقین رسیده در مسیر جلب بیشتر رضایت معبود، انطباق رضایت مخلوق با رضایت خالق خواهد شد و رضایت عبد در طول رضایت پروردگار قرار میگیرد که نتیجه مملو از فایده آن وصل به مقام تسلیم است!

امام صادق سلام الله علیه در حدیث معروف جنود عقل و جنود جهل که در کتاب شریف اصول کافی شرح کامل آن بیان گردیده است، تسلیم را از لوازم عقل برشمردهاند و مخالف آن را «شک» دانستهاند. مقام تسلیم داراری مراتب و درجاتی است که بحث پیرامون آن در این یادداشت نمیگنجد، ولکن آنچه که مهم است بهرهگیری عباد خدا از این فرصت مغتنمی که در طول ماه مبارک رمضان در اختیارشان گذاشته شده و برخورداری از مواهب و فیوضات این ماه عظیم در راستای اصلاح روشهای بندگی و تعالی روح و دست یافتن به مقامات ذکر شده است.

از آنجا که بزرگترین و تنها سرمایه انسان، عمر و زمانی است که در اختیار او قرار داده شده است و هر لحظه نیز با گذشت زمان از حجم آن کاسته میشود، به حکم عقل، ایجاب مینماید که نهایت تلاش را برای استفاده بهینه از این سرمایه به کار ببندد.

پس عاقلانه این است که این سرمایه در مسیر کسب معرفت و ترمیم مکارم اخلاقی و تکمیل کمالات و رشد روح و نتیجتاً وصول به مقام قرب و رضای الهی هزینه گردد. در این رمضان که پیش رو داریم از این فرصت استفاده کنیم و در اینکه چرا در این دنیا حضور داریم تعمق کنیم.

قطعاً بدون هدف پای بر روی این کره خاکی ننهادهایم و رسالتی داریم که باید به سرانجامش برسانیم. در تماشاچی بودن در این دنیا خیری ننهفته است و با بیکاری و بی عاری و وقت و سرمایه را به بطالت گذراندن نیز کسی به جائی نرسیده است. به قول صائب تبریزی:

عشق ما را پی کاری به جهان آورده است ادب این است که مشغول تماشا نشویم

و سخن آخر این که زمان کوتاه و فرصت محدود و مسیر دشوار و طولانی است. رمضان موهبتی است که تنها یک بار در سال به عباد خدا اعطاء میگردد، فلذا باید کوشید تا بیشترین بهره را از این فرصت بگیریم و نیکوترین نتایج را حاصل کنیم.

***علی لاجوردی